Romantiek en Realisme: Les 6: HO 3 Dans en Drama Romantiek

• Tekenen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 6

Romantiek & Realisme

Les 4: HO 3: De Romantiek - Bouwkunst en Schilderkunst

Les 5: HO 3: De Romantiek - Beeldhouwkunst en Muziek.  

Les 6: HO 3: De Romantiek - Drama en Dans.                            

lesdoel:

1. het leren herkennen van de romantiek in de verschillende kunstdisciplines

2. het leren benoemen van de beeldaspecten die bij de romantiek behoren

3. het actief leren beschouwen van kunst

Wat weet je nog van de muzikale
kenmerken van de Romantiek?

componist als kunstenaar

Programmamuziek

geboorte symfonieorkest

nieuwe muziekinstrumenten

nieuwe klankkleuren

grotere orkesten - meer expressie, meer volume

verbetering techniek instrumenten

Saxofoon Accordeon, Piano

Componisten Romantiek

Frans Liszt

Hector Berlioz

Pjotr Iljitsj Tsjaikovsky

Frans Schubert

Johannes Brahms

Bedrich Smetana

Edvard Grieg

Frederic Chopin

George Bizet

Giacomo Puccini

Guiseppe Verdi

Thema's in de muziek

Het bovennatuurlijke

De schoonheid van de natuur 

De rauwe krachten van de natuur

Nationalisme, liefde voor het vaderland

Het verleden / klassieke componisten

Het exotisme - andere culturen

Het lied

Virtuozen

De Opera - diverse vormen en thema's

Exotisme

Wat weet je nog van de muzikale
kenmerken van de Romantiek?

muzikale kenmerken

-klankkleur veranderd (nieuwe instrumenten)

- orkest wordt groter

- ingewikkelde melodieën 

-moeilijke ritmes

-complexe samenklanken

-dramatiek o.a. door verschillen in toonhoogtes en volume

De muziek van de romantiek

Het ‘heftige’ gevoelsleven van componisten werd weergegeven in lange symfonieën voor
steeds grotere orkesten. Op een rijtje de kenmerken van romantische muziek:

1.  Lange melodieën:  minder (motief) herhalingen, minder gebruik van vaste structuur
2.  Overgangsdynamiek: Crescendo/decrescendo
3.  Tempowisselingen: accelerando, ritenuto, rubato
4.  Speelwijze strijkers: Naast strijken (arco) ook plukken (pizzicato)
5.  Toonsoort: Modulatie en gebruik van chromatiek
6.  Climaxwerking: hoger, sneller, harder, meer instrumenten

Verwerkingsopdracht Muziek

1. Maak tweetallen
2. Kies uit je boek 1 nummer van een componist uit de Romantiek
3. Schrijf je keuze op het bord

• Gebruik het formulier: kunst analyseren: muzikale begrippen
• Zoek achtergrondinfo bij de componist
• Waarom behoort dit nummer tot de romantiek?
• Vul het opdrachtformulier zo uitgebreid mogelijk in
• 2 tweetallen: bereiden een presentatie voor van 2 min. 

Frans Liszt (1811-1886) is bekend om zijn programmamuziek. Liszt krijgt een schilderij onder ogen over een veldslag tussen de barbaren (de Hunnen) en christenen uit 451. De componist is zo geinspireerd door het werk dat hij er een hele serie muzikale gedichten aan wil wijden. Het blijft echter bij het werk: hunnerschlacht. 

Er ontstaan nieuwe genres in de muziek in de 19e eeuw. De vroegere ouverture was een opmaat naar het concert dat volgde. Nu wordt de ouverture een zelfstandig symfonisch gedicht. In dit nummer komen fragmenten terug van de "Marseillaise' en ook kanongebulder is te horen.

Hector Berlioz experimenteert met de grootte en de bezetting van het orkest. Hij voegt nauwelijks gebruikte instrumenten toe als de harp, piccolo, es-klarinet, althobo en buisklokken.  Met die toevoegingen verandert hij het orkest voor de toekomst. Zijn 'Symphonie Fantastique' is zijn doorbraak als componist. Volgens Berlioz is het een opera zonder woorden. 

