TH2 (H5) - DNA - BS6

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Thema 2 (H5) DNA

BS5 Mutaties

Leerdoelen BS5

Na deze les kan je:

• de verschillende typen mutaties beschrijven.
• de uitwerkingen van de verschillende typen mutaties beschrijven. 

Begrippen BS5

mutatie

puntmutatie

genoommutatie

mutagene straling

mutagene stoffen

tumorsuppressorgen 

proto-oncogenen

oncogen

tumor

goedaardige tumor

kwaadaardige tumor

metastase 

het DNA

ons genetisch materiaal 

sequentie van ATCG met onze erfelijke eigenschappen

deze wordt voor elke cel gerepliceerd = gekopieerd

hier ontstaan dus wel eens foutjes in... 

maar wat als er dan toch fouten in komen?

• reparatie van het DNA
  
• cel wordt verwijderd
  
• ongecontroleerde celgroei = tumor die ontstaat

mutaties 

• puntmutatie
• genoommutatie

puntmutatie 

op het niveau van de DNA sequentie 

• verandering van 1 nucleotide
• wordt doorgegeven na 

       replicatie aan de volgende cel

genoommutatie 

op het niveau van het chromosoom 

• dus meerdere genen bij betrokken
  
• tijdens de meiose (celdeling voor eicel/spermacel)
• stukken maar ook hele delen van het chromosoom kunnen vermenigvuldigd worden of verdwijen

genoommutatie

oorzaken van mutaties

• spontaan / foutje van de natuur
  
• straling (radioactief , röntgen, UV)
  
• mutagene stoffen (sigaretten rook, asbest, alcohol)
  
• virussen (humaan papiloma virus HPV)
  

Wat aan DNA fouten te doen? 

DNA-reparatie 

• mutaties die tijdens replicatie ontdekt worden worden gerepareerd
• tumorsupressorgenen zorgen ervoor dat de cel niet door de check komt en niet verder deelt 
• bij onherstelbare schade gaat de cel dood

Let op! 

Mutaties hoeven niet altijd slecht te zijn!

• draagt bij aan de (bio)diversiteit!
• kan leiden tot betere eigenschappen!

Gevolgen van mutaties

Als:

• DNA-replicatie-checks niet goed gaan
• celdeling checks niets opmerken

of

• de mutatie in een gen zit betrokken bij de celdeling 
• de mutatie in een gen zit betrokken bij de differentiatie 

dan kunnen er tumoren ontstaan.

Het ontstaan van kanker

regulatie van celgroei en differentiatie door:

• proto-oncogenen

mutatie in Proto-oncogen kan leiden tot:

• oncogen
  
• ontstaan van een gezwel (tumor)

Het ontstaan van kanker

2 soorten tumoren

• goedaardig
  
• kwaadaardig
  

Het ontstaan

van kanker

uitzaaiingen = metastasen

losgeraakte cellen die

zich verspreiden via 

bloedvaten of 

lymfevaten 

De behandeling

goedaardig

• verwijdering 

kwaadaardig

• verwijdering + 

omliggend weefsel

• bestraling
  

metastasen:

• chemo

De behandeling

chemotherapie 

• cytostatica
• celgroei remmende  

       medicatie

bestraling:

• stralen doden de cellen

nog vragen? 

over de opdrachten

26 t/m 31

DNA bevat als suikergroep:

1. ribose
2. desoxyribose
3. fosfaat
4. adenine

DNA polymerase

DNA ligase

replicatierichting

volgende streng

leidende streng

Bij transcriptie wordt er een kopie gemaakt van het genetisch DNA

1. juist
2. onjuist

Als DNA-polymerase een complementaire streng maakt van TTGCAACC is het resultaat UUCGTTGG

1. juist
2. onjuist

Als RNA-polymerase een complementaire streng maakt van CCAAGCAT is het resultaat GGUUCGUA

1. juist
2. onjuist

Translatie vindt plaatst in:

1. celkern
2. Golgi apparaat
3. ribosoom
4. endoplasmatisch reticulum

Translatie is het vertalen van het RNA in aminozuren.

1. juist
2. onjuist

Replicatie vindt plaatst in:

1. celkern
2. Golgi apparaat
3. ribosoom
4. endoplasmatisch reticulum

Transcriptie vindt plaatst in:

1. celkern
2. Golgi apparaat
3. ribosoom
4. endoplasmatisch reticulum

Een repressor is:

1. een eiwitmolecuul wat de expressie van een gen activeert
2. een eiwitmolecuul wat de replicatie van een gen activeert
3. een eiwitmolecuul wat de expressie van een gen remt
4. een eiwitmolecuul wat de replicatie van een gen activeert

Een activator zorgt ervoor dat er na binding aan het DNA minder eiwit wordt geproduceerd na de translatie.

