Staatsvorming en Centralisatie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

tijdvak 4 Steden en staten 

1000-1500

Het begin van staatsvorming en centralisatie 

Sleep de gebeurtenissen in de goede volgorde, zodat een oorzaak-gevolgketen ontstaat voor het ontstaan van steden.

Verbeteringen in de landbouw

Bevolkingsgroei en meer handel

Handelaren vestigen zich in de buurt van jaarmarkten

Steden krijgen stadsrechten

Wat waren gevolgen van het feodale stelsel? 1 pt

1. Koning werd te machtig
2. Versnippering in het rijk
3. Iedereen steunde de koning trouw
4. koning verloor macht

Leg uit waarom het feodale stelsel en het hofstelsel voortvloeiden uit het gebrek aan een geldeconomie in tijdvak 3.

Zet de volgende zinnen in de juiste volgorde. Begin met wat het eerst gebeurde. Sleep de letter van de zin naar het juiste vakje !

Het hofstelsel ontstaat.

Vorsten willen macht over grotere gebieden.

Vreemde volken vallen het Romeinse Rijk binnen.

Er ontstaat weer handel over grotere steden.

Er komen steeds meer steden.

De Romeinen trekken weg uit onze streken.

1

2

3

4

5

6

A

B

C

D

E

F

Wat bleef hetzelfde en wat er veranderde er na het jaar 1000

Continuïteit 

Verandering

Gebruik ijzeren ploeg

Drieslagstelsel

Geloof speelt belangrijke rol

Standenmaat-schappij

Bevolking groeit

Ontginningen

Meeste mensen werken in landbouw

Paard als trekdier 

Wat hoort bij de agrarisch-urbane samenleving van de Romeinen  en wat hoort bij de agrarische samenleving van de vroege middeleeuwen?

Argrarisch-urbane samenleving

Agrarische samenleving

Herendiensten

Imperium Romanum

Hofstelsel

Stadstaat

Zelfvoorzienend

Klassieke Oudheid

Op 2 maart 1127 wordt de Vlaamse graaf Karel de Goede in Brugge vermoord. Galbert van Brugge schrijft dat het nieuws daarover zich snel verspreidde tot in Frankrijk en Engeland.
Verklaar met een economische ontwikkeling uit die periode de snellere verspreiding van nieuws in die tijd. (2p)

Lesdoelen

• je kunt de begrippen nationale staat en centralisatie uitleggen
  
• Je begrijpt waarom de groei van steden zorgt voor meer macht voor koning en stedelingen en minder macht voor de adel
• Je kunt beschrijven het feodalisme minder belangrijk werd door het ontstaan van staten.
• Je kunt uitleggen wat het verschil is tussen centralisatie en het  feodale stelsel

Nationale staat

• Land waarin mensen het gevoel hebben dat ze een eenheid vormen.
  
• Bevolking heeft dezelfde taal, dezelfde cultuur, soms ook dezelfde godsdienst.
  

Koningen willen van hun grondgebied graag een staat maken, want dan gelden over dezelfde (door de koning bedachte) wetten

Elementen die horen bij staatsvorming

- een hoofdstad

- overal geldige wetten

- overal belasting heffen

- een parlement

- afspraken met de edelen of goede relatie met de edelen

- centrale rechtbank

- ambtenaren 

- huursoldaten

6e t/m 10e eeuw

Feodale stelsel

macht op papier bij koning/hoge adel, maar in praktijk ligt macht bij leenmannen dus:

• per stad/gewest eigen wetten
  
• per stad/gewest overleggen over belastingen
  

vanaf 11e eeuw

vorsten streven naar meer macht door staatsvorming en centralisatie;

• overal dezelfde wetten en regels
• overal hetzelfde geloof
• overal dezelfde taal
• overal dezelfde belastingen

belangrijk voor uitbreiden van macht van  koning = geld

Belastingen maken staatsvorming mogelijk

Dankzij  opbloeiende handel gebruikt men weer geld

Steden worden rijker en willen stadsrechten. 

In ruil voor stadsrechten betalen steden belasting aan landheer

Steden hebben nu eigen priviliges, heer heeft geld.

Van dat geld kan heer leger + ambtenaren betalen

Centralisatie  

Streven van vorsten om hun grondgebied vanuit een hoofdstad te regeren.

