Verdienen & Uitgeven (5e) H4 . Goede tijden, slechte tijden

• Economie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Verdienen & Uitgeven

1. Inkomen verdienen

• toegevoegde waarde
• productiefactoren: natuur, arbeid, kapitaal en ondernemerschap
• bruto binnenlands product (bbp) = bruto binnenlands inkomen

2. De economische kringloop

• geldstromen tussen gezinnen, bedrijven, overheid, banken en buitenland

3. De structuur

• groeifactoren en productiefactoren: natuur, arbeid, kapitaal en ondernemerschap

4. Goede tijden, slechte tijden

• hoogconjunctuur en laagconjunctuur (recessie of zelfs depressie)

Week 12 (vanaf 17 maart) 

Hoofdstuk 4. Goede tijden, slechte tijden

• actualiteit
• herhaling vorige les (Structuur)
• leerdoelen
• instructie (4.1 en 4.2 Conjunctuur)
  
• filmpje (de conjunctuurklok)
• maakwerk: 4.1 t/m 4.12, 4.13 t/m 4.21, 4.22 t/m 4.29 en 4.30 t/m 4.35

Opgave 3.4

• A = 105,1 / 97,9 x 100 = 107,4 dus 7,4
• B = 98,4 x 105,5 / 100 = 103,8 dus 3,8
• C = 101,6 / 104,7 x 100 = 97,0 dus -3,0
• D = 100,8 / 103,1 x 100 = 97,8 dus -2,2

land Alfa	2014	2015	2016	2017	2018	2019
loonkosten werknemer	3,7	5,1	B	2,1	1,6	0,8
arbeidsproductiviteit	2,6	-2,1	5,5	0,6	C	3,1
loonkosten per product	1,1	A	-1,6	1,5	4,7	D

indexcijferloonkostenperproduct=​indexcijferarbeidsproductiviteit​​indexcijferloonkostenperwerknemer​​×100

Bruto Binnenlands Product (BBP)

De hoogte van het BBP wordt bepaald door 2 factoren:

1. de productiecapaciteit (= aanbodzijde = structuur) bestaat uit de maximale productie van alle productiefactoren in een land (hoofdstuk 3)
2. de bestedingen (= vraagzijde = conjunctuur) komen van de 4 sectoren in de economische kringloop (hoofdstuk 4):

        consumenten, bedrijven, overheid en buitenland

        Y = C + I + O + (E - M)

Bruto Binnenlands Product (BBP)

Conjunctuur

Krimp, recessie en depressie

                                                                        Krimp         = negatieve economische groei (het BBP daalt)

                                                                        Recessie   = de economie krimpt 2 opeenvolgende kwartalen

                                                                        Depressie = langdurige recessie met deflatie

Vragen (zie figuur rechts)

1. Waar is sprake van krimp?

• de groene lijn onder de stippellijn

2. Waar is sprake van groei in laagconjunctuur?

• de groene lijn tussen de rode- en stippellijn

Opdracht conjunctuurindicatoren

Noteer zoveel mogelijk kenmerken van een hoogconjunctuur en laagconjunctuur.

Voorbeeld:

• hoogconjunctuur: hoge consumptie
  
• laagconjunctuur: lage consumptie
  

Consumptie is een conjunctuurindicator: het geeft aan in welke fase van de conjunctuur we ons bevinden.

Conjunctuurklok

Conjunctuurindicatoren

Vertrouwensindicatoren zoals:

 1. producentenvertrouwen

 2. consumentenvertrouwen

 3. orders

Economische indicatoren zoals:

 4. consumptie

 5. uitvoer

 6. investeringen

Arbeidsindicatoren zoals:

 7. arbeidsvolume

 8. werkloosheid

 9. vacatures                                                                                       zie www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard-economie/conjunctuurklok

Conjunctuurbeleid

Anti- en procyclisch conjunctuurbeleid

Ingebouwde (automatische) stabilisatoren zijn sociale uitkeringen en progressieve belastingen.

Conjunctuurrelaties

Wat is de relatie tussen productie, bestedingen en werkgelegenheid? (schrijf dit op in maximaal 3 zinnen)

• Productie past zich aan het niveau van de bestedingen.
  
• De productie bepaald de werkgelegenheid.
  
• Werkgelegenheid is dus sterk afhankelijk van de bestedingen.
  

