Literatuurgeschiedenis 1800-1880

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

De Nederlandse literatuur 

1800-1880

Nederland 

1795-1813 kolonie van Frankrijk (Napoleon)

v.a. 1813-1815 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

1839 Afscheiding België

1848 nieuwe grondwet opgesteld door de liberaal Johan Thorbecke (1798-1872) en het begin parlementaire democratie

Als de cultuur een voortdurende golfbeweging is welke elementen kun je dan verwachten na het rationalisme?

Romantiek

Nieuwe cultuurstroming, reactie op Verlichting

Kenmerken Verlichting: rationalisme en classicisme

Kenmerken Romantiek: 

• gevoeligheid: lyrische kunst
• verbeeldingskracht: ontsnappen aan het hier en nu, naar een andere tijd of streek, de ongerepte natuur of het bovennatuurlijke.
• individualisme: nadruk op originaliteit

Romantische schilderkunst

• open compositie, afbeelding lijkt deel van een groter geheel
• warme kleuren
• meer nadruk op kleur dan op vorm
• onderwerpen: natuur, verre oorden, andere tijden

Literatuur 1800-1880

Onze  literatuur staat in de negentiende eeuw in het teken van de Romantiek (en het realisme)

negentiende eeuw

de gevoelsstroming was in de tweede helft van de achttiende eeuw al op gang gekomen

negentiende eeuw

verlangen om zich via het gevoel uit te leven

negentiende eeuw

maar ook een vlucht

negentiende eeuw

Vluchten in:

• de liefde voor de natuur
• het verleden
• de godsdienst
• humor
• doodsdrift

Dit zijn allemaal typerende elementen van de romantiek

De romantiek

De term "romantiek" komt

waarschijnlijk van de middel-

eeuwse ridderromans, waar

talloze romantici zich door

lieten inspireren.

De romantiek

Literaire vormen in de negentiende eeuw:

• historische roman (hang naar het verleden)
• briefroman
• knittelvers (gevoel voor humor)
• de parodie (ook humor)
• tendensroman
  (godsdienst, politiek en sociaal leven)

De Gids

In 1837 verschijnt onder leiding van

E.J. Potgieter het eerste nummer

van "De Gids". Dit tijdschrift werd zeer

belangrijk voor de literatuur. De redactie

wilde door een kritische instelling de

Nederlandse literatuur op

Europees peil brengen.

De historische roman

De negentiende eeuw is de bloeitijd van de

historische roman. De belangrijkste zijn:

• Hermingard van de Eikenterpen van Aarnout Drost
• Het slot Loevestein in 1570 van J.F. Oltmans
• De roos van Dekama van Ferdinand Huyck
• Het huis Lauernesse van A.L.G. Bosboom-Toussaint

Belangrijke schrijvers in de romantiek

• A.C.W. Staring
• E.J. Potgieter
• Hildebrand
• De schoolmeester
• Piet Paaltjens
• Multatuli
• Guido Gezelle

A.C.W. Staring

Staring schreef vooral over de folklore

van de Achterhoek. Zijn verhalen staan

op rijm en gaan over kastelen,

kerkgewelven, tovenaars en duivels.

Hij is vooral bekend van de

"Jaromir"-cyclus.

E.J. Potgieter

Potgieter is vooral belangrijk vanwege de oprichting van De Gids, waarin hij veel essays schreef. Hij was bovenal criticus. Van zijn eigen werk zijn bekend:

• Jan, Jannetje en hun jongste kind
• De nalatenschap van den landjonker
• Liedekens van Bontekoe

Hildebrand

Hildebrand is een pseudoniem voor

Nicolaas Beets. Hij is beroemd om

zijn verhalenbundel "Camera obscura".

Deze verhalen gaan allemaal over de

welgestelde burgerij in

Hollandse provinciestadjes. (realisme)

De Schoolmeester

De Schoolmeester is een pseudoniem

voor Gerrit van de Linde. Hij schreef

zogenaamde "knittelverzen".

Dit zijn gedichten met vreemde rijmen,

komische woordspelletjes en opzettelijke

verhaspelingen. Volop humor.

Knittelvers van de schoolmeester

Een hond is iemand die van zijn baas bijzonder veel houdt,

die hij, om zo te spreken, als zijn derde vader beschouwt,

en die hem dikwijls een hele boerenwoning toevertrouwt,

waar hij door zijn blaffen bedelaars en dieven vandaan weet te jagen,

en de post van portier waarneemt zonder er ooit geld voor te vragen.

Piet Paaltjens

Piet Paaltjes is een pseudoniem voor

Francois Haverschmidt. Hij schrijft

gedichten met een grote zwaarmoedigheid

om alles wat in het leven maar tegenviel.

