1vx Herhaling lezen en afleidingen

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 1

Doel van deze les

• Herhaling en oefening van het onderdeel lezen
• Aan het einde van de les weet je weer wat afleidingen zijn en dat een afleiding de woordsoort van het grondwoord kan veranderen. 

Een tekst bestaat uit verschillende alinea's en deze kun je onderverdelen in tekstdelen.

• inleiding: doel is lezer nieuwsgierig maken
• middenstuk: deelonderwerpen
• slot: tekst afsluiten

Wat hoort waar? Sleep naar de juiste plek.

Inleiding 

Slot

Middenstuk

onderwerp aankondigen

conclusie

kort, grappig verhaaltje vertellen

een of meer vragen stelllen

deelonderwerp

advies

korte samenvatting

Een goed opgebouwde alinea bevat altijd een kernzin, waar staat die meestal?

Alinea opbouw

tekst 13 blz. 153

Harige griezels

Wat is de belangrijkste zin van deze alinea en dus de kernzin?

Vogelspinnen danken hun naam aan het verhaal dat ze vogels opeten, maar dat klopt niet helemaal. Ze eten vooral ongewervelde dieren, zoals insecten. Grote vogelspinnen verorberen ook weleens hagedissen, kleine knaagdieren en een enkele keer jonge vogels. Ze rusten meestal overdag en profiteren van het donker om prooien vanuit een hinderlaag aan te vallen. Zodra ze hun prooi te pakken hebben, geven ze met hun scharnierende giftanden van soms wel 2,5 centimeter een dodelijke dosis gif af. Daarna spuiten ze er spijsverteringssappen in om hun maaltijd te kunnen opslurpen. Hun prooi vangen ze ook weleens met ‘struikeldraden’ bij de ingang van hun hol. Webben maken ze niet, want hun eigen lichaam is te zwaar voor de dunne draden. Wel verstevigen ze hun hol met dicht op elkaar geweven draden. Andere vogelspinnen leven in bomen, in buizen van zijde of in holtes in de bast. Er zijn ook soorten die geen vast huis hebben, maar liever rondzwerven. 

Vogelspinnen danken hun naam aan het verhaal dat ze vogels opeten, maar dat klopt niet helemaal.

Nu leerlingen niet fysiek naar school gaan, raakt een aantal van hen buiten beeld. Scholen zijn het zicht op hen kwijtgeraakt; er is geen contact meer. Op landelijk niveau maken deskundigen zich zorgen over die groep. Naar inschatting van de gemeente Apeldoorn is dat probleem hier, wat betreft aantallen, beperkt. ,,Hoewel elke (tijdelijk) onvindbare leerling er een teveel is, gaat het in onze gemeente slechts om een handvol scholieren’’, reageert de gemeente via woordvoerder Roel van Vemde. Concreet gesteld zijn er vijf leerlingen waar de betreffende basisscholen geen contact mee hadden, of nog steeds niet hebben.

De kernzin van deze alinea is:

1. Nu leerlingen niet fysiek naar school gaan, raakt een aantal van hen buiten beeld.
2. Scholen zijn het zicht op hen kwijtgeraakt; er is geen contact meer.
3. Concreet gesteld zijn er vijf leerlingen waar de betreffende basisscholen geen contact mee hadden, of nog steeds niet hebben.

Ondanks hun grootte hebben vogelspinnen ook vijanden, waaronder – bijzonder genoeg – juist vogels. Ze hebben slimme verdedigingstactieken ontwikkeld om die af te schrikken zonder meteen hun giftanden in te zetten. De spin gaat op zijn achterpoten staan om groter te lijken en toont als waarschuwing zijn giftanden. Als dit niet werkt, hebben sommige soorten nog een ander trucje in petto: brandharen op de buik. Met snelle pootbewegingen over hun buik maken ze een wolk van microharen met weerhaken los, die de ogen en huid van de aanvaller irriteren.