• Werkgelegenheid en productie zijn beide conjunctuurindicatoren

Rol centrale bank (ECB)

1. Uitvoeren van monetair beleid (daarbij streeft zij naar een inflatie van 2% per jaar)

• Laagconjunctuur
• wat: maatschappelijke geldhoeveelheid vergroten
• hoe: renteverlaging -> minder sparen / meer lenen -> meer bestedingen -> vraag stijgt -> productie stijgt -> BBP stijgt 

• Hoogconjunctuur
• wat: maatschappelijke geldhoeveelheid verkleinen
• hoe: renteverhoging -> meer sparen / minder lenen -> minder bestedingen -> vraag daalt -> productie daalt -> BBP daalt 

2. Toezicht houden op financiële instellingen
3. Uitgeven van bankbiljetten
4. Beheren van internationale reserves

Bij overbesteding...

1. is de bezettingsgraad laag
2. is de bezettingsgraad hoog
3. is er sprake van deflatie
4. dreigt er een recessie

Wat is een recessie?

1. een negatieve economische groei
2. de economie krimpt 2 opeenvolgende kwartalen
3. de economie krimpt gedurende een jaar
4. de economie krimpt langdurig

Kenmerken van laagconjunctuur zijn...

1. dalende prijzen en lage werkloosheid
2. stijgende prijzen en lage werkloosheid
3. dalende prijzen en hoge werkloosheid
4. stijgende prijzen en hoge werkloosheid

Welke van onderstaande maatregelen versterkt onderbesteding?

1. loonsverhoging
2. renteverhoging
3. belastingverlaging
4. verhoging van de overheidsuitgaven

Welke indicator wijst niet op een daling van het BBP?

1. een daling van de werkloosheid
2. een daling van de consumptie
3. een daling van de productie
4. een daling van de investeringen

Bij een recessie is er sprake van anticyclisch conjunctuurbeleid als de overheid...

1. de belastingen verhoogt.
2. de belastingen verlaagt.
3. de overheidsbestedingen verlaagt.
4. de lonen bevriest.

De ECB beheerst de geldhoeveelheid met het oog op...

1. inflatie.
2. de omloopsnelheid van het geld.
3. de wisselkoers.
4. de goud- en deviezenreserve.

Hoe kan de ECB de geldhoeveelheid vergroten?

1. door de rente te verlagen
2. door de rente te verhogen
3. door het aankopen van staatsobligaties
4. door het verkopen van staatsobligaties

Maakwerk deze week

• wat: 4.1 t/m 4.12 in je schrift
  
• hoe: fluisterend overleg met buurman / buurvrouw mag
  
• hulp: buurman / buurvrouw of steek je vinger op
  
• tijd: 5 minuten
  
• uitkomst: zo ver mogelijk
  
• klaar: ga verder met 4.13 t/m 4.21 in je schrift

Opgave 4.7 (oorzaak & gevolg)

1. Als het nationaal inkomen stijgt, dan... (import)

• stijgt de import, want met meer inkomen worden meer buitenlandse producten gekocht.

2. Als de consumptie stijgt, dan... (nationaal inkomen)

• stijgt het nationaal inkomen, want meer consumptie leidt tot meer productie.

3. Als de inflatie stijgt, dan.... (export)

• daalt de export, want de internationale concurrentiepositie verslechtert.

4. Als het nationaal inkomen daalt, dan... (belastinginkomsten overheid)

• dalen de belastinginkomsten, want belastingafdrachten zijn gerelateerd aan het inkomen.

5. Als de bestedingen dalen, dan... (werkloosheid)

• stijgt de werkloosheid, want de productie daalt en daardoor de vraag naar arbeid.

Opgave 4.13

In land A is het gemiddelde bruto-inkomen € 25.000. Men betaalt gemiddeld 20% belasting. Van het netto-inkomen wordt 75% geconsumeerd.

a. Bereken hoeveel euro men in land A consumeert.

• gemiddeld netto-inkomen = 80% van 25.000 = € 20.000.
• consumptie = 75% van 20.000 = € 15.000.

Door hoogconjunctuur stijgt het gemiddeld bruto inkomen met 10%. Omdat er in dit land een progressief belastingsysteem is, stijgt het gemiddelde belastingpercentage naar 25%.

b. Laat met een berekening zien dat de consumptie % minder toeneemt dan het inkomen.

• bruto-inkomen wordt: 1,1 × 25.000 = € 27.500. Netto-inkomen = 75% van 27.500 = € 20.625.
• consumptie = 75% van 20.625 = € 15.468,75, stijging (15.468,75–15.000)/15.000×100% = 3,1%.