TH2 (H5) - DNA - BS6

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 2 (H5) DNA

BS5 Mutaties

Begrippen BS5

mutatie

puntmutatie

genoommutatie

mutagene straling

mutagene stoffen

tumorsuppressorgen 

proto-oncogenen

oncogen

tumor

goedaardige tumor

kwaadaardige tumor

metastase 

mutaties 

• puntmutatie
• genoommutatie

genoommutatie

oorzaken van mutaties

• spontaan / foutje van de natuur
  
• straling (radioactief , röntgen, UV)
  
• mutagene stoffen (sigaretten rook, asbest, alcohol)
  
• virussen (humaan papiloma virus HPV)
  

Wat aan DNA fouten te doen? 

DNA-reparatie 

• mutaties die tijdens replicatie ontdekt worden worden gerepareerd
• tumorsupressorgenen zorgen ervoor dat de cel niet door de check komt en niet verder deelt 
• bij onherstelbare schade gaat de cel dood

Let op! 

Mutaties hoeven niet altijd slecht te zijn!

• draagt bij aan de (bio)diversiteit!
• kan leiden tot betere eigenschappen!

Gevolgen van mutaties

Als:

• DNA-replicatie-checks niet goed gaan
• celdeling checks niets opmerken

of

• de mutatie in een gen zit betrokken bij de celdeling 
• de mutatie in een gen zit betrokken bij de differentiatie 

dan kunnen er tumoren ontstaan.

De behandeling

goedaardig

• verwijdering 

kwaadaardig

• verwijdering + 

omliggend weefsel

• bestraling
  

metastasen:

• chemo

Het ontstaan

van kanker

uitzaaiingen = metastasen

losgeraakte cellen die

zich verspreiden via 

bloedvaten of 

lymfevaten 

nog vragen? 

DNA polymerase

DNA ligase

replicatierichting

volgende streng

leidende streng

nog vragen?? 

Thema 9 (H5) DNA

BS6 DNA-technieken

Leerdoelen BS6

Begrippen BS6

DNA-analyse

Sequencen

PCR

Verwantschap

Biotechnologie

Genetische modificatie

Transgeen

Recombinant-DNA-techniek

biotechnologie

is het vakgebied waarbij organismen worden gebruikt om producten te maken voor de mens

- gist -> bier, wijn, brood

- enzymen -> kaas

- melkzuurbacteriën -> yoghurt 

genetische modificatie

• ggo (genetisch gemodificeerd organisme)
  
• het wijzigen van de genetische eigenschappen van een organisme
• organismen worden dan transgeen

vb.: appel die minder snel bruin wordt

Hoe modificeer je een organisme genetisch? 

• door recombinant-DNA-technieken
  
• nucleotiden worden gewijzigd in een organisme

• gebruik van DNA en plasmiden
• doel het produceren van een ander  of extra eiwit (eventueel van een ander organisme) 

Hoe modificeer je een organisme genetisch? 

•  via bacterie of virus 
  
• alleen het coderende DNA = cDNA

Hoe is het mogelijk?

• alle levende organismen hebben DNA

Hoe krijg je DNA van een cel in een andere cel? 

stap 1: DNA-analyse 

onderzoek wat de sequentie is

= sequencen

stap 1: DNA-analyse 

onderzoek wat de sequentie is

= sequencen

fragmenten worden gemaakt

met fluoriderende nucleotiden

deze worden afgelezen mbv.

een laser

stap 2: DNA vermenigvuldigen

PCR = polymerase chain reaction

stap 2: DNA vermenigvuldigen

PCR = polymerase chain reaction

nodig:

origineel DNA

primers

nucleotiden

DNA-polymerase

BINAS PCR

stap 3: maak een plasmide

kloneer het PCR fragment in een plasmide / vector

BiNaS 

71m1

mbv. bacteriën

crispr 

Virale infectie

Genetische modificatie 

mbv virus

•  speciale virussen
• DNA kan worden ingebouwd

        in gastheercel DNA

• RNA kan NIET worden 

       ingebouwd

gebruik van deze technieken

voedsel: 

• resistentie tegen vraat
  
• meer opbrengst
  
• productie smaakstoffen 

ziektes:

• productie medicijnen
• aanpassen stamcellen 

mens:

• detectie (genetische) ziektes
• mensen aanpassen
• identificatie 

     -  vader 
     -  forensisch: dader   

mag je een mens genetisch modificeren? 

mag je een mens genetisch modificeren? 

- daar zijn strenge richtlijnen voor in Europa.

mag je een mens genetisch modificeren? 

wel:

ter genezing

-> met name bij genetische aandoeningen 

* sikkel cel ziekte

* specifieke tumoren

niet:

om een kind specifieke eigenschappen te geven

* graag groene ogen

* graag krullen

genetische modificatie: mens

Door welke eigenschap kan het DNA tussen levende organismen worden uitgewisseld?

1. ze hebben allemaal circulair DNA
2. ze bestaan allemaal uit ATCG
3. door de mogelijkheid geïnfecteerd te worden
4. genen komen overeen

Door genetische modificatie kunnen landbouwgewassen gemaakt worden die beter bestemd zijn tegen parasieten.

1. juist
2. onjuist

Het is een voordeel dat resistentie voor landbouwgiffen in de natuur terecht kunnen komen.

1. juist
2. onjuist

Een plant waarbij het DNA is aangepast heet een

1. genetisch gemodificeerde plant
2. ggg
3. virus infectie
4. bacterie

Bij PCR: Je begint met 1 dubbelstrengs sliertje DNA. Hoeveel sliertjes heb je na 5 PCR cycli?

1. 5 sliertjes
2. 10 sliertjes
3. 32
4. 64

Wat wordt er gemeten bij een PCR-test voor het coronavirus?

1. Of je antistoffen tegen het virus hebt
2. Of er deeltjes (eiwitten) te vinden zijn
3. Of er erfelijk materiaal (RNA) te vinden is.
4. Of er virale aminozuren aanwezig zijn

Groeihormoon dat momenteel als geneesmiddel voor de mens wordt gebruikt, wordt op grote schaal gemaakt door bacteriën waaraan door genetische manipulatie menselijk DNA is toegevoegd. Dat geldt ook voor het hormoon insuline. Deze hormonen zijn zeer geschikt om via genetische manipulatie te worden geproduceerd, omdat ze beide tot een bepaalde groep stoffen behoren.
Tot welke van de volgende groepen stoffen behoren deze hormonen?

1. eiwit
2. mineralen
3. koolhydraten (suiker)
4. vetten

Wat gebeurt er bij recombinant-DNA-techniek?

1. Twee verschillende organismen wisselen via plasmiden stukjes DNA uit zodat er nieuwe combinaties ontstaan
2. Een deel van het DNA van een organisme wordt in een ander organisme gebracht
3. Door het enzym reverse transcriptase wordt RNA omgezet in DNA. Dit DNA heeft een andere combinatie van genen
4. Een plasmide van een bacterie wordt overgebracht in een andere cel

Vragen??? 

huiswerk:

opdracht 51 t/m 58

verdiepende opdracht 59+60