Thema 3: les 1

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Leerjaar 3

Welkom allemaal

Fijn dat jullie er zijn

Ga op je plaats zitten

Jassen aan de kapstok

Boeken dicht op tafel

Genotype en fenotype

                      Leerdoelen

Na deze les kun je: 

- Omschrijven wat een genotype, wat een fenotype en wat een gen is

- Beschrijven hoe organismen informatie over erfelijke eigenschappen overdragen aan hun nakomelingen via chromosomen

DNA ligt in chromosomen

• In elke celkern in je lichaam liggen chromosomen. 
• Chromosomen zijn lange en dunnen draden. 
• Chromosomen bestaan uit de stof DNA. Deze stof bevat de informatie voor je erfelijke eigenschappen. Dit is je genotype. 

Chromosomen

46 chromosomen in totaal

23 chromosomen paren
(van elke heb je er twee)

Man XY

Vrouw XX

Chromosomen en DNA

Een vrouw is een organisme -) organismen bestaat uit heel veel cellen met in iedere cel een celkern -) celkern liggen chromosomen -) chromosomen zijn lange dunne ‘draden’ die voor een groot deel bestaan uit DNA -) om de DNA ligt hij eiwit gedraaid.

Fenotype en genotype

Erfelijk: dingen die je hebt geërfd van je ouders. 

• Fenotype: Het uiterlijk van een organisme
• Genotype:  Het DNA (erfelijke informatie) van een organisme

Genotype (DNA) + milieu = fenotype

Fenotype en genotype

Gen

Een stukje DNA dat de code voor een  erfelijke eigenschap draagt noemen we een GEN.

Allel = invulling van gen.

Voorbeeld van erfelijke eigenschappen:

haarkleur (blond, zwart, rood)

haarstijl (krullend of steil)

oogkleur (blauw, bruin, groen)

Genenparen

• Van elk chromosoom heb je er twee.
• Op 1 chromosoom zitten meerdere genen.
• Genen komen zoals chromosomen dus ook

     voor in paren.

Heterozygoot VS Homozygoot

Hetero = ander 

Homo = het zelfde 

Eigenschappen doorgeven

Homozygoot: 2 dezelfde genen

Heterozygoot: 2 verschillende genen

Dominant: gen dat overheerst over een ander gen.

Recessief: gen dat onderdrukt wordt.

2 x gen voor haarkleur = HOMOZYGOOT

gen: rood haar

gen:

rood haar

Eigenschappen doorgeven

Homozygoot: 2 dezelfde genen

Heterozygoot: 2 verschillende genen

Dominant: gen dat overheerst over een ander gen.

Recessief: gen dat onderdrukt wordt.

Dominante en recessieve genen

Dominant gen: een gen dat een ander gen overheerst (A)

Recessief gen: een gen dat onderdrukt wordt door andere genen (a)

Dominant = hoofdletter

Recessief = kleine letter 

Intermediar fenotype
Bij sommige erfelijke eigenschappen is het onderscheid tussen een dominant en recessief allel niet zo duidelijk. Een eigenschap is dan onvolledig dominant.

Een organisme die in zo’n situatie heterozygoot is, heeft een intermediair fenotype.

 

intermediare overerving

Er is geen dominant of recessief allel, beide zijn even "sterk"

Heterozygoot heeft een eigen fenotype en kun je dus  herkennen. Hoofdletter kleine letter.

                                            I^AI^A  = wit

                                             I^BI^B  = rood

                                             I^AI^B  = roze

Dominant/recessief

Genen paar:

Dominant

homozygoot: AA

heterozygoot: Aa

Recessief:

aa

Intermediar

Witte bloem: AwAw

Rode bloem: ArAr

Roze bloem: AwAr

Symbolen voor genen

gen: donker haar

gen:

rood haar

Homozygoot &  heterozygoot

• De ouders zijn heterozygoot, ze hebben twee verschillende genen voor haarkleur. Bruin haar is het dominante gen.

• De jongen is homozygoot, hij heeft twee dezelfde genen voor haarkleur. 1 van pa, 1 van ma.
  Rood haar is het recessieve gen.Alleen bij 2 van deze genen zichtbaar

Genen kunnen aan of uit staan

• Genen kunnen aan of uit staan. 
• Staat een cel aan dan maakt deze cel een eiwit.
• Bij een cel in de iris staat het gen voor oogkleur aan. In de cel van je oogwit staan deze cellen uit.
  

Welke stelling is juist?

1. Fenotype = genotype + milieu
2. Milieu = genotype + fenotype
3. Genotype = fenotype + milieu

Bij een runderen is het roodharige allel ressesief en het zwartharige allel dominant.
Wat is het genotype van een roodharige koe?

1. AA
2. Aa
3. aa
4. AA of Aa

Is het genotype van de larve hetzelfde als het genotype van het volwassen dier?

1. Ja
2. Nee

Homozygoot of heterozygoot?

1. Homozygoot
2. Heterozygoot

Wat is het symbool voor heterozygoot?

1. AA
2. aa
3. Aa
4. aA

Wat is homozygoot dominant?

1. Aa
2. aa
3. AA
4. Aa

Wat is het symbool voor intermediair?

1. ArAr
2. ARAR
3. AraR
4. ARar

Aan het werk

Maken: K : 3.1 Opdracht 1,2,5 en 6 (BLZ. 170)

                       3.2 Opdracht 2, 4, 5 en 6

Maken: T : 3.1 Opdracht 1,2,5 en 6 (BLZ. 168)

                       3.2 Opdracht 2,4, 5 en 6

Klaar? Oefenopgaven maken die ik uitdeel