6.1 Over zeeën en oceanen

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Wat weten jullie over de Gouden Eeuw?

6.1 Over zeeën en oceanen

Kenmerkende aspecten:

24: De bijzondere plaats in staatkundig opzicht en de bloei in economisch en cultureel opzicht van de Nederlandse Republiek

25: Wereldwijde handelscontacten, handelskapitalisme en het begin van een wereldeconomie 

Oostzeehandel: Moeder der alle handel 

Iedereen kent de VOC en WIC. De verre reizen, exotische producten en slavenhandel spreken tot de verbeelding. Maar de Oostzeehandel was belangrijker dan de VOC en WIC voor de welvaartsgroei in de Republiek 

 Sterker nog: deze handel bracht Amsterdam de rijkdom die nodig was om de VOC te kunnen oprichten, schepen te kunnen bouwen en flinke winsten te kunnen maken. Hoe ging dit in zijn werk?

Graantekort leidt tot bloeiende handel 

• Graanbouw in Holland/Zeeland onmogelijk
• Echter: landbouwspecialisatie wel mogelijk (voor handel en nijverheid) 
  hop, hennep, vlas, vlees, boter, kaas , eieren
• Graan werd geïmporteerd uit het Oostzeegebied

Oostzeehandel 

• Oostzeegraan spotgoedkoop door feodaal stelsel.
• Ook goedkoop hout voor scheepsbouw
• 1530: 400 schepen per jaar (meer dan Engeland/Frankrijk samen) 
• 1550-1560: Oostzeegraan voedt 650.000 mensen (totale bevolking +- 1.5 miljoen) 
• Oostzeehandel = moedernegotie (moeder der alle handel) 

Voor veilige doorgang door Sont moest saluutschot gegeven worden + belasting betaald op basis dekbreedte

Hollanders losten dit op met het Fluitschip: een smal dek met breed ruim (400-500 ton) 

Amsterdam: centrum van de handel 

• Graan en hout uit Oostzee opgeslagen in Amsterdam wegens gunstige ligging aan rivieren
• Ook Zuid-Europese producten naar noorden via Amsterdam
• Amsterdam wordt stapelmarkt: wereldwijde producten tijdelijk opgeslagen in afwachting hogere prijzen
• Amsterdam groeit uit tot centrum handelskapitalisme (handel met winstoogmerk) na herovering Antwerpen (1585) 

Noord-Nederlandse kooplieden en zuidelijke immigranten investeren in handelscompagnieën 

Investeringen, risico's en winsten gedeeld --> voordeel? 

Deze producten waren 'exotisch' en extreem duur (peperduur!)

• Specerijen (kaneel, kruidnagel, nootmuskaat, peper
• Chinese en Japanse zijde en porselein 

Cornelis de Houtman's 'Eerste Schipvaart' (1595-1597)

Cornelis ontmoet de vorst van Bantam (Java) 

Concurrentie leidt tot VOC 

• Door handelscompagnieën stijgen vraag en aanbod
• Specerijen duurder in 'oosten', goedkoper in Europa
• Staten-Generaal grijpt in!
• 1602: alle handelscompagnieën samen in Verenigde Oostindische Compagnie (VOC) 

VOC krijgt handelsmonopolie 'in het Oosten' 

Alleenrechten VOC 

1. Alleenrecht op handel in Azië
2. Verdragen sluiten
3. Soldaten en ambtenaren in dienst nemen
4. Forten en versterkte handelsposten bouwen
5. Op eigen houtje oorlog voeren
6. Kaperbrieven 

Het was mogelijk in oorlog te zijn met de VOC, maar niet met de Republiek (en omgekeerd!) 

Succes VOC leidt tot WIC 

West Indische Compagnie

Belangrijkste doelen:

1. Spanje dwarsbomen in Amerika

2. Koloniën stichten 

Belangrijkste inkomsten:

- Spaanse schepen kapen (Zilvervloot)

- Trans-Atlantische Slavenhandel

- Walvisjacht

WIC is nooit zo succesvol geweest als de VOC 

Met de opbrengst kon de oorlog tegen Spanje een jaar lang bekostigd worden