8.3/8.4: gedrag/vorming van gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

8.3+8.4: Gedrag/Vorming van gedrag

8.3 Leerdoelen

1. Je kunt toelichten wat gedrag is en hoe gedrag is ingedeeld.
2. Je kunt uitleggen hoe gedrag tot stand komt en dat gedrag het resultaat is van de relatie die het organisme heeft met zijn omgeving.
3. Je kunt omschrijven wat ethologie inhoudt en een eenvoudig gedragsonderzoek uitvoeren

Gedrag:

Alle waarneembare activiteiten van een dier of een mens.

Ethologie: studie van gedrag van dieren.

Gedrag

Onder gedrag valt een heleboel, niet alleen bewegingen.

Denk ook aan: geluid maken, geurstoffen afscheiden, van kleur veranderen, staan, slapen etc.

Gedrag is vaak gericht op handhaven of verbeteren van de lichamelijke toestand van het dier.

Vergroten van overlevingskans en voortplantingssucces. Dit wordt adequaatgedrag genoemd.

Gedrag

Is (vaak) opgebouwd uit opeenvolgende handelingen (gedragselementen) 

Zoekgedrag bij honden.

Gedrag vaak een reactie op prikkels. De reactie noem je ook wel een respons.

Prikkel en respons

Gedrag begint met prikkels.

Prikkels kunnen komen uit:

• Externe omgeving (Geur van patat)
• Interne omgeving (Honger gevoel)

De reactie van een dier of mens op prikkels noem je een respons

Onderverdeling van Gedrag

Gedrag beschrijven

Gedrag bestaat uit handelingen. Als deze handelingen samen een doel hebben dan noem je dit een gedragssysteem ->

voedingsgedrag, kookgedrag, studeergedrag etc.

Als de ene handeling leidt tot een volgende handeling noem je dit een gedragsketen.

Gedragssysteem

Gedragsketen

Balts

Bronst (bij zoogdieren)

Broedzorg-> zorg voor nakomelingen door  ouder

Onderdelen van voortplantingsgedrag.

Motivatie (drang). 

Motivatie (drang)= de bereidheid om een bepaald gedragssysteem uit te voeren. 

- Voedingsdrang

- Vluchtdrang 

- Voortplantingsdrang

Motivatie: 

de bereidheid om een bepaald gedragssysteem uit te voeren.

De interne prikkel is hier laag (geen hongergevoel), maar de externe prikkel is hoog (erg lekker eten). Dit levert samen voldoende motivatie op om het ijsje te eten

Hier zou je onvoldoende motivatie hebben. Zowel de interne- als externe prikkel zijn laag

Als de interne prikkel hoog genoeg is dan is er maar een lage externe prikkel nodig om voldoende motivatie te hebben om te eten

Periodieke invloeden

Regelmatig terugkerende schommelingen in het interne of externe milieu zijn periodieke invloeden.

• Slaap-waakritme
• Voortplantingsdrang
• Voedingsdrang

Gedrag onderzoeken

Objectief!

Ethogram =

lijst van alle soorten gedrag die bij een dier voorkomen.

Protocol=

lijst van waargenomen gedragingen bij een dier.

Ethogram

Protocol

Toepassen

Kies maar even....

32, 33, 35 - 37

daarna 

Vorming van gedrag.

8.4 

8.4.1. Je kunt verklaren dat gedrag deels erfelijk is bepaalt.

8.4.2 Je kunt leerprocessen herkennen en beschrijven en de functie ervan uitleggen.

Nature / Nurture

Gedrag en de ontwikkeling van de mens

Leerprocessen en bewuste keuzes zijn veel belangrijker bij mensen dan bij dieren en deze leerprocessen verlopen ook nog eens sneller bij mensen. Dit komt doordat het brein van onze voorouders de afgelopen miljoenen jaren is geevolueerd tot wat het nu is. De hersenschors (weet je nog van regeling en waarneming: daar wordt de sensorische en motorische informatie verwerkt) is enorm toegenomen net als het geheugen, waardoor taalgebruik begon te ontwikkelen.

Het leervermogen (= vermogen van een mens of dier tot effectieve leerverandering, ookwel intelligentie genoemd) wordt beïnvloed door de fysieke omvang en ontwikkeling van de hersenen en is dus deels aangeboren. Intelligentie is gedeeltelijk aan te leren door in een prikkelend, stimulerend omgeving op te groeien.

Van instinct naar leerprocessen.

Kunnen we iets over ons eigen gedrag leren door te kijken naar het gedrag van dieren?

Sleutel- en supranormale prikkels

• Een sleutelprikkel is een prikkel die telkens dezelfde respons oplevert.
• Een supranormale prikkel is een goede, versterkte sleutelprikkel, en levert dus een heftigere respons op.

Sleutelprikkel

Conditioneren:

- trial and error (proefondervindelijk)

- klassiek conditioneren (Pavlov)

- operant conditioneren (Skinnerbox)

Wat is het verschil?

klassiek conditioneren (Pavlov reactie)

Het verschil tussen klassieke conditionering en operante conditionering ligt in de manier waarop het leren plaatsvindt:

 1. Klassieke conditionering

- Definitie: Een vorm van leren waarbij een organisme een verband leert leggen tussen twee prikkels.

- Hoe het werkt: Het gebeurt wanneer een neutrale prikkel (bijv. een belgeluid) wordt gekoppeld aan een betekenisvolle prikkel (bijv. voedsel), zodat de neutrale prikkel uiteindelijk dezelfde reactie oproept als de betekenisvolle prikkel. Dit wordt ook wel associatief leren genoemd.

- Voorbeeld: Bij Pavlov’s hondexperiment begon de hond te kwijlen (reactie) wanneer hij een bel hoorde (neutrale prikkel), omdat hij de bel ging associëren met de komst van voedsel (betekenisvolle prikkel).

2. Operante conditionering

- Definitie: Een vorm van leren waarbij gedrag wordt beïnvloed door de gevolgen van dat gedrag.

- Hoe het werkt: Gedrag dat wordt beloond, zal vaker voorkomen (bekrachtiging), terwijl gedrag dat wordt bestraft, minder vaak zal voorkomen. Het gaat dus om de relatie tussen gedrag en de gevolgen ervan.

- Voorbeeld: Een rat in een Skinner-box leert op een knop te drukken (gedrag) omdat dit leidt tot een beloning (voedsel). Als het drukken op de knop een elektrische schok zou geven (bestraffing), zou de rat het gedrag waarschijnlijk minder vaak vertonen.

Samengevat

- Klassieke conditionering richt zich op associaties tussen twee prikkels.

- Operante conditionering richt zich op de gevolgen van gedrag (beloning of straf) en hoe die gedragspatronen beïnvloeden.

verwerking

40, 41, 46 - 48