§1.2 Krijn, Trijn, banden en bedden

• Geschiedenis
• Middelbare school
• mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1

Jagers en Verzamelaars

Krijn, Trijn, banden en bedden

Hierna: 10 tijdvakken.

In deze les kun je 9 punten verdienen!

Interactieve Video: 

Hoe is de de eerste mens ontstaan?

Feniks, Geschiedenis Werkplaats, Memo

Hierna: leerdoelen.

tot 3000 v. Chr.

Aan het eind:

1. kun je het het huidige Nederlandse landschap verklaren met behulp van de ijstijd(en);

2. weet je met behulp van twee archeologische vondsten uitleggen hoe de landbouw zich in Nederland ontwikkelde in de prehistorie;

3. kun je beschrijven hoe de boeren dachten over het leven na de dood.

Hierna: uitleg

In het nieuws hoor je vaak dat de aarde opwarmt, elk jaar weer worden nieuwe hitterecords  verbroken.

In het verleden zijn er vaker koude periodes (ijstijden, glacialen), maar ook warme periodes (interglacialen) geweest. 

In de een-na-laatste ijstijd schuift vanuit Scandinavië (Noord-Europa) een ijslaag zand en stenen voor zich uit. Zo ontstaan de heuvels in het midden van Nederland.

In de laatste ijstijd, tot 12.000 jaar geleden, valt de Noordzee tussen Engeland en Nederland droog. Er leven dan Neanderthalers die op wolharige mammoeten en grottenleeuwen.

Hoe weten wij dit? Er is namelijk in 2001 in de zee gevonden een.... (zie hierna)

Hierna: uitleg Krijn 

Leerdoel 1:

Leerdoel 2:

Krijn, oudste Nederlandse Neanderthaler

....een fossiel (een versteend overblijfsel van een mens of dier) van een Neanderthalerschedel.

Deze Neanderthaler wordt 'Krijn' genoemd en leeft in de prehistorie, een periode waarin mensen nog niet lezen en schrijven. Krijn wordt gezien als de oudste Nederlander ooit!

Hierna: filmpje Krijn (± 1 min)

Het stuk gevonden fossiel van Krijn is een deel van...

Hierna: uitleg ontstaan landbouw

1. een middenvoetsbeetje
2. een wenkbrauw
3. een neusholte
4. een elleboog

Ontstaan landbouw

Rond 10.000 v. Chr. eindigt de laatste ijstijd en wordt het weer warmer op aarde, waardoor jagers en verzamelaars in Mesopotamië overstappen naar de landbouw. In Nederland blijft het koud en blijft dus het jagen en verzamelen het middel van bestaan (manier om in leven te blijven).

De jagers en verzamelaars bouwen jachtkampen op de hoger gelegen gebieden in het drassige Nederland. 

Daarna gaan de Neanderthalers steeds meer plaats maken voor de moderne mens (Homo Sapiens) die vuursteen gebruikt.  

Hierna: uitleg Bandkeramiekers.

Boeren: banden en bedden

Na het ontstaan van landbouw rond 10.000 v. Chr in Mesopotamië (Midden-Oosten), breidt de landbouw verder uit over Europa. Dit wordt versterkt door (1) bevolkingsgroei en (2) snel onvruchtbaar worden van de akkers. De techniek van gebruik van kunstmest en het afwisselen van gewassen is namelijk nog niet bekend. 

Een boerenvolk verhuist dus steeds op zoek naar vruchtbare grond, waarna in 5.300 v. Chr de eerste boeren in Zuid-Limburg komen. Deze boeren heten Bandkeramiekers, omdat zij banden in hun potten en vazen van aardewerk krassen.

Hierna: Trechterbekervolk.

Leerdoel 3: Boeren: banden en bedden

Tweeduizend jaar na de Bandkeramiekers komt het Trechterbekervolk naar Nederland en maken hun aardewerk in de vorm van trechters. Zij zijn ook wel bekend als de Hunebedbouwers.

