11.5 Opname van voedingsstoffen

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Paragraaf 11.5 Opname van voedingsstoffen

Voorkennisvragen

1. Wat zijn de producten van de vetvertering?

2. Welk enzym is verantwoordelijk voor de vetvertering?

3. Waar wordt dit enzym gemaakt?

4. Wat zijn de bestandsdelen van gal?

5. Waar wordt Gal gemaakt?

6. Hoe noemen we een klein vetdruppeltje?

7. Wat is het verschil tussen vetvertering en emulgeren?

8. Wat gebeurd er met de galzouten in de dunne darm?

9. Wat zijn de twee aanvoerende bloedvaten van de lever?

10. Wat betekent het als een stof apolair is?

Doel 11.5

Je leert hoe je vanuit je darmen voedingsstoffen opneemt

Lezen blz. 102-104

Tekstbegripsvragen:

1. Hoe noemen we opname van voedingsstoffen in het bloed?

2. Welke vormen van transport vinden er plaats in een darmepitheelcel?

3. Waar komen vetoplosbare moleculen voornamelijk terecht na resorptie?

Darmepitheel

De darmen zijn helemaal bedekt met epitheelcellen (dekcellen). Die cellen vormen de grens tussen buiten (inhoud van de darmen) en binnen (in de cellen/ weefselvloeistof/ bloed).

De darm is bevat darmplooien, de plooien bevatten vlokken en de epitheelcellen bevatten microvilli: oppervlakte vergroting.

Paragraaf 1 Dierenwelzijn

Resportie

De opname van stoffen uit de darminhoud door de darmcellen heet resorptie.

Voor resorptie moeten stoffen het celmembraan van de cel passeren. Van de darminhoud naar de darmcel en aan de andere kant van de darmcel naar de weefselvloeistof.

Bloedvaten en lymfevaten nemen de stoffen op uit de weefselvloeistof.

Tight Junctions

Om te voorkomen dat bijvoorbeeld bacteriën/ virussen tussen de darmcellen door het lichaam in komen zitten de darmcellen aan elkaar mbt tight junctions (een soort nietjes).

Vraag

Waar zijn we nog meer tight junctions tegen gekomen?

Typen bloedvaten - bouw

Haarvaten: alleen endotheel en basaal membraan.

Type 1: glad endotheel met tight-junctions. 

Resportie 

Stoffen moeten door de darmcel heen om bij een bloedvat te kunnen komen.

Resportie 

De meeste stoffen gaan via transporteiwitten.

Symport: glucose en aminozuren gaan samen met Na+ door een transporteiwit.

Concentratie-gradiënt voor Na+ nodig!

Resportie 

Aan de andere kant gaan glucose/ aminozuren door een ander transporteiwit (passief transport).

Uniport.

Resportie 

Om de concentratie Na+ in de darmcellen laag te houden liggen er aan deze kant ook Na+/K+ pompen.

Die pompen 2 K+ naar binnen en 3 Na+ naar buiten. Dit kost energie! Actief transport.

Antiport.

Resportie

Er zijn ook transporteiwitten die vitamines opnemen.

Water gaat de darmcellen in als gevolg van osmose.

Water wordt ook weer afgegeven aan de weefselvloeistof en daarna aan het bloed.

De lever

Via de poortader bereiken alle opgenomen voedingsstoffen de lever.

De lever controleert de hoeveelheid en stelt bijvoorbeeld de bloedsuikerspiegel bij door glucose op te nemen en om te zetten naar glycogeen of andersom.

Voorkennis

1. Hoe noemen we opname van stoffen in het bloed?

2. Hoe wordt voorkomen dat bacteriën in de dunne darm tussen de cellen door het bloed in kunnen glippen?

3. Wat wordt bedoeld met een concentratie-gradiënt?

4. Hoe noemen we de vorm van transport waarbij een stof meelift met een andere stof om de cel in te komen?

5. Noem de drie vormen van transport en geef aan of het een vorm van passief of actief transport is.

6. In welk bloedvat komen de verteringsproducten terecht na opname in de dunne darm?

7. Wat is de eerste bestemming van het bloed in dit bloedvat?

Resportie

Door de eigenschappen van vetten gaat de resorptie van vetten anders dan voor wateroplosbare stoffen.

MAG=

monoglyceride

Losse vetzuren diffunderen de cel in.

Monoglyceriden gebruiken een transporteiwit.

MAG=

monoglyceride

TAG=

triglyceride

Korte en middellange losse vetzuren (≤ 12 c atomen) diffunderen de cel uit en komen in de bloedsomloop (4).

Lymfevat

MAG=

monoglyceride

TAG=

triglyceride

Lange vetzuren en monoglyceride worden door de cel weer tot triglyceriden gevormd (1).

Lymfevat

MAG=

monoglyceride

TAG=

triglyceride

De triglyceride worden een vetdruppel en worden door het golgisysteem omgeven door een membraan (fosfolipiden en eiwitten). Dit heet een chylomicron (2).

Lymfevat

MAG=

monoglyceride

TAG=

triglyceride

Het chylomicron verlaat de cel via exocytose en gaat een lymfevat in (3).

Lymfevat

Transport vetachtige stoffen

De chylomicronen gaan via de lymfevaten bij de sleutelbeenader de bloedsomloop in.

Onderweg worden vetzuren afgegeven aan organen en spieren.

Uiteindelijk bereiken alle opgenomen vetachtige stoffen de lever.

De lever

De lever maakt verschillende soorten blaasjes (vergelijkbaar met de chylomicronen) om vetachtige stoffen naar andere lichaamsdelen te sturen.

Deze blaasjes zijn omgeven door een laag lipoproteïnen (lipo=vet proteïne= eiwit dus fosfolipiden gekoppeld aan eiwitten).

LDL/ HDL

Je bloed bevat twee typen blaasjes: 

HDL: High density lipoproteïnes (relatief veel eiwitten in het blaasje): nemen overtollig cholesterol op en vervoeren deze naar de lever.

LDL: Low density lipoproteïnes (relatief weinig eiwitten in het blaasje): geven cholesterol af aan de omgeving, ook in bloedvaten.

Atherosclerose (slagaderverkalking)

In beschadigingen in de bloedvatwand hoopt zich cholesterol op en het 'verkalkt': de bloedvaten worden stijver en de doorstroomopening wordt kleiner.

Embolie/ infarct

De slagaderwand scheurt als gevolg van de verdikking en er ontstaat een stolsel. Dit kan het bloedvat helemaal afsluiten.

Het stolsel kan losraken en elders een bloedvat afsluiten (vaak een haarvat): embolie.

Een embolie kan een infarct veroorzaken (afsterven van weefsel).

Doel 10.5

Je hebt geleerd hoe je vanuit je darmen voedingsstoffen opneemt

Begrippen 10.5

microvilli, transporteiwitten, tight-junctions, intern milieu, Na+-K+-pompen, cotransport, antiport, symport, chylomicron, lymfevaten, poortader, transportblaasjes, atherosclerose

kleine uitlegafsluiter

1. Hoe worden vrije vetzuren in het darmlumen opgenomen in een darmepitheelcel?

2. Beschrijf de bouw van een chylomicron

3. J of OJ? HDL bevat veel eiwitten in zijn membraan

4. J of OJ? LDL brengt cholesterol terug naar de lever

5. Wat is een embolie?