Blok 2 van thema 2: Van rondtrekken naar een vaste woonplaats

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

Leerdoelen

Aan het einde van de les kan je:

1. Uitleggen waarom het belangrijk is op iets te weten over jagers en verzamelaars.
2. Aan het einde van de les kan je herkennen wat basisbehoeftes zijn.
   
3. Aan het einde van de les kan je uitleggen wat nomaden zijn.
4. Verschil weer en klimaat benoemen. 
5. Klimaten en hun kenmerken benoemen 
   

Dit thema gaat over...

> Hoe mensen aan hun eten zijn gekomen in de loop der tijd.

1. Mensen gaan steeds meer ingrijpen in de natuur. 

2. Samenlevingen worden ingewikkelder

Blok 1: Op zoek naar voedsel.

• Bij welke tijdvak hoort Thema 2?
  

• Waarom is het belangrijk om iets te weten over jagers en verzamelaars?

Jagen op dieren

Verzamelen van noten en vruchten in de natuur

Jagers 

• Eerste mensen leefde als jagers- verzamelaars: zij gingen op jacht en verzamelden voedsel in de natuur.
• Basisbehoeftes: wat je nodig hebt om te overleven.
  

• Ze troken rond achter de dieren waarop ze jaagden: ze waren nomaden.

Grotschildering van jagers en verzamelaars

Weer en klimaat

Waarom heeft weer en klimaat invloed op de plek waar mensen wonen?

Poolklimaat

- Geen begroeiing

- Hele jaar door ijs en sneeuw

Toendra

- Mossen en lage struiken

- Noorden

Landklimaat

- Koude winters

- Warme zomers

Zeeklimaat

 - Koele zomers

- Warme winters

Savanne

- Lange regentijd

- Grasvlaktes

- Af en toe een boom

- 

Steppe

- Korte regentijd

- Groeit alleen gras

Woestijn

- Weinig/geen neerslag

- Veel verdamping

- Planten weinig water nodig

- Weinig vruchtbare grond

Tropisch regenwoud

- Veel verschillende planten

- Heel jaar noten en vruchten

- Warm

- Veel neerslag

Blok 2 van thema 2: 

Van rondtrekken naar een vaste woonplaats.

Feniks, Geschiedenis Werkplaats Memo

Klimaatsverandering

• Rond 10.000 v. Chr

• De aarde wordt warmer

• Nederland: moerassen en bossen

• Delen van Afrika en Midden-Oosten: droger 

Noord-Afrika en

Midden-Oosten

• Droog klimaat: minder begroeiing en water (ontstaan woestijnen)
  

• Te weinig voedsel: dieren trekken weg naar vruchtbare gebieden

• Mensen trekken ook weg of gaan andere middelen van bestaan zoeken om in leven te blijven

Vruchtbare Halvemaan

• Gebied waar de eerste landbouw ontstaat (9000 v. Chr.)
  

• Midden-Oosten: Egypte, Israël, Palestina, Jordanië, Libanon, Syrië, Irak, Iran en Turkije

• 'De kraamkamer van de beschaving': ontstaan van steden en het schrift

Landbouwrevolutie

• Revolutie betekent verandering
  

• Jager-verzamelaars worden boer

• De landbouwrevolutie duurde meer dan 1000 jaar: niet iedereen werd tegelijk boer

• Landbouw bestaat uit: akkerbouw en veeteelt

Dorpen

De boeren gingen bij elkaar wonen. Samen sta je sterk! 

Het was het begin van de eerste dorpen.

Stad in het Midden-Oosten, omstreeks 9000 v. Chr.

Boeren in Europa

• Pas laat: het was niet nodig, er was voldoende voedsel te vinden.

• Eerste boeren in Nederland: Zuid-Limburg rond 5300 v. Chr.

• Tóch landbouw in Europa: mensen verhuizen uit gebieden waar gebrek aan landbouwgrond is en komen hier terecht

Maken: 

Voedsel blok 1: Opdr. 1 t/m 10 en opdr. 6 t/m 15

Voedsel blok 2:

Opdr. 1 t/m 10

Aan de slag:

• Opdracht 1,2 (atlas), 4 en 5 van blok 2 maken.
• Lezen blok 2.

Deel 2 van blok 2:

De eerste boeren in Nederland

• 
  
• Zuid-Limburg: bandkeramiekers (tot 4400 v. Chr)

• Noord-Nederland: trechterbekercultuur (rond 3500 v. Chr.)

• Vanaf 3000 v. Chr. zijn er in Nederland geen jager-verzamelaars meer

Bandkeramiek

Trechterbekercultuur

Veel resten van de boerderijen uit de Steentijd hebben archeologen niet kunnen terugvinden. Toch zijn er aanwijzingen dát er huizen waren.

Hoe kun je dat in de afbeelding zien?

1. Je ziet nog duidelijk de muren die van aarde zijn gemaakt. De eerste woningen hadden zulke muren.
2. De rode stippen komen door de verf die in de Steentijd gebruikt is.
3. De donkere rondjes zijn de plekken waar eens de palen van de woning hebben gestaan.
4. De vloer is helemaal glad, net zoals wij dat tegenwoordig in ons huis hebben.

Hoe kan ik aan de afbeelding zien dat de hunebedden ná landbouwrevolutie zijn gemaakt?

1. De grote stenen kwamen hier pas tijdens de landbouwrevolutie.
2. Er woonden hier te weinig mensen om samen de hunebedden te maken.
3. Er wordt gebruik gemaakt van dieren.
4. Voor de landbouwrevolutie werden er geen mensen begraven

Dood en begraven

• Graven worden steeds uitgebreider: grafheuvels en hunebedden

• Zowel begraven als cremeren: urnenvelden

• Doden kregen bezittingen mee: vermoedelijk geloven in leven na de dood

De Man van Tollund

Schrijf 3 dingen op die
je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze
les nog niet zo goed hebt begrepen.