Deze symfonie heeft als thema een 'tragische en obsessieve liefde'. Berlioz maakt gebruik van een 'idee fix', een terugkerend thema dat veranderd in de muziek als de emotie van het programma veranderd. 

Edvard Grieg (1843-1907) is bekend als de grootste nationale componist van Noorwegen. In zijn muziek komen verwijzingen terug naar Noorse volkswijsjes. Hiermee wil hij een Noors geluid vastleggen in zijn muziek. Ook de thema's van het verhaal zelf kennen veel Noorse sprookjeselementen, zoals de trollen in de hal van de bergkoning. 

Edvard Grieg (1843-1907) is bekend als de grootste nationale componist van Noorwegen.  

Edvard Hagerup Grieg (15 June 1843 – 4 September 1907) was a Norwegian composer and pianist. He is widely considered one of the leading Romantic era composers, and his music is part of the standard classical repertoire worldwide. His use and development of Norwegian folk music in his own compositions brought the music of Norway to international consciousness, as well as helping to develop a national identity, much as Jean Sibelius and Bedřich Smetana did in Finland and Bohemia, respectively.

Please support my channel:

https://ko-fi.com/bartjebartmans

Peer Gynt Suite No. 1, Op. 46

1. Morning Mood (Morgenstemning) 

2. The Death of Åse (Åses død) (4:27)

3. Anitra's Dance (Anitras dans) (9:43)

4. In the Hall of the Mountain King (I Dovregubbens hall) (13:14)

Suite No. 2, Op. 55

1. The Abduction of the Bride. Ingrid's Lament (Bruderovet. Ingrids klage) (15:43)

2. Arabian Dance (Arabisk dans) (20:34)

3. Peer Gynt's Homecoming (Stormy Evening on the Sea) (Peer Gynts hjemfart (Stormfull aften på havet)) (25:12)

4. Solveig's Song (Solveigs sang) (28:04)

Er zijn weinig componisten die zo duidelijk uiting geven aan hun trots op hun land als Bedrich Smetana (1824-1884). Hij schrijft de compositie "Ma Vlast',  'mijn vaderland' aan het einde van de 19e eeuw. Het is een serie van zes symfonische gedichten die ieder een aspect van Tsjechie weergeven: het landschap, de sagen en de legenden. 

De Fin Jean Sibelius (1865-1957) illustreert met de onverholen dreigende klanken van zijn symfonische gedicht 'Finlandia' de strijd naar onafhankelijkheid voor Finland. De dreiging  van het oppermachtige buurland Rusland. Dit muziekstuk is een stil protest en wordt later onder Russische censuur verboden.

Felix Mendelssohn-Bartholdy (1809-1847) is gegrepen door de schoonheid van de natuur en het bovennatuurlijke. Waar andere  romantische kunstenaars daar grauwe en onheilspellende ideen over hebben, is dit voor Mendelssohn een toverachtig gebied voor feeen en elfjes. Met dit werk laat hij zich inspireren door een werk van Shakespeare. Dit lichtvoetige stuk wordt een romantische komedie vol feeen. 

Johannes Brahm (1833-1897), hoewel hij een romanticus is, is hij geen vernieuwer. De klassieke componisten zijn voor hem zijn grootte voorbeeld. Hij giet zijn muziek in de mal van de klassieke vormen van de vorige eeuw. In 1860 ondertekent hij zelfs een manifest tegen de nieuwduitse maziek van wagner en liszt, een stoming die zich juist tegen Brahms' kassieke voorbeelden afzet. Dit protest wordt hem door zijn tijdgenoten niet in dank afgenomen. Zij vinden zijn werk ouderwets, gortdroog en academisch.  Toch behoort hij tot de romantiek, omdat onder zijn ietwat formele composities toch veel verborgen hartstocht schuilt.

