Vulkanen les 1

• Aardrijkskunde
• Basisschool
• Groep 6-8

Plusklas over vulkanen

Wat ga je leren?

• Hoe kan een vulkaan ontstaan?
• Wat hebben aardplaten en vulkanen met elkaar te maken?
• Lava en magma, wat is het verschil?
• Wat heeft IJsland met vulkanen te maken?
• 
  

Schuivende platen kunnen de aarde behoorlijk laten bibberen. Maar dat is nog niet alles! Op plaatsen waar de ardkortst dun is, barts de aarde soms letterlijk uit haar voegen. Het hete binnenste stroomt naar buiten en verschroeit alles wat op zijn weg komt. 

Filmpje over de Romeinse god Vulcanus, of de Griekse god Hephaistos. (Hep-fai-stos) In ieder geval, de god van vuur. Klik hier.

Vulkanen zien er vaak uit als flinke bergen. 

Het woord vulkaan komt van Vulcano, een eilandje boven Sicilië. 

1

De oude Romeinen geloofden dat de god Vulcanus daar leefde en wapens maakte voor de goden. De Grieken noemden Vulcanus anders, namelijk Hephaistos.

Zij dachten dat de vulkaanuitbarstingen vonken waren van het vuur waarin hij zijn wapens smeedde. 

2

Je ziet hier duidelijk een kuil in de berg. 

Dat noem je een krater. 

De top van de berg is weggeblazen en ge-explodeerd 

door een vulkaanuitbarsting. 

BOEM! Dan 'regent' het stenen, rotsblokken en as.

De oude Romeinen
dachten dat de god Vulcanus...

1. Gooide met bliksems en donder met Thor
2. Zijn werkplaats onder de vulkaan had
3. Vuur spuwde met zijn 3-koppige hond Cerberus
4. Vuur probeerde te maken met Prometheus

Waar komt het woord vulkaan vandaan?

1. Het eiland Valcona in Ierland
2. Het eiland Valcuno in Nederland
3. Het eiland Vulcano in Italië (bij het eiland Sicilië)
4. Het eiland Vulcinu in Frankrijk

Soms stroomt er lava uit een berg. Lava is vloeibare steen (vloeibaar gesteente). De steen is dus zo heet, dat deze smelt! 

Op de top van de berg is een gat, de krater, en daar komt lava uit bij een uitbarsting.

1

Bij de uitbarsting van een vulkaan komt lava naar buiten. De lava is eerst roodheet, en koelt daarna vrij snel af waarbij vulkanisch gesteente ontstaat.

2

Als lava nog in de berg zit noemen we het magma.

In de berg = magma

Uit de berg = lava

Afgekoelde lava = vulkanisch gesteente

3

Is lava koud en hard dan noem je het vulkanisch gesteente.

4

Hier zie je de lava afkoelen. 

Van roodheet naar grijze steen. 

5

Dit is zeer gevaarlijk! 

Lava/magma kan 

600 °C en 1250 °C heet zijn.

FOUT

GOED

3

Dit is de binnenkant van de aarde. 

Het gloeiend hete vloeibare gesteente noemen we magma.

2

Dit is een aardplaat. Deze drijft op de magma. 

Heel langzaam beweegt hij, maar een paar millimeter per jaar. 

2

Dit is een aardplaat. Deze drijft op de magma. 

Heel langzaam beweegt hij, maar een paar millimeter per jaar. 

Hij botst tegen de andere nummer 2 aan...

4

Waar de aardplaten tegen elkaar schuren en bewegen ontstaat er in de aarde een vulkaan. Bij een uitbarsting lopen de planten en dieren en huizen in de buurt gevaar. 

6

Dit is de zee. Er bestaan ook vulkanen onder water! 

Dan kan het een stukje zee of oceaan kokend heet maken.

Pas op, visjes! 

5

Hier ligt vruchtbare aarde. Want als een vulkaan uitbarst vliegt er lava, rotsen en gassen in het rond. En al dus spul maakt de bodem zeer  vruchtbaar. Planten en gewassen zoals graan willen hier erg goed groeien! 