De kernzin van deze alinea is:

1. Ondanks hun grootte hebben vogelspinnen ook vijanden, waaronder – bijzonder genoeg – juist vogels.
2. Ze hebben slimme verdedigingstactieken ontwikkeld om die af te schrikken zonder meteen hun giftanden in te zetten.
3. Met snelle pootbewegingen over hun buik maken ze een wolk van microharen met weerhaken los, die de ogen en huid van de aanvaller irriteren.

Opbouw van deze alinea:

Ondanks hun grootte hebben vogelspinnen ook vijanden, waaronder – bijzonder genoeg – juist vogels.  = inleidende zin

Ze hebben slimme verdedigingstactieken ontwikkeld om die af te schrikken zonder meteen hun giftanden in te zetten. = kernzin

De spin gaat op zijn achterpoten staan om groter te lijken en toont als waarschuwing zijn giftanden. Als dit niet werkt, hebben sommige soorten nog een ander trucje in petto: brandharen op de buik. Met snelle pootbewegingen over hun buik maken ze een wolk van microharen met weerhaken los, die de ogen en huid van de aanvaller irriteren. = voorbeelden van verdedigingstactieken

Wat is het deelonderwerp van deze alinea?

de verdedigingstactieken van de vogelspin

Wat is ook alweer objectief en subjectief taalgebruik?

Blok 5 lezen feiten en meningen

Tekst 6 Gekkogeheimen

blz. 254

Gekkogeheimen

Een gekko kan ondersteboven aan een plafond hangen zonder eraf te vallen. Mensen binnenkort ook, als het aan de Amerikaanse wetenschapper Elliot Hawkes ligt. Met behulp van zijn speciale handschoenen klom een collega moeiteloos vier meter een glazen wand op. Dieren hebben zo hun handigheidjes. De handigheid van de mens is misschien wel dat hij meester is in het afkijken van dierlijke trucjes. ‘De natuur heeft wetenschappers altijd gefascineerd’, zegt Hawkes. ‘We bouwen vliegtuigen om te vliegen als vogels, bootsen het loopje van een hond na met robots en het idee voor klittenband kwam van die planten die aan je jas blijven hangen als je in het bos loopt.’ Zelf houdt hij zich al jaren bezig met het bestuderen van gekko’s. ‘Zo’n beest kan moeiteloos allerlei oppervlakken opklauteren, ook al zijn die spiegelglad. Dat is toch cool?'

Benoem een duidelijk feit en een duidelijke mening in deze tekst.

Feit is bijvoorbeeld de eerste zin. 

Duidelijke mening is: 'Dat is toch cool?'

Blok 5, Over taal 

Voorvoegsels en achtervoegsels.

Noem een voor- of achtervoegsel

Er zijn twee manieren waarop nieuwe woorden ontstaan. Namelijk door samenstelling of afleiding.
Hoe noem je de woorden die ontstaan door het toevoegen van een voor- en/of achtervoegsel aan een grondwoord?

Geef een voorbeeld.

samenstelling

afleiding

onaardig

i-padzuster

vriendschap

vriendenkring

coronacrisis

anderhalvemetersamenleving

contactloos

afsluiting

afleiding

Bij een afleiding ontstaat dus een nieuw woord door aan het grondwoord een voor- of achtervoegsel te plaatsen. 

Een voor- of achtervoegsel heeft een eigen betekenis, maar kan niet 'los' voorkomen. 

Het geeft het nieuwe woord ook een andere betekenis dan het grondwoord, maar de betekenis van het grondwoord zie je wel terug. 

voorbeelden: dakloos, onaardig, asociaal, deblokkeren

Een achtervoegel kan naast de betekenis, ook de woordsoort van een woord veranderen. Kijk maar eens naar de volgende woorden:

beest + achtig = beestachtig (zn + achtervoegsel = bn)

opruimen + ing =  opruiming (ww + achtervoegsel = zn)

brand + baar = brandbaar (zn + achtervoegsel = bn)

Noem 2 dingen die je deze les geleerd hebt.

Formuleer een vraag die je na deze uitleg nog hebt.

Afsluiting

• Vragen?
• Verder met opdrachten blok 6