Franz Schubert (1797-1828) wordt gezien als grote meester en vernieuwer van 'het lied'. Veel van zijn liederen zijn doorgecomponeerd. Ze hebben niet de klassieke refrein-couplet structuur, maar de melodie verandert voortdurend en volgt de vertelling. 

De begeleidende piano ondersteund daarbij de tekst.

De muzikale begeleiding wordt een gelijkwaardige stem naast de zang en neemt de lijn af en toe over.

Der Erlkonig is een van zijn meest bekende liederen.  Het lied, gebaseerd op een gedicht van Goethe, gaat over een vader die te paard een doodziek kind naar de dokter wil brengen. Als de vader zijn doel bereikt aan het einde van het lied, is het jongetje dood. 

Je hoort in der Erlkonig het gallopperende paard, de wanhopige vader en het kind in nood in de pianomuziek terug. De zanger zingt vier rollen: de elfenkoning, de vader, het kind en de verteller. 

Niccolo Paganini staat bekend als een van de eerste virtuozen. Deze volksjongen uit Genua wordt zo'n volwaardig violist en componist dat jij tijdens zijn leven al legendarisch is. Paganini verbluft zijn publiek met een duizelingwekkende techniek waarbij hij allerlei trucs gebruikt. Hij wordt er steenrijk mee. 

Chopin raakt tijdens zijn spel zo geinpsireerd dat hij vastberaden is de 'paganini van de piano' te worden. 

Zowel Chopin en Frans Liszt, beiden wonderkinderen en pianovirtuozen, zijn sterk beinvloed door Paganini. Zijn virtuoze techniek inspireert hen, evenals zijn expressieve spel.

fragment van de film 'the devil's violinist 2013' over de bijzonder getallenteerde Paganini

Chopin raakt tijdens zijn spel zo geinpsireerd dat hij vastberaden is de 'paganini van de piano' te worden. 

Chopin verrijkt het muzikale spectrum met allerelei nieuwe compositievormen: De ballade

De wals

Noncturne

Etude

Impromptu

Prelude

Mazurka

Chopins lichtvoetige, bijna dromerige pianostukken, vol snel afwisselende emoties zijn karakteristiek voor de romantische pianostijl. 

Het exotisme dat in de 19e eeuw de kunst beinvloed komt ook terug in de opera.  Zo speelt 'de parelvissers' een opera van George Bizet zich af op Sri Lanka.

Dit opera kenmerkt zich door ongewone decors en kostuums.

Voor exotische effecten worden er ook andere dan gebruikelijke muziekinstrumenten ingezet als de Chinese Gong, de Xylofoon en het klokkenspel

Het exotisme in de muziek van de 19e eeuw.

Giacomo Puccini (1858-1924) maakt speciaal een studie van oosterse muziek voor de opera 'madame butterfly' die zich in Japan afspeelt. 

Tragisch liefdesverhaal tussen een Japans meisje genaamd Butterfly en een Amerikaanse officier Pinkerton waarbij Butterfly die tevergeefs wacht op de terugkomst en trouw van haar man, uiteindelijk zelfmoord pleegt. 

Puccini baseert de opera op een werkelijk gebeurd verhaal en verwerkt maar liefst zeven authentieke Japanse muzikale thema's om een oosterse sfeer te creeren. 

Voor Verdi is de opera menselijk drama.

Op het gebied van opera verdient Guiseppe Verdi een aparte paats, omdat hij het verleden als inspiratiebron nogal eens combineert met een exotisch oord. 

Hij doet dat onder andere in:

Nabucco

Alzira

Il Corsaro

Aida

Zijn Aida had Egypte als locatie. 

Deze lange opera is een aaneenschakeling van prachtige kostuums, decors en veel scenes met exotische baletten. 

Verdi wordt gezien als de grootste operacomponist aller tijden. Hij ziet de opera als menselijk drama. Sterke emotionele situaties, scherpe contrasten e vlotte handelingen zijn belangrijke elementen voor zij libretto's (teksten).

