H5.3/5.4 Gedrag onderzoeken

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3

Gedrag H5.3/5.4

Welkom

• terugblik vorige les
• Uitleg 5.3
• Uitleg 5.4
• huiswerk volgende les

terugblik vorige les

leren H5.2 (blz 145 - 148)

maken (werkboek blz 82 - 87) opg 3, 4, 6, 8, 11, 14, 15, 18 

Lesdoelen 

• Verschillende voorbeelden kunnen noemen waarom het nuttig kan zijn om gedragsonderzoek uit te voeren.
  
• Kunnen uitleggen hoe gedrag onderzocht wordt, noem hierbij ook de 4 onderzoeks-stappen.
  
• Je bent in staat om een ethogram en protocol te maken.
• Kunnen uitleggen wat aangeboren gedrag is. Hierbij kun je ook voorbeelden noemen van reflexen en erfelijk/instinctief gedrag.
  
• De 6 manieren van leren kunnen benoemen en uitleggen, inclusief voorbeelden.

Waarom onderzoek je gedrag?

• Je kunt om verschillende redenen gedrag onderzoeken.

• Een reden kan zijn om het dier goed te leren kennen. Zodat je sneller weet of een dier zich bijvoorbeeld wel of niet prettig voelt.

• Ook als je een dier wilt trainen, moet je weten hoe het gedrag van dit dier is.

Het onderdeel van de biologie dat gedrag bestudeert, heet ethologie. Hierboven zie je een etholoog.

Hoe onderzoek je gedrag?

• Gedrag kun je verdelen in kleine stukjes. Zo'n stukje gedrag noem je een handeling.

• Bij het eten van bijvoorbeeld soep horen de handelingen:

'Lepel pakken'
'Lepel in de soep doen'
'Lepel in de mond doen'

• Handelingen gebeuren in een bepaalde volgorde. Opeenvolgende handelingen heten een gedragsketen.

Het gedrag 'naar de baas komen' bestaat uit verschillende handelingen.

Ethogram

• Een lijst met beschrijvingen van handelingen heet een ethogram.

• Elke handeling krijgt een naam, afkorting en een omschrijving.

• In een ethogram noteer je alleen feiten. Je beschrijft wat je ziet, maar geeft geen oordeel.

Onderzoeksstappen

• Het onderzoeken van gedrag loopt in vier onderzoeksstappen:

 1. Je neemt het gedrag waar en let op verschillende handelingen. Daar maak je een lijst van.

2. Je maakt een ethogram.

3. Met behulp van het ethogram volg je het gedrag van het dier. Je noteert gedurende een bepaalde tijd elke handeling die je ziet. Zo'n lijst met waargenomen handelingen en hoe vaak deze handelingen voorkwamen, heet een protocol.

4. Het protocol geef je overzichtelijk weer in bijv. een staafdiagram.

Stap 1 'observeren'

Stap 2 'ethogram maken'

Stap 3 'protocol maken'

Stap 3 'protocol maken'

Stap 3 'protocol maken'

Stap 4 'resultaten in diagram'

Welk gedrag hoef je niet te leren?

• Baby's en jonge dieren kunnen meteen nadat ze geboren zijn als zuigen. Dit is aangeboren gedrag.

• Aangeboren gedrag bestaat uit:

1. Reflexen: zoals de zuig- en slikreflex.
2. Erfelijk gedrag of instinctief gedrag: zoals het spergedrag bij vogels.

Dankzij aangeboren gedrag kunnen jonge dieren meteen na de geboorte overleven.

H5.4

Hoe leren dieren en mensen?

• Door leren verfijnen dieren en mensen aangeboren gedrag en ze verkrijgen nieuw gedrag.

• Er zijn 6 verschillende manieren van leren:

1. Inprenten

2. Gewennen

3. Trial and error

4. Imiteren

5. Inzichtelijk leren

6. Conditioneren

Inprenten

• In de eerste weken leren jonge dieren en baby's wie hun ouders zijn.

• Baby's herkennen binnen 2 dagen de geur van hun moeder.

• Een jonge eend dat uit zijn ei komt, leert direct de vorm en geluiden van zijn moeder herkennen.

Gewennen

• Mensen en dieren leren om niet op alle prikkels te reageren.

• Vogels leren bijvoorbeeld dat vogelverschrikkers geen gevaar vormen. Ze zullen er dan niet meer op reageren.

Trial and error

• Leren met 'vallen en opstaan'.

• Door uitproberen leren dieren bijvoorbeeld wat wel en niet eetbaar is.

• Trial and error heet ook wel proefondervindelijk leren.

• In het plaatje hiernaast zie je ook een voorbeeld van trial and error.

Imiteren

• Leren door nadoen.

• Hiernaast zie je dat welpen leren drinken door hun moeder na te doen.

• Zo leren kinderen bijvoorbeeld met bestek eten. En leren vogels vliegen.

Inzichtelijk leren

• Leren door nadenken.

• Dieren en mensen bedenken in hun hoofd hoe ze een probleem moeten oplossen.

• De kraai hiernaast vult de vaas met stenen, zodat het water omhoog komt. Als het water hoog genoeg komt kan hij drinken.

Conditioneren

• Leren door een verband te leggen tussen het gedrag en het gevolg daarvan.

• De hond hiernaast heeft geleerd dat hij een beloning krijgt wanneer hij een trucje laat zien (op zijn achterpoten zitten), wanneer de baas dit vraagt.

• Gedrag: op zijn achterpoten zitten. 

             Gevolg: Beloning (snoepje en vriendelijke woorden).

0

Lesdoelen gehaald?

• Verschillende voorbeelden kunnen noemen waarom het nuttig kan zijn om gedragsonderzoek uit te voeren.
  
• Kunnen uitleggen hoe gedrag onderzocht wordt, noem hierbij ook de 4 onderzoeks-stappen.
  
• Je bent in staat om een ethogram en protocol te maken.
• Kunnen uitleggen wat aangeboren gedrag is. Hierbij kun je ook voorbeelden noemen van reflexen en erfelijk/instinctief gedrag.
  
• De 6 manieren van leren kunnen benoemen en uitleggen, inclusief voorbeelden.

Huiswerk

• leren H5.3 (blz 149 - 151)
• maken (werkboek blz  90 - 93) opg 3, 4, 6, 8, 10, 11 

leren H5.4(blz 152 - 159)

maken (werkboek blz 96 - 100) opg 3, 5, 6, 9, 11