FOUT

GOED

Lees goed en sleep 

de symbolen 

naar de goede plek

Dit is een aswolk. Bij een uitbarsting kan een aswolk kilometers hoog zijn. 

Soms is het zelfs vanuit de ruimte te zien en kunnen vliegtuigen er niet doorheen vliegen omdat piloten dan niks zien. 

Ook kan de aswolk giftige gassen hebben. 

Dit is een aardplaat. De aarde is bedenkt met meerdere aardplaten. Ze drijven op de vloeibare kern van de aarde. Ze bewegen heel erg langzaam, maar een paar milimeter per jaar. Soms botsen en schuren ze tegen een andere plaat. Daar ontstaat een aardbeving of een vulkaan.

Hier zie je een lavastroom. 

Dit kan uit de krater stromen, of uit een zijtak. 

Het is gloeiend heet en koelt langzaam af. 

Niet op blote voeten lopen! 

Dit is de magmakamer. Door een spleet tussen de aardplaten perst zich magma omhoog. Het wil eruit! 

Als de magmakamer volgeperst is en erg geen magma bij kan, zoekt het een andere uitweg. Omhoog, naar buiten! 

Als de druk groot genoeg is, perst het zich via de kraterpijp omhoog.

BOEM! Eenmaal buiten de berg noemen we magma geen magma maar lava. 

Magma heet boven de grond lava (H1)

V

Lava heet onder de grond magma (A8)

N

Lava is erg vruchtbaar (E4)

K

De Romeinen dachten dat hun god Vulcanus onder de vulkaan leefde (C6)

N

Het woord vulkaan komt van Vulcano, een eilandje boven Sicilië. (F3)

L

Door het verschuiven van aardplaten ontstaat er een vulkaan. (G2)

U

Een krater is een gat in een berg. (B7)

E

Er bestaan ook vulkanen op de zeebodem (D5)

A

Een vulkaanuitbarsting is erg gevaarlijk (B4)

F

De plek waar alle lava uitkomt noem je kraterpijp (G7)

E

Een aardplaat beweegt maar een paar millimeter. (E7)

C

Bij een vulkaanuitbarsting komt lava, gas en veel as vrij.(A1)

G

Lava en magma is tussen de 600 en 1250 graden heet (E3)

I

Afgekoelde lava noem je vulkanisch gesteente.(E1)

G

Sleep naar het juiste land

IJsland

Nederland

Frankrijk

Polen

Finland

Ierland

Zweden

Roemenië

Portugal

Vulkanen in Europa

Zowel IJsland als Italië hebben beide vulkanen. 

Op het kaartje zie je Nederland, en IJsland rechtsboven. 

Dunne bodem

Op IJsland heerst een poolklimaat, erg koud dus. 

De aardkorst is in IJsland erg dun. Er is dus weinig bescherming tegen de gloeiend hete magma onder de aardkorst. 

De grond kan er dus (gloeiend) warm zijn, maar het klimaat is berekoud. 

Warm en koud, dan kan niet goed gaan...

Dit is IJsland. De hoofdstad is Reykjavik. Zie je deze op de kaart? 

IJsland heeft veel vulkanen. Zie je de rode driehoekjes op de kaart?

Maar eroverheen ligt een dik pak ijs. 

Soms is de spanning onder de grond, bij de aardplaten te groot en is er een vulkaanuitbarsting, zoals in 2010. 

Daarna is het weer rustig en bouwt de spanning zich ondergronds weer op. Wanneer de volgende uitbarsting is, weet niemand...

Filmpje over IJsland. Klik hier (02:02)

Je hebt in deze les geleerd:

1. Het verschil tussen lava en magma
   
2. Waarom aardplaten bewegen
   
3. Waarom een vulkaan kan uitbarsten
   
4. Dat een vulkaanuitbarsting ook goed kan zijn voor het land
   
5. Je kent de begrippen: kraterpijp, lava, magma, krater, magmakamer, lavastroom, aswolk, aardplaat
   
6. Je kan IJsland aanwijzen op de kaart en kunt er iets over vertellen