VWO5 4.1 het ontstaan van een statensysteem

• Maatschappijwetenschappen
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

4.1 het ontstaan van een statensysteem

Welkom VWO 5!

Ga lekker zitten en pak het boek verhouding erbij

Na deze les weet je ...

• ... wat het kernconcept macht inhoudt.
• ... welke vier verschillende machtsbronnen er zijn.
• ... wat het verschil tussen formele en informele macht is.
• ... wat het kernconcept politieke instituties inhoudt.

MACHT

Het vermogen om hulpbronnen in te zetten om bepaalde doelstellingen te bereiken en de handelingsmogelijkheden van anderen te beperken of te vergroten.

Gezag

Gezag is macht die als legitiem wordt beschouwd.

pagina 42

1. Macht
2. Gezag
3. Geen macht
4. Geen gezag

1. Macht
2. Gezag
3. Geen macht
4. Geen gezag

Geef een voorbeeld van iemand met gezag.

Interne soevereiniteit

1. Er is een regering over een bepaalde groep mensen

2. Er is sprake van een bepaald grondgebied

3. De staat bezit daarbij het gewelds- en belastingmonopolie

Wat is jullie mening? Verliezen we soevereiniteit aan de EU?

Verhouding

is een hoofdconcept dat verwijst naar de manier waarop mensen zich van elkaar onderscheiden en tot elkaar verhouden en de manier waarop samenleving in sociaal gezin vorm geven aan deze verschillen. Het verwijst ook naar de onderlinge betrekkingen tussen staten. 

TWEE KANTEN AAN MACHT

• Het vermogen om hulpbronnen in zetten om bepaalde doelen te bereiken.

Noot:

- Welke hulpbronnen worden ingezet?

- Welk doel wordt er bereikt?

Fijne dag vwo-ers!

TWEE KANTEN AAN MACHT

• Het vermogen om de handelingsmogelijkheden van anderen te beperken of te vergroten.

Noot:

- Welke hulpbronnen worden ingezet?

- Welke handelingsmogelijkheden worden beperkt of vergroot?

  OEFENEN

Leg met behulp van de tekst 

uit dat de kraakbeweging in 

haar glorietijd macht had. 

Gebruik in je uitleg:  

- twee elementen van het 

kernconcept macht;  

- bij elk element een 

voorbeeld uit de tekst. 

ANTWOORD

De kraakbeweging had in de glorietijd macht, omdat ... 

ANTWOORD

De kraakbeweging had in de glorietijd macht, omdat de kraakbeweging het vermogen had om de media als hulpbron in te zetten. In tekst 5 staat namelijk dat de kraakbeweging beschikte over eigen ‘binnenmedia’, positieve aandacht kreeg in reguliere media en zeer goed in staat was haar boodschap te verkondigen (r. 8-13). Daarnaast kon de kraakbeweging met deze media-aandacht haar doelen bereiken, namelijk aanpak van woningnood en leegstand. In tekst 5 staat dat er uiteindelijke een nieuwe leegstandswet kwam (r. 32-34).

HULP-/MACHTSBRONNEN

1. Affectieve machtsbronnen

• Invloed op basis van gevoel of emoties

HULP-/MACHTSBRONNEN

1. Affectieve machtsbronnen

2. Cognitieve machtsbronnen

• Invloed op basis van kennis

HULP-/MACHTSBRONNEN

1. Affectieve machtsbronnen

2. Cognitieve machtsbronnen

3. Economische machtsbronnen

• Invloed op basis van geld of het bezit van schaarse goederen

HULP-/MACHTSBRONNEN

1. Affectieve machtsbronnen

2. Cognitieve machtsbronnen

3. Economische machtsbronnen

4. Politieke machtsbronnen

• Invloed van de overheid of politieke machtsdragers (op basis van wetten).

TYPEN MACHT

Formele macht

• Macht die iemand heeft op grond van zijn positie en officieel is vastgelegd in wetten of regels.
• Bijvoorbeeld: premier Rutte, rector school of politieagent.