Geloofwaardigheid is van ondergeschikt belang. Meodrama's, opwindende, krachige melodien en ritmes voeren de boventoom. Zijn muziek weerspiegelt de diepste menselijke emoties.

In totaal componeert hij 28 opera's. 

Dans en Romantiek

Het romantisch ballet

'La Sylphide' - Filippo Tanglioni (1777-1871)

'Giselle' - Jean Coralli (1779-1854) & Jules Perrot (1810-1892)

Maria Taglioni - La Sylphide, 1832

Romantisch ballet

Jules Perrot en Jean Coralli - Giselle, 1841

romantisch ballet

wat zijn de kenmerken van het
romantisch ballet?

Beschrijf het romantische ballet a.d.h.v. deze begrippen:
handelingsballet - mime - karakterdans - pointes dans - lifts - divertissement - ballets blanc

Lees bovenstaande fragmenten over het verhaal "la sylphide' en het verhaal 'giselle' en omschrijf wat er zo typisch Romantisch is aan beide verhalen.

Drama en Romantiek

Victor Hugo (1802 - 1885)

Een van de eerste Franse Romantische schrijvers voor toneel.

Hij droomt van een volktheater.

Kunst moet volgens hem toegankelijk zijn voor het hele volk en niet alleen de elite.

Hij stelt in zijn werk de dagelijkse problemen uit de samenleving aan de orde.

Maat zich sterk voor rechtvaardigheid en klaagt in zijn stukken het Franse rechtssysteem en de sociale wetten aan. 

Het meeste bekend is zijn roman: 

Les Miserables (1862)

Het romantische theater

Hernani (1830)

Wat maakt dat het werk Hernani zoveel ophef veroorzaakt?

Wat maakt het werk Hernani zo vernieuwend?

H. Daumier, Het melodrama, 1856-§0

Welke kenmerken van het melodrama zijn in de afbeelding zichtbaar?

Tijdens Romantiek was het MELODRAMA populair in theater.

Hoofdpersonen zijn typen:

• held
• slechterik
• onschuldig meisje

Een redelijk voorspelbaar en lineair verteld verhaal.

De slechterik verstoort pril geluk en de held moet dat probleem recht zetten.

Acteren gaat via grote gebaren en emoties (want er moet een grote zaal bereikt worden)

En er wordt veel met special effects gewerkt. Er is veel spektakel en grootse decors. Gebruik maken van theatertechniek en belichting (gas en later electriciteit)

PLANNING

HERFSTVAKANTIE

Les 7: HO 4: 2e helft 19e eeuw - Bouwkunst, Schilderkunst & Beeldhouwkunst 

Les 8: HO 4: 2e helft 19e eeuw  - Muziek & Drama

Les 9: HO 5: Het fin de siecle                      

www.examenblad.nl

IN DE KUNSTEN: 

Muziek

Dans

Beeldende kunst 

Fotografie

Architectuur 

Theater 

VORMEN 

- Absolute muziek; programma muziek; lyriek - dramatiek; liederencyclus; symfonie; symfonisch gedicht; opera (Wagner, Verdi)

- Klassiek-romantisch ballet (handelingsballet - ballet blanc: spitzen; tutu's; zweefsprongen; solo/pas de deux; corps de ballet)

- Neoclassicisme (Ingres, David); Romantiek (Géricault, Delacroix); Realisme (Manet, Courbet); Impressionisme (Monet); Rodin, Claudel; Postimpressionisme (Van Gogh, Gauguin, Seurat, Cézanne); Symbolisme (Redon). Académie, Salon - Salon des Réfusées. 

-  Wetenschappelijke aspecten & beweging (Niepce, Daguerre, Marey; Muybridge); reisfotografie; etnografische foto's.

- Neoclassicisme; Neostijlen; ingenieursbouwkunst (Paxton, Eiffel)

- Historiciteit (Hugo); Naturalisme (Zola, Antoine); Realisme (Ibsen); Appia's toneel van ritme/licht; (Symbolisme - Mallarmé)