Het zou onleesbaar zijn als dat het enige was, maar gelukkig schrijft hij met veel zelfspot en humor. De titel van de gedichtenbundel zegt dat ook al: "Snikken en grimlachjes".

Waarom is het gedicht Aan Rika humoristisch?

Wat zijn typerende elementen van de Romantiek?

1. het verleden, muziek en poëzie
2. schilderkunst, politiek en godsdienst
3. het sociale leven, de parodie en het tijdschrift
4. liefde voor de natuur, gevoel voor humor en doodsdrift

Welke twee literaire vormen komen in de negentiende eeuw voor?

1. historische roman parodie
2. tendensroman hekeldicht
3. briefroman column
4. streekroman sprookje

Onder wiens leiding verscheen
"De Gids"?

1. Nicolaas Beets
2. François Haverschmidt
3. E.J. Potgieter
4. A.C.W. Staring

Hoe heet de student van wie sprake is in "Snikken en grimlachjes"?

1. E.J. Potgieter
2. Henk Hildebrand
3. Piet Paaltjens
4. Francois Haverschmidt

Wiens leven beschrijft Hildebrand in de "Camera Obscura"?

1. het leven van de arme student in Leiden
2. het leven van de adellijke families in de grote steden
3. het leven van doorsnee families in provinciestadjes
4. het leven van welgestelde burgers in provinciestadjes

MULTATULI

Multatuli is een pseudoniem voor Eduard Douwes Dekker.

Multatuli betekent "ik heb veel gedragen".

Hij schrijft over Oost-Indië. Er is door Nederlanders

veel over die "Indische tijd" geschreven. In Indië was

ook al eeuwenlang een grote verteltraditie.

Mensen die in dit "Nederlands-Indië" hebben geleefd, vertellen daar met nostalgische gevoelens over.

MULTATULI

In Nederlands-Indië waren helaas vele misstanden. Eduard Douwes Dekker zag als assistent-resident in Lebak met eigen ogen hoe de Javaan werd misbruikt. Hij heeft alles in het werk gesteld om dit tegen te gaan. Het was allemaal tevergeefs. "Voor straf" werd hij overgeplaatst en hij vroeg ontslag. Als een berooid man zwierf hij door Europa.

MULTATULI

Hij besloot vervolgens om zijn ervaringen op te schrijven. Dat werd de roman "MAX HAVELAAR". Hij schreef het met een dubbel doel:

• een einde maken aan de onderdrukking van de Javanen
• eerherstel krijgen voor zichzelf

De Vlaamse beweging

In de negentiende eeuw ontstond de

"Vlaamse Beweging". Deze wilde een

einde maken aan de overheersing van

de Franse taal en bij de bevolking de

eigen Vlaamse cultuur onder de

aandacht brengen.

Guido Gezelle

De priester Guido Gezelle was de eerste

dichter die in de negentiende eeuw in het

Vlaams schreef. Hij dichtte vooral over de

natuur, waarin hij de hand van God zag.

Wie schreef "Max Havelaar"?

1. Staring
2. Potgieter
3. Beets
4. Multatuli

Wat betekent "Multatuli" letterlijk?

1. Ik heb veel geschreven
2. Ik heb veel gedragen
3. Ik heb veel meegemaakt
4. Ik heb veel geleerd

Wat is de echte naam van Multatuli?

1. Eduard Douwes Dekker
2. Jan Douwe Dekkers
3. Eduard Johannes Douwe
4. Johannes Josephus Douwe

Welke twee doelen had Multatuli met het schrijven van "Max Havelaar"?

1. zich literair uiten de positie van de Javaan verbeteren
2. geld verdienen de positie van de Javaan verbeteren
3. het van zich afschrijven de positie van de Javaan verbeteren
4. eerherstel voor zichzelf de positie van de Javaan verbeteren

In de negentiende eeuw ontstond de "Vlaamse beweging". Wat was het doel van deze beweging?

1. zich losmaken van Nederland
2. zich losmaken van Frankrijk
3. een einde maken aan de overheersing van de Nederlandse taal
4. een einde maken aan de overheersing van de Franse taal

Waarover schreef Guido Gezelle meestal?

1. God
2. de Vlaamse cultuur
3. de natuur
4. de Vlaamse burgerij

Opdracht literatuurgeschiedenis 1800-1880

- Ga naar de map literatuurgeschiedenis in de ELO 

- Open de ppt. 'havo literatuur 1800-1880'

- Vanaf dia 23 vind je de opdrachten over deze literaire periode

- Kies er twee en plaats deze in je leesdossier