7.6 koppelteken en trema

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 3

Pak je leesboek 

en ga lekker lezen!

Deze les

Met of zonder -n

Aan het eind van de les:

• kun je herkennen of een woorden een samenstelling is
• kun je klinkerbotsing herkennen
• weet je wanneer je een koppelteken en trema moet gebruiken
• kun je de regels toepassen

Herhaling 

Spel het woord goed:
geboorte + kaartje

Spel het woord goed:
varken + schuur

Spel het woord goed:
maan + schijn

Spel het woord goed:
aap + rots

Spel de afkorting goed:
asielzoekerscentrum

azc (wordt zo uitgesproken)

Spel de afkorting goed:
algemene Nederlandsche wielrijders bond

o.b.v. (spreek je niet zo uit)

Spel de afkorting goed:
op basis van

Schrijf goed:
Ik wilde vanavond sporten zei Jan maar het regent helaas

o.b.v. (spreek je niet zo uit)

Schrijf goed:
José zei ik ga naar huis

o.b.v. (spreek je niet zo uit)

Schrijf goed:
Ik kan dan wel werken riep Eva.

o.b.v. (spreek je niet zo uit)

Schrijf goed:
Patrick zei dat hij skeeleren leuk vindt

o.b.v. (spreek je niet zo uit)

Nieuwe stof! 

Noteer een woord waarbij je een koppelteken moet gebruiken.

Koppelteken

Koppelteken = streepje tussen twee woorden om woorddelen aan elkaar vast te maken

Vijf regels om een koppelteken te gebruiken:

Koppelteken

1. een woord met letters, cijfers, tekens, afkortingen en Sint (of sint):

* tv-gids

* 43-jarige

* %-teken

Instinker: pincode, simkaart --> dan spreek je het woord uit

Koppelteken

2. bij aardrijkskundige namen of woorden die daarvan afgeleid zijn:

* 's-Gravenhage

* Zuid-Hollandse

* Noord-Amerikaan

Koppelteken

3. In woorden met een voorvoegsel uit dit rijtje:

bijna-, collega-, ex-, interim-, leerling-, niet-, non-, oud-

* ex-vriend

* leerling-timmerman

* non-verbaal

Koppelteken

4. samenstellingen van twee gelijkwaardige woorden --> je bent het allebei tegelijk:

* chef-kok

* rooms-katholiek

* minister-president

Koppelteken en trema

5. Als er klinkerbotsing is, krijg je een koppelteken of een trema. 

Eerst: wat is klinkerbotsing?

Dan: wanneer koppelteken en wanneer trema? 

klinkerbotsing

Klinkerbotsing betekent dat er twee klinkers naast elkaar staan die je als één klank kunt lezen, terwijl dat niet de bedoeling is. Ze horen namelijk bij verschillende lettergrepen.

Bijvoorbeeld: aa - au - ee - ei - eu - ie - ij - oe - oo - ou - ui - uu

klinkerbotsing

Bijvoorbeeld: aa - au - ee - ei - eu - ie - ij - oe - oo - ou - ui - uu

* media-aandacht

* live-uitzending

* auto-onderdeel

* milieu-uitgave

Koppelteken en trema

5. Als er klinkerbotsing is bij een samenstelling krijg je een koppelteken.  (Samenstelling = twee bestaande woorden zijn één woord)

* diploma-uitreiking (au)

* auto-ongeluk (oo)

Instinker: informatieavond, bureauorganisatie --> het moet echt botsen! 

Koppelteken en trema

5. Als er klinkerbotsing is bij een woord dat geen samenstelling is, dan krijg je een trema

* geüpdatet

* beëdigen

* coördineren

* vacuüm

Maar: beangstigen (het moet echt botsen!)

Kies de juiste spelling

1. skievenement
2. skiëvenement
3. ski-evenement

Kies de juiste spelling

1. barbecueën
2. barbecueen
3. barbecue-en
4. bbq'en

Kies de juiste spelling

1. aline-a
2. alinea
3. alineä

Kies de juiste spelling

1. begroeiïng (trema)
2. begroei-ing
3. begroeiing

Opdracht deze les

Maak de volgende opdrachten:

• Cursus 7
• paragraaf 6: Koppelteken en trema
• Opdracht 1 tot en met 5

Klaar?

Lezen in je leesboek, vat de theorie samen.

Slotopdracht: plak op de deur

1. Pak een post-it
2. Zet je naam op de achterkant
3. Nummer van 1 tot en met 6 op de voorkant
4. Maak de opdracht op de volgende dia
5. Plak de post-it op de deur voor je vertrekt

 Bedenk bij elke regel een woord

1. een samenstelling met een woord met letters, cijfers, tekens, afkortingen  

     en Sint (of sint) krijgt een koppelteken

2. een samenstelling van aardrijkskundige namen en afgeleiden ervan  krijgt een koppelteken

3. In woorden met een voorvoegsel uit dit rijtje ( krijgen een koppelteken):

     bijna-, collega-, ex-, interim-, leerling-, niet-, non-, oud-

4. samenstellingen van twee gelijkwaardige woorden  krijgt een koppelteken

5. bij samenstellingen met klinkerbotsing  krijgt een koppelteken

6. een afleiding met klinkerbotsing krijgt een trema