les 4 periode 3 thema erfelijkheid en evolutie: transcriptie

• Biologie
• Middelbare school
• mavo, vwo
• Leerjaar 2

Overzicht Periode 3

• Thema: Voortplanting en seksualiteit (H4) 
• Thema: Erfelijkheid en Evolutie (H5)

Week 1	Week 2	Week 3	Week 4	Week 5	Week 6	Week 7
de pubertijd een vrouw	een man seks	veilig vrijen zwangerschap	genotype fenotype chromosomen	genen en allelen transcriptie de evolutietheorie	geschiedenis van het leven op aarde DNA- technieken	herhalingsweek

JdW-kijkwijzer

Lesopbouw:

1. VOORAF: Startklaar, Voorkennis activeren
2. INSTRUCTIE: Leerdoelgericht werken, Inclusieve didactiek, Concrete en herkenbare voorbeelden
3. TOEPASSING: Actieve verwerking, Formatief handelen 
4. EVALUATIE: Afsluiting

Startklaar

• Op je plek zitten 
• Telefoon in het Zakkie 
  
• Jas over de stoel, oortjes in de tas, tas op de grond
• Schoolspullen op tafel: Chromebook, JdW-map, etui 

Bij de start van iedere les verwelkomt de docent de leerlingen bij de ingang van de deur, noemt leerlingen bij naam, maakt oogcontact en besteedt aandacht aan het welbevinden van leerlingen. De docent geeft het goede voorbeeld en spreekt hoge verwachtingen uit voor het verloop van de les door succescriteria op gewenst gedrag, schooltaal en effectief leren te benoemen. De leerlingen zitten startklaar en zijn bijvoorbeeld ingelogd in LessonUp en hebben hun JdW-map op tafel.

Wat klopt er niet aan wat de vrouw aan het einde zegt? Leg uit.

      Leerdoelen

1. T1: Je kunt benoemen hoe transcriptie en eiwitsynthese plaatsvinden in de cel.  
2. T1: Je kunt benoemen dat de genetische variatie toeneemt door spontane mutaties.
3. T2: je kunt omschrijven wat kanker is.
4. I

3. Leerdoelgericht werken

De docent geeft het onderwerp, RTTI geformuleerde leerdoelen en de lesopbouw aan. De docent weet de leerdoelen goed te laten aansluiten bij de voorkennis en het (taal)niveau van de leerlingen. Gedurende de les wordt continu een terugkoppeling naar de leerdoelen gemaakt om de mate van beheersing te controleren.

Genexpressie

Tot uiting komen van een gen

Verschilt per cel of een gen aan of uit staat

In de lever; staat het gen voor het maken van hoofdhaar aan of uit?

1. Aan
2. Uit

DNA-Sequentie

De informatie voor het maken van een specifiek eiwit

Eiwitten regelen de werking van het lichaam

Recept voor eiwitten

DNA-sequentie

Volgorde ( = sequentie) van de basen in het DNA

4 Basen: A,  T,  G en C 

AGCCGTATTGACGGTATCGCGTACTCTC

|  | |  | |  | | | | | |  | | |  | | | | |  |  | | | | | |  | | 

TCGGCATAACTGCCATAGCGCATGAGAG

Welke combinatie basenparen is juist?

1. A - G & T - C
2. A- C & T - G
3. A - T & G - C
4. Alle combinaties

DNA-sequentie

De DNA-sequentie van een gen bevat de informatie voor het maken van een bepaald eiwit

Eiwitten regelen de werking van het lichaam

DNA is het recept voor eiwitten

Eiwitsynthese

= het maken van een eiwit in een cel

(synthese betekent:  samenstellen)

Bestaat uit een aantal stappen:

1. transcriptie

2. translatie

Transcriptie

(DNA-sequentie is een 'recept' voor een eiwit)

Staat het gen 'aan'?  Dan wordt de DNA-sequentie afgelezen en gekopieerd

Het kopietje is RNA

Transcriptie = het proces waarbij RNA gemaakt wordt

translatie

Het stukje RNA (met het recept voor een eiwit)  gaat uit de celkern

Dit wordt bij een ribosoom afgelezen en het eiwit wordt in elkaar gezet.

Eiwitsynthese - samenvatting

• DNA-sequentie = recept voor eiwit
• Staat het gen aan? 
• Transcriptie: DNA-sequentie wordt afgelezen en gekopieerd,
• het kopietje heet RNA
• RNA gaat uit de celkern, naar een ribosoom, 
• Translatie: het recept wordt afgelezen en het juiste eiwit wordt in elkaar gezet

Spontane mutatie

Fout die ontstaat bij het kopiëren van het DNA (bij de deling).

Dit kan afwijkingen tot gevolg hebben, maar dat hoeft niet!

Zorgt ook voor genetische variatie.

Mutatie

Mutatie in lichaamscel

Mutatie in geslachtscel

kanker

Wat wordt er gevormd tijdens de translatie?

Wat wordt er gevormd tijdens de transcriptie?

de DNA-sequentie komt het meest overeen met:

1. een allel
2. een gen
3. een chromosoom
4. een homozygoot

practicum

Checklist:

• Expliciete instructie voor toepassingsopdracht: wat, hoe, hoe lang, klaar?
• Afwisseling in oefentypes 
• Eerst voordoen, daarna begeleidt inoefenen, vervolgens zelfstanding en weer samen (ik, wij, jij, wij)
• Het leren zichtbaar maken
• Differentiëren waar nodig: heterogeen en flexibel

6. Actieve verwerking

De docent maakt expliciet over hoe de leerstof actief verwerkt dient te worden. Hierbij modelleert de docent eerst en laat daarna de leerlingen actief inoefenen. De ondersteuning wordt geleidelijk afgebouwd. De docent zorgt voor afwisseling in oefentypes en maakt gedurende de les het leren zichtbaar. De docent zet bijvoorbeeld in op hardop denken opdrachten en koppelt daar een geïnformeerde vervolgstap aan.

Controlevragen

1. a.
2. b.
3. c.
4. d.

7. Formatief handelen

De docent geeft de leerlingen gedurende de verschillende lesfasen gerichte feedback, feedup en feedforward op de op de inhoud van het werk, de leerstrategie, het gedrag en op zelfsturing. De docent bevraagt leerlingen willekeurig met open vragen. Hierbij stimuleert de docent het kwaliteitsbesef onder leerlingen door bijvoorbeeld leerlingen werk met elkaar te laten vergelijken of uitgewerkte voorbeelden in te zetten.

    Begrippen uit deze les

• DNA-sequentie
• transcriptie              RNA
• eiwitsynthese          
• spontane (erfelijke) mutatie
• tumor
• kwaadaardig
• uitzaaining
• 
  
•  ...

Afsluiting

Checklist:

• Zijn de leerdoelen behaald?
• Les in context plaatsen van de periode 
• Het leren en het gedrag samen evalueren
• Vooruitblikken adhv JdW-planner  

8. Afsluiting

De docent controleert in de slotfase van de les of de leerdoelen door alle leerlingen behaald zijn en plaatst de les in de context van de betreffende periode. De docent evalueert samen met de leerlingen het leren en het gedrag en blikt vooruit aan de hand van de JdW-planner.

Schrijf 3 dingen op die
je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je
deze les nog niet zo goed hebt begrepen