Informele macht

• Macht die niet officieel is vastgelegd in wetten of regels en ontstaat op basis van iemands uitstraling, kennis of charisma.
• Bijvoorbeeld: leider in je vriendengroep.

FORMEEL OF INFORMEEL?

POLITIEKE INSTITUTIES

Complex van min of meer geformaliseerde regels die het gedrag van mensen en hun onderlinge relaties rond politieke machtsuitoefening en politieke besluitvorming reguleren.

Twee delen:

1. Complex van min of meer geformaliseerde regels die het gedrag van mensen rond politieke machtsuitoefening en politieke besluitvorming reguleren.
2. Complex van min of meer geformaliseerde regels die de onderlinge relaties rond politieke machtsuitoefening en politieke besluitvorming reguleren.

POLITIEKE INSTITUTIES

Politieke instituties: 

• Regels zijn formeel vastgelegd en overheid moet ze uitvoeren. 

Voorbeelden:

• Coalitievorming na de Tweede Kamerverkiezingen.

Let op! 

• De mensen/bedrijven die de regels hanteren zijn instellingen, de regels die worden gehanteerd zijn de politieke instituties.

POLITIEKE INSTITUTIES

• Grondwet
• Kiesstelsel
• Coalitievorming
• Poldermodel
• Parlementaire democratie
• Prinsjesdag
• Koningschap

Aan de slag!

Lezen: pagina 90 uit boek verhouding

Maken: opdracht 1 t/m 9 op blz 104 t/m 106

Geen boek mee? 

maak huiswerk of help anderen, maak de opdrachten thuis af

4.2 Veranderingen in mondiale machtsverhoudingen

Welkom VWO 5!

Ga lekker zitten en pak het boek verhouding erbij

*
Voorkomen machtsmisbruik, omschreven in de wet, alle burgers gelijke rechten, geen terugwerkende kracht, overheid moet zich aan de wet houden, trias politica

Fragiele staat

Als een staat niet bij machte is zijn grondgebied te beheersen, noch de veiligheid van zijn burgers te garanderen, omdat hij zijn monopolie op het gebruik van geweld verloren heeft.

Ook wel 'falende staat' genoemd.

Zie pagina 97 in het lesboek van Seneca

Ontstaan fragiele staten

• Veel fragiele staten zijn te vinden op plaatsen waar vroeger een koloniale macht deel uitmaakte.
  
• Vaak is er gebrek aan een goed werkende trias politica en bureaucratie
• Deze staten werden tijdens de Koude Oorlog gesteund door de VS of de Sovjet-Unie
• Einde van steun leidde tot intrastatelijke conflicten

Belangrijkste onderdelen VN

Algemene Vergadering

VN-Veiligheidsraad

• Alle lidstaten
• Kan 'resoluties' aannemen
• Kan de uitvoering van resoluties niet afdwingen

• 15 leden (waarvan 10 tijdelijk)
  
• Kan de uitvoering van resoluties afdwingen
• Recht om externe soevereiniteit van staten aan te tasten
• Kan bindende sancties opleggen

Resoluties zijn uitspraken van de meerderheid, die vaak worden aangehaald in het internationaal recht en daarmee een zeker gezag hebben.

5 vaste leden van de VN-Veiligheidsraad: overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog: VS, het VK, Rusland, Frankrijk en China

Zie pagina 98-99 in het lesboek van Seneca

Veiligheidsraad

Belangrijkste orgaan van de VN is de Veiligheidsraad. Deze Vergadering beslist of er ingegrepen moet worden. 

De Veiligheidsraad bestaat uit vijftien leden van de Verenigde Naties, waaronder vijf permanente leden: 

China, Frankrijk, Rusland, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. 

De andere tien leden worden voor een termijn van 2 jaar gekozen.

Aan de slag!

Lezen: paragraaf 4.2 op bladzijde 91-92

Maken: opdracht 10 t/m 19 op blz 106 t/m 109

Geen boek mee? 

Leer voor de toets/ maak huiswerk of help anderen, maak de opdrachten thuis af