Gijsbrecht van Amstel

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Amsterdamse schouwburg

1637 - Tweede Kerstdag

1638 - 3 januari opening van de schouwburg met 

Gijsbrecht van Amstel,

door 

Joost van den Vondel.

Translatio

Imitatio

Aemulatio

Overtreffen

Vertalen

Navolgen

Aeneas

Kerstnacht

Latijn leren

Anachronismen

GvA speelt zich af in 1304.

De echte GvA was toen al dood. 

A'dam was nog geen grootse stad. Vondel noemt de Schreierstoren: die is pas rond 1487 gebouwd.

Klassieke tragedie

Kenmerken klassieke tragedie

- indeling in 5 bedrijven

- tragische hoofdpersoon

- verheven taalgebruik

- reien of zangen

- eenheden van Aristoteles (tijd/plaats/handeling)

Eerste bedrijf

Tweede bedrijf

Derde bedrijf

Vierde bedrijf

Vijfde bedrijf

Expositio

Intrige

Climax

Catastrofe

Peripetie

en 

agnitio

Bedrijf 1

Expositio

Gijsbrecht legt het beleg uit. Moord Floris V, onschuldig!

Vijand lijkt weg.

Vosmeer --> 't Zeepaard!

Rei Amsterdamse maagden: zegelied voor de overwinnaars!

Bedrijf 2

Intrige

Het was een list. De vijand zit in het Karthuizer klooster en plannen de inname van Amsterdam.

Vosmeer vertelt dat het schip binnen is.

Rei edelen: iedereen gaat Kerst vieren, niemand denkt aan gevaar.

Bedrijf 3

Climax - opvoeren spanning

Gijsbrechts slot.

Badeloch droomt over Machteld - waarschuwing: groot gevaar!

Te wapen! De vijand is in de stad!

Rei van Klarissen: 'O kerstnacht schoner dan der dagen' over de kindermoord in Bethlehem.

Bedrijf 4

Catastrofe

Klarissenklooster: Bisschop Gozewijn en nonnen

Gijsbrecht wil ze redden, maar zij laten zich afslachten.

Gijsbrechts slot: Badeloch wacht doodsbang. Arent vertelt over de strijd.

Rei van burgers: 'Waar werd oprechter trouw dan tussen man en vrouw ter wereld ooit gevonden?'

Bedrijf 5

Peripetie en agnitio

Kasteel Gijsbrecht: stad is verloren.

Arent komt binnen en sterft.

Gijsbrecht wil dat Badeloch weggaat, Badeloch wil blijven.

Patstelling.

Engel Rafaël - Deux ex machina

Aan welke eenheden van Aristoteles hield Vondel zich niet in zijn 'Gijsbrecht van Amstel'?

1. Eenheid van tijd
2. Eenheid van plaats
3. Eenheid van handeling

Constantijntje, 't zaligh kijntje,

Cherubijntje, van om hoogh,

D'ydelheden, hier beneden,

Vitlacht met een lodderoog.

Moeder, zeit hy, waarom schreit ghy?

Waarom greit ghy, op mijn lijck?

Boven leef ick, boven zweef ick,

Engeltje van 't hemelrijck:

En ick blinck 'er, en ick drincker,

't Geen de schincker alles goets

Schenckt de zielen, die daar krielen,

Dertel van veel overvloets.

Leer dan reizen met gepeizen

Naar pallaizen, uit het slick

Dezer werrelt, die zoo dwerrelt.

Eeuwigh gaat voor oogenblick.

Constantijntje, 't zaligh kijntje,

Cherubijntje, van om hoogh,

D'ydelheden, hier beneden,

Vitlacht met een lodderoog.

Moeder, zeit hy, waarom schreit ghy?

Waarom greit ghy, op mijn lijck?

Boven leef ick, boven zweef ick,

Engeltje van 't hemelrijck:

En ick blinck 'er, en ick drincker,

't Geen de schincker alles goets

Schenckt de zielen, die daar krielen,

Dertel van veel overvloets.

Leer dan reizen met gepeizen

Naar pallaizen, uit het slick

Dezer werrelt, die zoo dwerrelt.

Eeuwigh gaat voor oogenblick.