Hoofdstuk 1 de betekenis van geschiedenisonderwijs

Vakdidactiek

De betekenis van het geschiedenisonderwijs

Hoe is historisch denken ontstaan?

• Door industriele en democratische revoluties in Europa rond 1800 veranderde de wereld zo snel dat het merkbaar was in een mensenleven. 
• Er was besef van een breuk, vroeger was het anders.
• Daardoor ontstaan de interesse om de wereld van vroeger te bestuderen. 

Wat is historisch denken?

Historisch denken

Het vormen van een waarheidsgetrouw beeld van een tijdsverloop van vele eeuwen

Wat is waarheidsgetrouw?

Gebaseerd op bewezen feiten

Wat is er anders aan geschiedenis dan wetenschap?

Bij geschiedenis gaan de feiten over een verdwenen wereld van het verleden en daar hoort een speciale manier van denken bij. 

Wat zijn de vier kenmerken van historisch denken?

• Realiteitsbewustzijn
•  Chronologie en periodisering
• Historische distantie
• Tijdgebondenheid , anachronisme en onvoorspelbaarheid.

Wat is realiteitsbewustzijn?

• Onderscheid tussen feit en fictie.
• Gebaseerd op betrouwbaar bewijsmateriaal
• Respect voor feiten is belangrijk tegen mythevorming

Wat is chronologie?

Het voorstellen van de tijd als een lange, continu lijn. Gebaseerd op tijdrekenkunde. 

Wat is ahistorisch presentisme?

In het voorstellen van het verleden, de ontwikkelingslijnen richten op het heden, waardoor het heden tot einddoel wordt gemaakt. 

Wat is historische distantie? 

De afstand tussen het heden en verleden. Die ontstaan door de nadruk te leggen op het verschil tussen perioden en het karakter van de eigen tijd. 

Wat is het wij-perspectief? 

De neiging om de afstand tussen het heden en het verleden te verkleinen, door te benadrukken dat de mensen uit het verleden tot dezelfde groep behoren. 

Wat is het gelijktijdige van het ongelijktijdige?

In onze wereld bestaan allemaal overblijfselen uit verschillende tijden naast elkaar. Ze behoren tot onze bekende wereld, maar behoren als overblijfselen van een vreemd verleden ook tot een wereld waarin wij ons niet thuis zouden voelen. 

Wat is presentatie? 

Het verleden zien en uitleggen vanuit het perspectief van het heden.

Onderscheiden historisch denken.

• GS legt de nadruk op de verschillen tussen diverse tijdvakken. Daarmee op unieke omstandigheden en gebeurtenissen.
• Andere vakken leggen het accent op wat in het algemeen geldt voor de samenleving. 

Waarom is historisch denken belangrijk voor een democratie?

Gezond maatschappelijk debat: baseren op feitelijk juiste argumenten. 

Openheid: HD staat open voor het afwijkende, verbeteringen en veranderingen in het heden. 

Tolerantie: HD helpt om eigen overtuigingen en gevoelens te relativeren. 

Welke functies kan geschiedenis hebben?

Moreel pragmatisch 

Moreel: wie GS bestudeert heeft meer voorbeelden over goed en slecht gedrag. Moreel besef kan aangescherpt worden

Pragmatisch: Je trekt lessen uit het verleden met oog op toekomstig handelen. Probleem: GS herhaalt zich niet op dezelfde manier. 

Welke functies kan geschiedenis hebben?

Geschiedeniswetenschap en geschiedenisonderwijs kwam in de negentiende eeuw tot stand. Een terugblik op het verleden van de natie speelde een belangrijke vorm bij natievorming. Kennis van het verleden zou  inwoners van de staat verbonden met elkaar moeten laten voelen. 

Doel: meer eenheid.

Probleem: 

Welke functies kan geschiedenis hebben?

Identiteitsvormend: Orientatie op het verleden kan mensen duidelijker maken wie ze zijn. 

Bevestigende houding: Zoekt identiteit in geschiedenis.

Ontkennende houding: distantieert zich van de geschiedenis

reflecterende houding: probeert eigen bestaan te verduidelijken zonder oordeelsvorming. 

Welke functies kan geschiedenis hebben?

Kritisch analytisch: Geschiedenis heeft geen doel. De historicus is geïnteresseerd om de feiten te leren kennen van bepaalde situaties. 

Nuttige aspecten historisch denken

Mythevorming tegengaan

Wijzen op tijdgebondenheid en en relativiteit van waarden

Respect tonen voor het andere 

De onvoorspelbaarheid van historische ontwikkelingen onder de aandacht brengen

kritisch omgaan met representaties en interpretaties van het verleden 

Wat wordt bedoeld met betekenisvol geschiedenisonderwijs?

Leerlingen gaan inzien wat en ervaren wat geschiedenis te maken heeft met henzelf, de huidige samenleving en met hun algemene inzicht in het menselijk bestaan.

Welke 7 maatschappelijke functies van geschiedenis zijn er?

1. Verklaren van hedendaagse verschijnselen.

Het heden kan soms alleen begrepen worden als men de voorgeschiedenis kent. 

2. Historische analogieën die voor het heden van belang zijn. 

Iets uit het verleden dat met een verschijnsel uit het heden kan worden vergeleken.

3. De rol van traditie en mythevorming in de samenleving. 

Geschiedenisstudie kan dienen om mensen te bevrijden van de ballast van het verleden. 

Welke 7 maatschappelijke functies van geschiedenis zijn er?

4. veranderingen en factoren waardoor verandering kan optreden.

Door kennis te nemen over veranderingsprocessen kun je waarschuwen tegen ideeën over de maakbaarheid van de samenleving

5. Inzicht krijgen in het menselijke bestaan

Het vergroten van mensenkennis

6. Waarschuwen voor te snelle generalisaties en hypothesen. 

Geschiedenis laat zien dat de samenleving zich niet wetmatig en eenvormig ontwikkelt.

Hoe koppelt Kocka geschiedenis aan democratie?

Geeft de juiste achtergrondkennis bij hedendaagse problemen.

Laat zien dat verandering niet zomaar tot stand gebracht kan worden. 

Geeft zicht op het relatieve van de hedendaagse samenleving

Zorgt voor meer mensenkennis

Wat is conceptgericht onderwijs?

Sleutelbegrippen staan centraal, hierdoor krijgt geschiedenisonderwijs meer betekenis. In plaats van wisselende historische onderwerpen aanbieden waar dan weer begrippen bij horen.