De hunebedden zijn grafplekken waar naast het dode lichaam allerlei grafgiften liggen voor het hiernamaals. De mensen geloven in een natuurgodsdienst, waarin doden voortleven als geesten.

Op de akkers verbouwen zij tarwe en gerst. De veeteelt bestaat uit runderen, schapen en varkens. Kippen worden pas gedomestificeerd (tam maken) in de tijd van de Romeinen. De hond maakt wèl deel uit van de trechterbekersamenleving.

Hierna: open vraag

Tekst

Wat zou jij allemaal als grafgift willen meenemen voor het hiernaals?

Hierna: Sleepvraag

Hierna: Sleepvraag

Sleep de woorden naar de juiste afbeelding:

Hierna: sleepvraag.

De Bandkeramiekers

De Trechterbekers

De Hunebedbouwers

Eerste boeren in Zuid-Limburg

Sleep de omschrijvingen naar de juiste plek in de afbeelding:

Hierna: uitleg Trijntje.

hunebed

versieren van een trechterbeker

huis met een vuurplaats

huis gemaakt van palen met daar tussen vlechtwerk

rund achter een omheining

vrouw spint ruwe wol tot draden

Trijntje, oudste skelet van Nederland

Het oudste skelet ooit gevonden in Nederland is 7.500 jaar oud.

Het skelet is van een vrouw, ze heet Trijntje.

Ze heeft een of meerdere kinderen gekregen en ze was tussen de 40 en 60 jaar oud. We hebben geen idee welke taal zij sprak.

Ze staat ook in de Canon van Nederland.

Hierna: filmpje Trijntje - Klokhuis (± 9 min)

Twee uitspraken:

1. Trijntje leefde zo'n 7.500 jaar geleden. Dat betekent dat Trijntje jonger / ouder is dan Jezus Christus (uit de bijbel).

2. De overblijfselen van Trijntje zijn gevonden in 1997, kortom in de 19e eeuw / 20e eeuw

1. 1. jonger, 2. 19e eeuw
2. 1. jonger, 2. 20e eeuw
3. 1. ouder, 2. 19e eeuw
4. 1. ouder, 2. 20e eeuw

Klik op de afbeelding om in te zoomen.

Twee uitspraken:

1. Trijntje leefde in de prehistorie, dit betekent dat zij wel / niet kon lezen en schrijven.

2. Een oorzaak / gevolg van het feit dat zij Trijntje heet is dat haar overblijfselen bij een treinspoor zijn gevonden.

1. 1. wel, 2. oorzaak
2. 1. wel, 2. gevolg
3. 1. niet, 2. oorzaak
4. 1. niet, 2. gevolg

Trijntje komt uit.....

Hierna: vervolg filmpje Trijntje (± 5 min)

1. de steentijd
2. de bronstijd
3. de ijzertijd
4. de Romeinse tijd

Twee uitspraken:

1. Trijntje had geen / 1 of meerdere kinderen.

2. Jagers-verzamelaars leefden in groepen van 20 a 25  / 70 a 75 mensen.

1. 1. geen, 2. 20 a 25
2. 1. geen, 2. 70 a 75
3. 1. 1 of meerdere, 2. 20 a 25
4. 1. 1 of meerdere, 2. 70 a 75

Twee uitspraken:

1. De eerste boeren in Nederland wonen in het noorden / zuiden.

2. Crijn is jonger / ouder dan Trijntje.

1. 1. noorden, 2. jonger
2. 1. noorden, 2. ouder
3. 1. zuiden, 2. jonger
4. 1. zuiden, 2. ouder

Klik op de afbeeldingen om in te zoomen.

Sleep de omschrijvingen en afbeeldingen in de juiste tijdsvolgorde:

Hierna: evaluatie.

Samenleving van jagers-verzamelaars

Landbouw-stedelijke samenleving

Informatie- samenleving

Industriële  samenleving

Landbouw samenleving

Evaluatie-Popcorn! Wat 'popt' er nu door je hoofd heen na afloop van deze les?