S17 - Spreekwoorden, zegswijzen en gezegden

• Nederlands
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1-3

S17 - Spreekwoorden, zegswijzen en gezegden

'Nederlandse Spreekwoorden'

Pieter Bruegel de Oude was een schilder uit de 16de eeuw. Hij staat bekend om zijn schilderijen van boerentaferelen. Ze noemen hem daarom ook wel eens 'Boeren-Bruegel'. Op één van zijn schilderijen kan je meer dan 125 Nederlandse uitdrukkingen vinden. 

Doelen

Je kunt ...

1. het verschil tussen spreekwoorden, gezegden en
   zegswijzen verklaren.
2. uitdrukkingen gebruiken in gepaste situaties om zo aantrekkelijker te communiceren.
3. de betekenis van uitdrukkingen afleiden uit de context.

Is de volgende uitspraak letterlijk of figuurlijk?

"Je moet dat nu eens goed in je oren knopen, dat je op tijd moet komen."

1. letterlijk
2. figuurlijk

Is de volgende uitspraak letterlijk of figuurlijk?

"Dat nieuws ging als een lopend vuurtje rond!"

1. letterlijk
2. figuurlijk

Is de volgende uitspraak letterlijk of figuurlijk?

"Mijn broer krijgt de baard in de keel."

1. letterlijk
2. figuurlijk

Is de volgende uitspraak letterlijk of figuurlijk?

"Helaas was er geen kat op de receptie."

1. letterlijk
2. figuurlijk

Letterlijk en figuurlijk taalgebruik

Letterlijk taalgebruik =  taalgebruik waarbij je precies bedoelt wat er staat

Figuurlijk taalgebruik = taalgebruik waarbij je niet precies bedoelt wat er staat

Uitdrukkingen

Een uitdrukking is een vaste verbinding van woorden met een figuurlijke betekenis.

Er zijn drie verschillende soorten van uitdrukkingen:

- spreekwoorden

- gezegden

- zegswijzen

Welke van de volgende antwoorden is een spreekwoord?

1. Spreken is zilver, zwijgen is goud.
2. Een waarheid als een koe
3. Door de vingers zien

Welke omschrijving past dan bij een spreekwoord?

1. Dit is een onveranderlijke zin met een levenswijsheid in.
2. Dit is een groep woorden die in een vaste volgorde bij elkaar staan.
3. Je kan de woordvolgorde en het werkwoord aanpassen om in de zin te passen.

Wat is de betekenis van de onderstaande spreekwoorden?

Blaffende honden bijten niet.

Wie bij de hond slaapt, krijgt zijn vlooien.

Rome is niet op één dag gebouwd.

Als er één schaap over de dam is, volgen er meer.

Zij die het hardst roepen, zijn het minst gevaarlijk.

Als je vaak met iemand omgaat, neem je zijn slechte eigenschappen over.

Leer geduld hebben, overhaast niets.

Als één persoon iets nieuws probeert, durven de anderen het ook wel.

Welke van de volgende antwoorden is een gezegde?

1. Daar lusten de honden geen brood van.
2. Zo mak als een lammetje
3. Tegen de muur lopen

Welke omschrijving past dan bij een gezegde?

1. Dit is een onveranderlijke zin met een levenswijsheid in.
2. Dit is een groep woorden die in een vaste volgorde bij elkaar staan.
3. Je kan de woordvolgorde en het werkwoord aanpassen om in de zin te passen.

Wat is de betekenis van de onderstaande gezegden?

Boter bij de vis

Een waarheid als een koe

Zo mak als een lammetje

Een pilarenbijter

Als een lopend vuurtje

Een schijnheilig persoon

Betalen bij levering

Iets dat overduidelijk waar is

Zich snel verspreidend

Heel gedwee, meegaand

Welke van de volgende antwoorden is een zegswijze?

1. Rome is niet op één dag gebouwd.
2. Als een lopend vuurtje
3. Door de mand vallen

Welke omschrijving past dan bij een zegswijze?

1. Dit is een onveranderlijke zin met een levenswijsheid in.
2. Dit is een groep woorden die in een vaste volgorde bij elkaar staan.
3. Je kan de woordvolgorde en het werkwoord aanpassen om in de zin te passen.

Wat is de betekenis van de onderstaande zegswijzen?

Tegen de muur lopen

Door de vingers zien

Achter het net vissen

Een stok in het wiel steken

De kat de bel aanbinden

Het onmogelijke proberen

Een kans mislopen

Iets tegenwerken

Als eerste aan iets beginnen

Iets oogluikend toestaan

Oefeningen

Maak de 4 basisoefeningen in de DM.

Opdracht

Verwerk alle uitdrukkingen van dit leertraject op een creatieve manier. De manier waarop je dat doet, kies je helemaal zelf. 

Voorbeelden: flashcards, een poster, een memory, een spel, een quiz, een fotocollage, een tekening ... 

Of heb je zelf een goed idee?