1. juist
2. onjuist

Bij eukaryotische cellen zorgt ontvouwen (open) DNA voor dat:

1. het DNA toegankelijk is voor RNA-polymerase en er WEL genexpressie kan plaatsvinden.
2. het DNA toegankelijk is voor DNA-polymerase en er WEL genexpressie kan plaatsvinden
3. het DNA toegankelijk is voor RNA-polymerase en er GEEN genexpressie kan plaatsvinden

Bij epigenetica wordt er gekeken naar de methyleren van de DNA bouwstenen.

1. juist
2. onjuist

Bij epigentica is er een extra .... gebonden aan het aminozuur.

1. H2O (water)
2. O (zuurstof)
3. CH3 (methyl)
4. CH3OOH3

Te zien is in het plaatje:

1. puntmutatie
2. genoommutatie
3. straling
4. oncogen

welke is de kwaadaardige tumor en de goedaardige?

1. Links: kwaadaardig Rechts: goedaardig
2. Links: goedaardig Rechts: kwaadaardig

Tumoren moeten vroeg worden ontdekt, omdat:

1. de replicatie dan beter plaats kan vinden.
2. ter voorkoming van metastasen

nog vragen?? 

Thema 2 (H5) DNA

BS6 Biotechnologie

Leerdoelen BS6

Na deze les kan je:

• verschillende technieken en toepassingen van biotechnologie beschrijven. 

Begrippen BS6

biotechnologie

genetische modificatie

transgeen 

ggo

recombinant DNA-techniek

copyDNA (cDNA)

biotechnologie

is het vakgebied waarbij organismen worden gebruikt om producten te maken voor de mens

- gist -> bier, wijn, brood

- enzymen -> kaas

- melkzuurbacteriën -> yoghurt 

genetische modificatie

• ggo (genetisch gemodificeerd organisme)
  
• het wijzigen van de genetische eigenschappen van een organisme
• organismen worden dan transgeen

vb.: appel die minder snel bruin wordt

Hoe modificeer je een organisme genetisch? 

• door recombinant-DNA-technieken
  
• nucleotiden worden gewijzigd in een organisme

• gebruik van DNA en plasmiden
• doel het produceren van een ander  of extra eiwit (eventueel van een ander organisme) 

Hoe modificeer je een organisme genetisch? 

•  via bacterie of virus 
  
• alleen het coderende DNA = cDNA

Hoe is het mogelijk?

• alle levende organismen hebben DNA

BiNaS 

71m1

mbv. bacteriën

Genetische modificatie 

mbv virus

•  speciale virussen
• DNA kan worden ingebouwd

        in gastheercel DNA

• RNA kan NIET worden 

       ingebouwd

Door welke eigenschap kan het DNA tussen levende organismen worden uitgewisseld?

1. ze hebben allemaal circulair DNA
2. ze bestaan allemaal uit ATCG
3. door de mogelijkheid geïnfecteerd te worden
4. genen komen overeen

Door genetische modificatie kunnen landbouwgewassen gemaakt worden die beter bestemd zijn tegen parasieten.

1. juist
2. onjuist

Het is een voordeel dat resistentie voor landbouwgiffen in de natuur terecht kunnen komen.

1. juist
2. onjuist

Een plant waarbij het DNA is aangepast heet een

1. genetisch gemodificeerde plant
2. ggg
3. virus infectie
4. bacterie

Groeihormoon dat momenteel als geneesmiddel voor de mens wordt gebruikt, wordt op grote schaal gemaakt door bacteriën waaraan door genetische manipulatie menselijk DNA is toegevoegd. Dat geldt ook voor het hormoon insuline. Deze hormonen zijn zeer geschikt om via genetische manipulatie te worden geproduceerd, omdat ze beide tot een bepaalde groep stoffen behoren.
Tot welke van de volgende groepen stoffen behoren deze hormonen?

1. eiwit
2. mineralen
3. koolhydraten (suiker)
4. vetten

Wat gebeurt er bij recombinant-DNA-techniek?

1. Twee verschillende organismen wisselen via plasmiden stukjes DNA uit zodat er nieuwe combinaties ontstaan
2. Een deel van het DNA van een organisme wordt in een ander organisme gebracht
3. Door het enzym reverse transcriptase wordt RNA omgezet in DNA. Dit DNA heeft een andere combinatie van genen
4. Een plasmide van een bacterie wordt overgebracht in een andere cel

Vragen??? 

huiswerk:

 maak opdracht 32 t/m 36