Samenvatting hoofdstuk 3

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3,4

Hfst 3 Planten en dieren

3.1 Organismen in hun omgeving 

3.2 Planten

3.3 Energierijke stoffen

3.4 Voedselrelaties

3.5 Kringlopen

Herhalen:

Biotisch / Abiotisch (dia 2 t/m 4)

Levenskenmerken (dia 5)

Het opnemen van stoffen (dia 19 t/m 22)

Voedselketen (dia 32) 

Voedselkringloop (dia 46 t/m 48)

Factoren die invloed hebben om organismen

• Biotische factoren: Invloeden uit de levende natuur.

• Abiotische factoren: Invloeden uit de levenloze natuur.

• Alle biotische en abiotische factoren in een gebied samen, vormen een ecosysteem.

biotisch

abiotisch

factoren

Biotische en abiotische factoren vormen samen een ecosysteem.

Voorbeelden van grote en kleine ecosystemen:

Strand, bos, weiland, woestijn, tuin, vijver.

Biotische factoren komen uit de levende natuur. Wat zijn de levenskenmerken?

Hoe zijn planten aangepast aan het ecosysteem? 

Een aanpassing is een eigenschap 

van een organisme waardoor hij 

goed kan overleven in zijn ecosysteem.

Voorbeelden: voorjaarsbloeiers, 

klimplanten, wortelrozetten, 

woestijnplanten. 

Aanpassingen

• Ieder organisme past bij het ecosysteem waarin hij leeft.

• Planten en dieren zijn daarom ook aangepast aan het ecosysteem waar ze leven.

• Een aanpassing is een eigenschap van een organisme, waardoor hij goed kan overleven in zijn ecosysteem.

Hoe zijn dieren aangepast aan het leven in een warme of koude omgeving?

Aanpassingen van dieren aan kou en hitte:

• Warmbloeding (vogels en zoogdieren)
  
• Wintervacht of dikke vacht
  
• Dikke vetlaag (zeehonden, walvissen)
  
• Grote/kleine oren
  
• Lange/korte poten
  

Isolatie bij warmbloedige dieren

Vogels kunnen hun veren opzetten. Tussen de veren zit een laag stilstaande lucht, dit houdt de warmte vast.

Zoogdieren krijgen in de winter een wintervacht.

Overleven in een koude omgeving

Kijk naar de afbeelding hiernaast. Wat is de belangrijkste aanpassing voor de walrus?

Hoe zijn dieren aangepast aan hun leefwijze?

• Planteneters hebben plooikiezen. 

• Met de richels in de kiezen kunnen ze plantenmateriaal goed fijnmalen.

Hoe zijn dieren aangepast aan hun leefwijze?

• Vleeseters hebben knipkiezen.

• Vleeseters hebben ook grote hoektanden om hun prooi te doden.

Hoe zijn vogels aangepast aan hun leefwijze?

• Vorm van de snavel 
• Poten van vogels
  

Functies van plantenorganen

• Wortels: Opzuigen van water met mineralen uit de bodem.
• Stengel: Vervoeren van water en opgeloste stoffen.

• Bladeren: Fotosynthese (voedingsstoffen maken).
• Bloem: Zorgt voor de voortplanting.

Weefsels in een blad

Opnemen van stoffen

• Via de huidmondjes in de bladeren komt koolstofdioxide de plant binnen. Wordt gebruikt voor fotosynthese.
• Via de wortelharen zuigt de plant water en mineralen op. Wordt gebruikt voor transport, fotosynthese en het vullen van de vacuoles.

Hoe vervoeren planten stoffen?

• De stoffen gaan via vaten door de plant heen.
• De vaten in een plant lopen vanaf de wortels tot in de nerven van de bladeren.

• Vaten liggen in groepen bij elkaar; de vaatbundels.

• Een vaatbundel bestaat uit 2 soorten vaten:

1. Houtvaten
2. Bastvaten

De vaten van planten vervoeren stoffen

De vaten liggen in groepen bij elkaar: vaatbundels
2 soorten:
- Houtvaten: stroomt omhoog, wijd, binnenkant
- Bastvaten: stoomt vanuit de bladeren naar andere delen, smaller, Buitenkant.

Fotosynthese

• Fotosynthese is het proces waarbij de plant glucose maakt.

