23-24 Literatuurgeschiedenis 1800-1880

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 5

De Nederlandse literatuur

1800-1880

schooltv.nl

Historische achtergrond

1795-1813 kolonie van Frankrijk (Napoleon)

v.a. 1813-1815 Verenigd Koninkrijk der Nederlanden

1839 Afscheiding België

1848 nieuwe grondwet opgesteld door de liberaal Johan Thorbecke (1798-1872) en het begin parlementaire democratie

Historische achtergrond

• 1849: overlijden Willem II, opvolging door Willem III: de laatste was tegen de inperking van zijn macht, maar kon daar niets meer aan doen;
• Nederland had zich ontwikkeld tot een parlementaire democratie; 
• het koningshuis had een minimale politieke rol.

De cijns was een jaarlijkse betaling, in geld of natura, die de eigenaar van een stuk grond afdroeg aan een persoon of instelling, die er bepaalde rechten op bezaten.

Historische achtergrond

Kiesrecht:

Tot 1917: cijnsstelsel

Vanaf 1917: algemeen kiesrecht voor mannen

Vanaf 1919: algemeen kiesrecht voor mannen en vrouwen

De cijns was een jaarlijkse betaling, in geld of natura, die de eigenaar van een stuk grond afdroeg aan een persoon of instelling, in ruil waarvoor hij bepaalde kiesrechten kreeg. 

Historische achtergrond

Nederland kreeg steeds mee macht in Indië;

1830: invoering van het cultuurstelsel:

productie van indigo, thee, suiker en vooral koffie;

Plaatselijke bestuurders pikten een graantje mee;

Gevolgen:

- armoede onder de bevolking

- hongersnoden

Het cultuurstelsel hield in dat de inheemse bevolking bij wijze van pacht 20% van haar grond moest gebruiken voor gouvernementsproducten: producten voor de Europese markt. 

MULTATULI

Multatuli is een pseudoniem voor Eduard Douwes Dekker.

Multatuli betekent "ik heb veel gedragen".

Hij schrijft over Oost-Indië. 

Er is door Nederlanders veel over die "Indische tijd" geschreven. 

MULTATULI

In Nederlands-Indië waren helaas vele misstanden. Eduard Douwes Dekker zag als assistent-resident in Lebak met eigen ogen hoe de Javaan werd misbruikt. Hij heeft alles in het werk gesteld om dit tegen te gaan. Het was allemaal tevergeefs. "Voor straf" werd hij overgeplaatst en hij vroeg ontslag. Als een berooid man zwierf hij door Europa.

MULTATULI

Hij besloot vervolgens om zijn ervaringen op te schrijven. Dat werd de roman "Max Havelaar". Hij schreef het met een dubbel doel:

• een einde maken aan de onderdrukking van de Javanen
• eerherstel krijgen voor zichzelf

Culturele achtergrond

Het optimisme van de Verlichting was verdwenen;

Vrijheid, gelijkheid en broederschap waren nergens tot bloei gekomen;

In de kunst een omslag:

• Van rationele en optimistische benadering
• Naar emotionele en pessimistische benadering

Twee belangrijke stromingen

• Romantiek: emoties, natuur, fantasie en het bizarre zijn belangrijke elementen

• Realisme: het gewone leven is interessant genoeg

Romantiek

Nieuwe cultuurstroming, reactie op de Verlichting

Kenmerken Verlichting: rationalisme en classicisme

Kenmerken Romantiek: 

• gevoeligheid: lyrische kunst
• verbeeldingskracht: ontsnappen aan het hier en nu, naar een andere tijd of streek, de ongerepte natuur of het bovennatuurlijke
• individualisme: nadruk op originaliteit

Romantische schilderkunst

• open compositie, afbeelding lijkt deel van een groter geheel
• warme kleuren
• meer nadruk op kleur dan op vorm
• onderwerpen: natuur, verre oorden, andere tijden

Romantiek

Weltschmerz und Sehnsucht

Lijden aan het leven

Escapisme

Vluchten in:

• de liefde voor de natuur
• het verleden
• de godsdienst
• humor
• doodsdrift

Dit zijn allemaal typerende elementen van de Romantiek

De romantiek

De term "romantiek" komt

waarschijnlijk van de middel-

eeuwse ridderromans, waar

talloze romantici zich door

lieten inspireren.

Literaire genres

Literaire genres in de negentiende eeuw:

• historische roman (hang naar het verleden)
• sprookjes 
• horror- of griezelromans
• komedie 
• tendensromans 
  (godsdienst, politiek en sociaal leven)

De historische roman

De negentiende eeuw is de bloeitijd van de

historische roman. Bijvoorbeeld:

• De roos van Dekama van Jacob van Lennep
• De leeuw van Vlaanderen van Hendrik Conscience 

Sprookjes en horror

• Sprookjes van de Gebroeders Grimm
• Horror- of griezelromans

          Vooral in het Engels taalgebied:

          Dracula van Bram Stoker

          Frankenstein van Mary Shelley

 

De Gids

In 1837 verschijnt onder leiding van

E.J. Potgieter het eerste nummer

van "De Gids". Dit tijdschrift werd zeer

belangrijk voor de literatuur. De redactie

wilde door een kritische instelling de

Nederlandse literatuur op

Europees peil brengen.

