Investituurstrijd

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1

De Middeleeuwen

De investituurstrijd 

     Onderwerpen:

• Paus 
• Keizer 
• Strijd

Planning

Begrippen: 

• Investituurstrijd 
• Geëxcommuniceerd
• Concordaat van Worms

• Pre-test
• Leerdoelen
• Uitleg 
• Zelfstandig werken

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen wat de begrippen 'investituurstrijd, tweezwaardenleer, geestelijke- en wereldlijke macht betekenen.  
• Je kunt uitleggen dat de bisschop zowel geestelijke als wereldlijke macht had.  
• Je kunt uitleggen dat de investituurstrijd niet alleen een religieus maar vooral een politiek conflict was.  

Pre-test

Vraag 1

Wat is een gilde? 

2. Wat is op deze kaart zichtbaar?

1. Eigendommen van Karel de Grote rond 800
2. Handelsnetwerk 'de Hanze'
3. Handelsnetwerk van Venetië en Genua
4. Steden onder leiding van de Noormannen rond 1100

3. Wat is een ambachtslieden?

1. Inwoners van de middeleeuwse stad Hendrik-Ido-Ambacht
2. Mannen die in een klooster werken
3. Mensen die iets met de handen en eenvoudig gereedschap maken
4. Mensen die productieoverschotten op markten verhandelen

Vraag 4

Waarom wilden dorpen graag jaarmarkten houden?  

Vraag 5

Welke bevolkingsgroep is vóór de invoering van het stadsrecht het meest ontevreden over de gang van zaken binnen een domein?

Vraag 6

Wat is het effect van de pest op een stad?

Privilege 

Domein

Schout 

Stadsrecht

Land van de heer

Plaatsvervanger van de heer 

De 'tweezwaardenleer'

Volgens de tweezwaardenleer was de wereld verdeeld in de wereldlijke en de geestelijke macht.

• Wereldlijke macht: De koning of keizer, hij gaat over zaken als landsbestuur en rechtspraak.
  
• Geestelijke macht: over alle geloofszaken en het hoofd hiervan is de paus. 

Paus kroont Karel tot keizer, geeft zegen 

Karel beschermt de paus

Wie heeft de hoogste macht?

Keizer Hendrik IV                                         Paus Gregorius VII  

Heilige Roomse Rijk rond 1075

- Keizer Hendrik IV

- Hertogdommen & graafschappen

- Nog geen centraal bestuurde staat

Wat was ook al weer een nadeel van het leenstelsel?

Volgens de tweezwaardenleer was de wereld verdeeld in een geestelijke en ... macht

1. goddelijke
2. politieke
3. wereldlijke
4. keizerlijke

Investituur

Investituur betekent het bekleden, ofwel het aanstellen van bisschoppen.

• De kerk en staat werkten in de vroege middeleeuwen vaak samen.
• In de late middeleeuwen staan de kerk en staat juist veel tegenover elkaar. 

De investituurstrijd

Keizer Hendrik IV van het Heilige Roomse Rijk kwam in de 11e eeuw in conflict met paus Gregorius VII.

• Conflict over wie bisschoppen mocht benoemen.
• Conflict over wie de meeste macht heeft

De investituurstrijd

Investituurstrijd: machtsstrijd tussen de paus en de keizer van het Heilige Roomse rijk (Duits keizerrijk), over wie bisschoppen mocht benoemen

De investituurstrijd

Keizer Hendrik IV stelde al lange tijd bisschoppen aan als leenman. Dat deed hij om zijn eigen macht te behouden. 

1. Bisschoppen als leenman omdat zij, anders dan de adel, geen kinderen kregen 
2. De heerschappij over het grondgebied dus niet erfelijk kon worden opgedeeld. 
3. Hierdoor kon de Duitse keizer bij de sterfte van een heerser altijd zelf een nieuwe loyale geestelijke op zijn plaats zetten. 

'Excommunicatie'

Zowel de keizer als de paus benoemde zelf bisschoppen. De paus excommuniceerde hierop de keizer. Excommuniceren: iemand uitsluiten uit de kerkgemeenschap.

Gevolgen: 

• bisschoppen en vorsten erkennen Hendrik nu niet langer als koning en keizer -> Hendrik verliest veel macht én kan niet meer naar de hemel...

De 'gang naar Canossa'

Hendrik zag zich genoodzaakt om de paus te vragen om de excommunicatie ongedaan te maken.

• Hendrik ging op weg naar de paus.
• Zat drie dagen te wachten (in de kou..?)
• Hendrik werd vergeven

Worms, 1122...

De Investituurstrijd kwam 'officieel' ten einde in 1122 met het "Concordaat van Worms".

In dit verdrag stond:

• De paus benoemt de bisschoppen
• De keizer bepaalt of bisschoppen wereldlijke macht kregen. Machtsstrijd echter nog niet echt voorbij..

Waarom wilden koningen in de late middeleeuwen bisschoppen benoemen als leenman?

Leg in je eigen woorden uit: wat is de Investituurstrijd?

Waarom moet Hendrik IV in Canossa vergeving vragen bij de paus?

Zelfstandig werken

• Maken opdracht: 1 t/m 5