• Nodig: Zonlicht, water en koolstofdioxide.
• Maakt: Glucose en zuurstof.

• Glucose bevat energie en is dus een energierijke stof.

Verbranding

• Verbranding is het proces waarbij energie wordt vrijgemaakt uit glucose.

• Cellen breken glucose af met behulp van zuurstof (energie komt vrij).

• Er onstaan 2 afvalstoffen: Koolstofdioxide en water.

Gaswisseling

- Overdag: fotosynthese en verbranding

- ‘s Nachts: alleen verbranding

Geen fotosynthese 's nachts.

's Nachts gaat 

koolstofdioxide uit 

het blad en zuurstof 

naar binnen.

De plant maakt van de glucose die over is voedingsstoffen

Ze worden opgeslagen in bollen en knollen

Voedingsstoffen

• Eiwitten en cellulose zijn bouwstoffen.
• Vitaminen zijn beschermende stoffen.
• Zetmeel, suiker en vetten worden gebruikt als reservevoedsel.

• Reservevoedsel wordt opgeslagen in:

1. Knollen
2. Bollen
3. Zaden (zaadlobben)

Wij eten planten

Verschillende soorten korrels 

Ecosysteem 

Een ecosysteem zijn alle abiotische en biotische factoren in een bepaald gebied. 

Van groot naar klein

Levensgemeenschap: Alle organismen in een bepaald gebied.

Populatie: alle dieren van hetzelfde soort in 1 bepaald gebied

Individu: 1 organisme van een populatie

Voedselrelaties

Biotische factor

Rij organismen (schakels) die elkaar 

opeten = voedselketen. 

Begin altijd met een producent.

Een aantal voedselketens die met 

elkaar verbonden zijn = voedselweb.

Hoe worden voedselrelaties genoteerd?

voedselrelatie = wie eet wie

Een rijtje met organismen die elkaar eten heet een voedselketen. 

Gras wordt gegeten door koe.

Wordt gegeten door wordt neergezet als een ==> 

Schakels

De krop sla is 1 schakel.

Uit hoeveel schakels bestaat de voedselketen hiernaast? 

Een voedselketen begint met een producent

Wat is een voedselketen?
Een schema...

1. ...waarin wordt weergegeven wat gezonde voeding is
2. ...waarin aangeschakeld goede voeding wordt getoond
3. ...waarin wordt weergegeven hoe eten wordt verteerd
4. ...waarin elke volgende schakel de vorige als voedselbron heeft

De pijl in een voedselketen/-web betekent.......

1. "heeft gegeten"
2. "gaat eten"
3. "eet"
4. "wordt gegeten door"

Waarmee begint een voedselketen altijd?

1. plant
2. dier
3. schimmel

Een juiste voedselketen is:

1. konijn-> havik-> vos
2. gras <- konijn <- vos
3. gras -> konijn -> havik -> vos
4. vos -> havik -> konijn ->gras

Hiernaast zie je een voedselweb. Een voedselweb bestaat uit meerdere voedselketens. Schrijf een voedselketen van vijf schakels op.

Een voedselketen begint altijd met een

1. Consument
2. Reducent
3. Producent

Een voedselketen eindigt altijd met een consument

1. juist
2. onjuist

Verlies van energie

Met iederen schakel gaat er energie verloren.

1. Door verbranding: de energierijke stoffen

2. Door afval: door de onverteerbare stoffen, de afvalstoffen. 

Piramide van aantallen 

Organismen in een voedselketen vormen samen een voedselpiramide.

Van de eerste schakels in een voedselketen zijn altijd veel meer individuen dan van de laatste schakel = piramide van aantallen. 

Piramide van biomassa

Biomassa: Gewicht van alle stoffen in een organisme, behalve water.

Alleen BOUWSTOFFEN worden meegenomen naar de volgende schakel. 

In elke schakel van een voedselketen komt er ENERGIE bij:

1. juist
2. onjuist

Voedselkringloop

• Producenten: Groene planten die de voedingsstoffen maken.

• Consumenten: De gebruikers van de voedingsstoffen (eten planten of andere dieren).

Voedselkringloop

• Afvaleters: Consumenten die resten van planten en dieren eten. 

• Reducenten: Schimmels en bacteriën breken resten van planten en dieren af tot mineralen.

Kringloop van fotosynthese en verbranding