1.3 De eerste landbouwers

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 1

1.3 De eerste landbouwers 

1 Havo/Vwo

Feniks, Geschiedenis Werkplaats Memo

Leerdoel

Na het bestuderen van deze paragraaf kun je:

• Het ontstaan van de landbouw ordenen in tijd
• Uitleggen waarom landbouw ontstaat
• Omschrijven wat er wordt bedoeld met akkerbouw en veelteelt.
• Omschrijven wat een middel van bestaan is.
• Omschrijven waarom jagers-verzamelaars aan landbouw zijn gaan doen.
• Uitleggen wat een revolutie is.
• Omschrijven wat een landbouwrevolutie is.
• Uitleggen dat door de overgang van landbouw, jagen en verzamelaars op vaste woonplaats gingen wonen en dat daardoor dorpen ontstonden.
• Benoemen wat een ambacht is.
• Uitleggen dat door ruilhandel ambachten ontstaan. 

Middelen van bestaan zijn
manieren om in leven te blijven.
Welke middelen van bestaan
hadden de eerste mensen?

1. Wilde dieren en verzamelen
2. Jagers en boeren
3. Jagen en verzamelen
4. Boeren en verzamelaars

Wat weet je eigenlijk
van landbouw?

Klimaatsverandering

• Rond 10.000 v. Chr (einde ijstijd)

• De aarde wordt warmer

• Nederland: moerassen en bossen

• Delen van Afrika en Midden-Oosten: droger 

Noord-Afrika en

Midden-Oosten

• Droog klimaat: minder begroeiing en water (ontstaan woestijnen)
  

• Te weinig voedsel: dieren trekken weg naar vruchtbare gebieden

• Mensen trekken ook weg of gaan andere middelen van bestaan zoeken om in leven te blijven

Vruchtbare Halvemaan

• Gebied waar de eerste landbouw ontstaat (9000 v. Chr.)

• Mesopotamie (huidige syrie)

Eufraat en de Tigris

• Egypte

De Nijl  

• Vruchtbare halve maan 

• Groei van wilde granen langs de rivieren. 

Landbouwrevolutie

• Jager-verzamelaars worden boer
  
• Belangrijke verandering

• De landbouwrevolutie duurde meer dan 1000 jaar: niet iedereen werd tegelijk boer

• Landbouw bestaat uit: akkerbouw en veeteelt (en tuinbouw)
• Belangrijkste middel van bestaan 

= een snelle verandering. Dit klop alleen niet..

Grote en belangrijke verandering

99% van de geschiedenis van de mens, heeft de mens geleefd als jager-verzamelaars

Ok, landbouw...
Welke 'optelsom' is juist over landbouw?

1. akkerbouw + landbouw = veeteelt
2. landbouw + veeteelt = akkerbouw
3. veeteelt + akkerbouw = landbouw

Leg uit waarom de landbouw niet in de gebieden A en B in de kaart, die je net hebt gezien, ontstond.
(Klik op de afbeelding om deze groter te maken)

Gevolgen van de landbouwrevolutie

• Mensen stoppen te leven als nomaden
• Sedentaire levenswijze: vaste plek wonen;
• Er ontstaan steden: landbouwsamenleving (middel van bestaan)
• Mensen krijgen meer bezittingen
• Er ontstaat meer ongelijkheid: de één heeft meer bezittingen dan een ander. 

Wat is een oorzaak en wat is een gevolg?

Stad in het Midden-Oosten, omstreeks 9000 v. Chr.

Door het verschil in bezittingen nam ook de kans op oorlog tussen stammen toe.

Ontstaan van Ambachtslieden

• Landbouw overshot door irrigate (water op het land)
  
• Niet iedereen hoeft als boer te werken: er komen andere beroepen
  
• Ambachstman: bewerken metaal of textiel
  
• Handelaar: spullen kopen en verkopen (ruilhandel)
  
• 3500 v. Chr. In Mesopotamie ontstaat het spijkerschrift door ruilhandel/overschot  
  

Boeren in Europa

• Pas laat: het was niet nodig, er was voldoende voedsel te vinden.

• Eerste boeren in Nederland: Zuid-Limburg rond 5300 v. Chr.

• Tóch landbouw in Europa: mensen verhuizen uit gebieden waar gebrek aan landbouwgrond is en komen hier terecht

Boeren in Nederland

• Zuid-Limburg: bandkeramiekers (tot 4400 v. Chr)

• Noord-Nederland: trechterbekercultuur (rond 3500 v. Chr.)

• Vanaf 3000 v. Chr. zijn er in Nederland geen jager-verzamelaars meer

Veel resten van de boerderijen uit de Steentijd hebben archeologen niet kunnen terugvinden. Toch zijn er aanwijzingen dát er huizen waren.

Hoe kun je dat in de afbeelding zien?

1. Je ziet nog duidelijk de muren die van aarde zijn gemaakt. De eerste woningen hadden zulke muren.
2. De rode stippen komen door de verf die in de Steentijd gebruikt is.
3. De donkere rondjes zijn de plekken waar eens de palen van de woning hebben gestaan.
4. De vloer is helemaal glad, net zoals wij dat tegenwoordig in ons huis hebben.

Bandkeramiek

Trechterbekercultuur

Hoe kan ik aan de afbeelding zien dat de hunebedden ná landbouwrevolutie zijn gemaakt?

1. De grote stenen kwamen hier pas tijdens de landbouwrevolutie.
2. Er woonden hier te weinig mensen om samen de hunebedden te maken.
3. Er wordt gebruik gemaakt van dieren.
4. Voor de landbouwrevolutie werden er geen mensen begraven

Begrippen uit dit hoofdstuk

• middelen van bestaan
• klimaatsverandering
• landbouwrevolutie
• landbouwsamenleving
• bandkeramiekers
• trechterbekercultuur
• hunebedden
• ambacht
• akkerbouw
• ambachtslieden
• irrigatie
• landbouw overschot
• ruilhandel
• veeteelt
• sedentaire levenswijze 

Jaartallen uit dit hoofdstuk

• 10.000 v. Chr.: klimaatsverandering
• 9000 - 8000 v. Chr.: ontstaan van de landbouw in het Midden-Oosten
• 6000 v. Chr.: Eerste landbouwsamenlevingen in Mesopotamie 
• 5000 v. Chr.: Eerste boerendorpen in Zuid-Limburg 
• 3500 v. Chr.: ontstaan schrift in Mesopotamie 

Schrijf 3 dingen op die
je deze les hebt geleerd

Stel 1 vraag over iets dat je deze
les nog niet zo goed hebt begrepen.