Belangrijke schrijvers in de romantiek

• A.C.W. Staring
• E.J. Potgieter
• Hildebrand (Nicolaas Beets)
• De schoolmeester (Gerrit van de Linde)
• Piet Paaltjens (François Haverschmidt) 
• Multatuli (Eduard Douwes Dekker)
• Guido Gezelle

Komedie

Piet Paaltjes (pseudoniem voor François 

Haverschmidt. 

Zwaarmoedige, droogkomische gedichte

Hij schrijft hij met veel zelfspot en humor. 

De titel van de gedichtenbundel zegt dat ook al: "Snikken en grimlachjes".

Rika

Waarom blauwe ogen, wonderdiep en klaar?

Gij wist toch, dat ik daar niet tegen kan!

En waarom mij dan zo voorbijgesneld,

En niet, als 't weerlicht, 't rijtuig opgerukt,

En om mijn hals uw armen vastgekneld,

En op mijn mond uw lippen vastgedrukt?

Gij vreesdet mooglijk voor een spoorwegramp?

Maar, Rika, wat kon zaalger voor mij zijn,

Dan, onder hels geratel en gestamp,

Met u verplet te worden door één trein?

Komedie

De Schoolmeester is een pseudoniem

voor Gerrit van de Linde. 

Hij schreef zogenaamde "knittelverzen".

Dit zijn gedichten met vreemde rijmen,

komische woordspelletjes en opzettelijke

verhaspelingen. 

Knittelvers 

Een hond is vermaard

Om zijn gezelligen aart

En 't kwispelen van zijn staart.

Zijn neus, doorgaans rond,

Staat gewoonlijk in 't front

En zo lang die maar nat en fris is,

Is 't een bewijs, dat menheer zo gezond als een vis is.

Komedie

Hildebrand is een pseudoniem voor

Nicolaas Beets. Hij is beroemd om

zijn verhalenbundel "Camera obscura".

Deze verhalen gaan allemaal over de

welgestelde burgerij in

Hollandse provinciestadjes. 

Realisme

Tendensromans

• Max Havelaar (1860) van Multatuli
• Fabriekskinderen (1863) van Jacob Jan Cremer 

Sociaal Realisme

E.J. Potgieter

Potgieter is vooral belangrijk vanwege de oprichting van De Gids, waarin hij veel essays schreef. Hij was bovenal criticus. Van zijn eigen werk zijn bekend:

• Jan, Jannetje en hun jongste kind
• De nalatenschap van den landjonker
• Liedekens van Bontekoe

De Vlaamse beweging

In de negentiende eeuw ontstond de

"Vlaamse Beweging". Deze wilde een

einde maken aan de overheersing van

de Franse taal en bij de bevolking de

eigen Vlaamse cultuur onder de

aandacht brengen.

Guido Gezelle

De priester Guido Gezelle was de eerste

dichter die in de negentiende eeuw in het

Vlaams schreef. Hij dichtte vooral over de

natuur, waarin hij de hand van God zag.

Wat zijn typerende elementen van de Romantiek?

1. het verleden, muziek en poëzie
2. schilderkunst, politiek en godsdienst
3. het sociale leven, de parodie en het tijdschrift
4. liefde voor de natuur, humor en doodsdrift

Welke twee literaire vormen komen in de negentiende eeuw voor?

1. historische roman komedie
2. tendensroman hekeldicht
3. briefroman column
4. streekroman sprookje

Onder wiens leiding verscheen
"De Gids"?

1. Nicolaas Beets
2. François Haverschmidt
3. E.J. Potgieter
4. A.C.W. Staring

Hoe heet de student die de hoofdrol speelt in "Snikken en grimlachjes?

1. E.J. Potgieter
2. Hildebrand
3. Piet Paaltjens
4. Francois Haverschmidt

Wiens leven beschrijft Hildebrand in de "Camera Obscura"?

1. het leven van de arme student in Leiden
2. het leven van de adellijke families in de grote steden
3. het leven van rijke boeren in provinciestadjes
4. het leven van welgestelde burgers in provinciestadjes

Wie schreef "Max Havelaar"?

1. Eduard Douwes Dekker
2. Gerrit van de Linde
3. Nicolaas Beets
4. Multatuli

Wat betekent "Multatuli" letterlijk?

1. Ik heb veel geschreven
2. Ik heb veel gedragen
3. Ik heb veel meegemaakt
4. Ik heb veel geleerd

Wat is de echte naam van Multatuli?

1. Eduard Douwes Dekker
2. Jan Douwe Dekkers
3. Eduard Johannes Douwe
4. Johannes Josephus Douwe

Welk doel had Multatuli met het schrijven van "Max Havelaar"?

1. een literair meesterwerk schrijven
2. geld verdienen
3. het cultuurstelsel aan de kaak stellen
4. kinderarbeid bekritiseren

In de negentiende eeuw ontstond de "Vlaamse beweging". Wat was het doel van deze beweging?

1. zich losmaken van Nederland
2. zich losmaken van Franrijk
3. een einde maken aan de overheersing van de Nederlandse taal
4. een einde maken aan de overheersing van de Franse taal

Waarover schreef Guido Gezelle meestal?

1. God
2. de Vlaamse cultuur
3. de natuur
4. de Vlaamse burgerij

Opdracht literatuurgeschiedenis 1800-1880

- Ga naar de map literatuurgeschiedenis in de ELO 

- Open de ppt literatuurgeschiedenis 1800-1880

- Vanaf dia 23 vind je de opdrachten over deze literaire periode

- Kies er twee en plaats deze in je leesdossier