Basisstof 3, variatie in genotypen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo k, g, t
• Leerjaar 2

Thema 5 Erfelijkheid en evolutie

Basisstof 3: variatie in genotypen

Herhaling!

Dochtercel

Celdeling

DNA

Chromosomen

Lichaamscellen

Lange dunne draden in de celkern

Cellen waaruit je lichaam is opgebouwd

Stof die informatie bevat voor erfelijke eigenschappen

Vorming van nieuwe cellen

Cel die ontstaat uit een moedercel tijdens celdeling

Wat is een gen?

1. Informatie voor de erfelijke eigenschappen van een organisme
2. Stukjes DNA die samen de informatie bevatten voor een erfelijke eigenschap.
3. Een gen heeft alle erfelijke informatie van je hele lichaam
4. Zorgt ervoor dat de moedercel een dochtercel maakt

Hoeveel chromosomen heeft een menselijke lichaamscel?

1. 46
2. 23
3. 64
4. 32

Hoeveel chromosomenparen heeft een menselijke lichaamscel?

Hoeveel chromosomen heeft een menselijke geslachtscel?

Leerdoelen:

5 Je kunt omschrijven hoe door geslachtelijke voortplanting variatie in genotypen ontstaat.

6 Je kunt omschrijven wat een mutatie is.

Eigenschappen

Je vader heeft andere eigenschappen dan je moeder. Bij bevruchting krijg je van elke ouder één chromosoom per paar. Daardoor kan een chromosomenpaar chromosomen met verschillende informatie bevatten.

Genenpaar

De twee chromosomen van van een paar bestaan uit dezelfde genen. Zie het plaatje, de streepjes hebben dezelfde breedte. 

De informatie van twee genen kan verschillend zijn. Zie het plaatje, de kleuren kan gelijk zijn of verschillend.

Genenpaar

Soms hebben beide chromosomen van een paar het gen voor stijl haar. Bij anderen hebben beide chromosomen het gen voor krullend haar.

Bij weer anderen heeft het ene chromosoom het gen voor krullend haar en het andere chromosoom het gen voor stijl haar.

Variatie

Welk gen van een paar terecht komt in een geslachtscel, hangt af van toeval. Een nakomeling heeft dus een andere combinatie genen van genen dan de ouders. Het genotype is dus anders dan die van de ouders. 

Bij geslachtelijke voortplanting ontstaat bij nakomelingen een variatie in genotypen. 

Daardoor wordt dus ook het fenotype anders.

Wat is variatie in genotypen

1. Een nakomeling heeft hetzelfde genotype als de ouders
2. Een nakomeling heeft hetzelfde genotype maar een ander fenotype
3. Een nakomeling heeft en ander genotype dan de ouders

Mutatie

Bij bijvoorbeeld de deling van de cellen kan DNA in een chromosoom ook beschadigd worden. De informatie voor een erfelijke eigenschap verandert dan. Dit noemen we een mutatie. Hierbij zijn een of meer genen gemuteerd (veranderd)

Mutatie

Een organisme waarbij een mutatie tot uiting komt (zichtbaar wordt), noem je een mutant. Een voorbeeld hiervan is een albino. Bij een albino is het lichaam niet in staat om pigment te vormen. Daardoor zijn de haren en de huid erg bleek.

Mutatie

Gemuteerd

Mutant

Albino

Plotselinge verandering van het genotype door een beschadiging in het chromosoom

Een of meer genen zijn veranderd

Organisme waarbij een mutatie zichtbaar is in het fenotype

Mutant waarbij het lichaam niet in staat is pigment te vormen

Mutagene invloeden

Door radioactieve straling, uv-straling en röntgenstraling of door chemische stoffen kunnen in je lichaam mutaties ontstaan.

Stralingen en chemische stoffen zijn voorbeelden van mutagene invloeden. Mutageen = het kan een mutatie veroorzaken.

Gezwel of tumor

Soms vinden mutaties plaats in genen die de celdeling regelen. Hierdoor kan een cel zich ongeremd gaan delen. Er ontstaat dan een gezwel of tumor. 

Als de cel van een tumor zich snel deelt en de tumor hard groeit heet dit kanker. 

Gezwel of tumor

Cellen van de tumor kunnen terecht komen in het bloed. Deze komen door het bloed in andere lichaamsdelen terecht. Op de nieuwe plek ontstaan dan weer nieuwe tumoren. Dit heet uitzaaiing. 

Mutagene invloeden kunnen ook kankerverwekkend zijn. 

Tumor

Kanker

Uitzaaiing

Gezwel waarin cellen zich ongeremd delen

Cellen delen zich snel, zodat een tumor hard groeit

Cellen van de tumor komen in het bloed terecht en vormen in andere organen nieuwe tumoren