Daarvoor noodzakelijk: vorst met militaire macht en geld

Centralisatie

Centralisatie bevorderen

• Ambtenaren
  
• Leger (huursoldaten)
• Een hoofdstad
• Parlementen, zodat de vorst kan overleggen met de vertegenwoordigers van de standen
• Wetten voor het gehele rijk en centrale belastingen

begrippen

drieslagstelsel

privilege

centralisatie

staatsvorming

gilde

geldeconomie

Een uitzonderlijk voorrecht van een bepaalde persoon of groep personen

Een manier om een graanakker zo nuttig mogelijk te gebruiken, door in 1 jaar 1/3 van het land in de herfst te zaaien, 1/3 van het land in de lente en 1/3 van het land braak te laten liggen

Het streven van heersers om hun gebied vanuit 1 punt te besturen en in het hele grondgebied gelijke wetten en belastingen in te voeren

samenwerkingsverband van ambachtslieden die in een stad hetzelfde beroep uitoefenen

Een economie waarin geld het voornaamste ruilmiddel is

Het ontstaan van een groot gebied met 1 bestuur

Wat bedoelen we met staatsvorming?

1. als een land wordt bestuurd door een vorst
2. als een land steeds meer vanuit één plek wordt bestuurd
3. als een land steeds meer als eenheid wordt bestuurd
4. als een land een naam krijgt, zoals Nederland

Lesdoelen

• je kunt de begrippen nationale staat en centralisatie uitleggen
  
• Je begrijpt waarom de groei van steden zorgt voor meer macht voor koning en stedelingen en minder macht voor de adel
• Je kunt beschrijven het feodalisme minder belangrijk werd door het ontstaan van staten.
• Je kunt uitleggen wat het verschil is tussen centralisatie en het  feodale stelsel

Lesdoelen

• Je kunt uitleggen hoe de staatsvorming in Frankrijk verliep
  
• Je kunt uitleggen hoe de staatsvorming in het Bourgondische Rijk verliep
• Je kunt uitleggen waarom de staatsvorming van het Bourgondische Rijk minder succesvol was

Frankrijk

Staatsvorming in de praktijk

begin 14e eeuw - Franse koning overlijd en hij heeft geen directe opvolger

Gevolg: strijd om de troon

= 100 jarige oorlog

Engelse belangen in Frankrijk...

De Honderdjarige Oorlog

• Engelse koning vs opvolger Franse koning
• Maar Jeanne d'Arc zorgde voor een verandering. Zij hoorde stemmen van God en krijgt een rol in de legerleiding. 
• Olv Jeanne d'Arc wonnen Fransen weer veldslagen en daarmee de strijd

Engelse koning = leenman van Franse koning, Aquitanië (=gebied rond Bordeaux) is leen 

Een nieuw Frankrijk

• De oorlog kostte een vermogen, hierdoor moest de Franse koning een nieuw belastingstelsel opzetten.
• Het belastingstelsel werd bedacht door ambtenaren
• Ambtenaren (burgers met een opleiding) bedenken belastingen en wetten die gelden voor heel Frankrijk 
• Centralisatie: vorsten willen hun land regeren vanuit een centraal punt
• Uniformering: vorsten willen dat in het gehele land dezelfde wetten en regels gelden

Hertogdom Bourgondië

Staatsvorming in de praktijk

• Door huwelijkspolitiek en oorlogen  vergroten hertogen van Bourgondië hun rijk
• streven naar centralisatie 

• maar adel en steden in Bourgondische Rijk zijn daar niet gelukkig mee, willen zelf bestuur in handen houden

Filips de Goede

Hertog van Bourgondië

Na de nederlaag bij de slag van Gavere in 1453 moesten Gentenaars Filips de Goede om vergiffenis smeken, in hun hemd, op hun knieën en in het Frans

Bourgondië

• Parlement van Mechelen - bedenkt wetten  voor heel Bourgondië en doet  aan rechtspraak, ingesteld door Karel de Stoute
• Parlement houdt geen rekening met privileges van steden en gewesten 
• Gevolg: veel verzet tegen uniformering, de hoge belastingen en vele oorlogen die Karel voert

Karel de Stoute

Karel gesneuveld....

Bourgondië, mislukte staatsvorming

• Karel sterft, gewesten en adel profiteren
• Karels opvolgster, Maria van Bourgondië, maakt noodgedwongen een deel van de  centralisatiemaatregelen ongedaan om rust te herstellen
• Maria van Bourgondië trouwde met Maximiliaan van Oostenrijk en daarmee wordt Bourgondië deel van Habsburgse rijk

Maria van Bourgondië

Maximiliaan van Oostenrijk

Maria van Bourgondië verleent de Staten-Genereaal het "Groot Privilege", hiermee geeft ze veel steden en gewesten hun privileges terug. Dit in ruil voor hun trouw na het overlijden van Karel de Stoute, haar vader

Lesdoelen

• Je kunt uitleggen hoe de staatsvorming in Frankrijk verliep
  
• Je kunt uitleggen hoe de staatsvorming in het Bourgondische Rijk verliep
• Je kunt uitleggen waarom de staatsvorming van het Bourgondische Rijk minder succesvol was

voor de liefhebber volgt hierna een mini college over de Bourgondiërs en alle feesten en luxe waarmee ze zichzelf omringden

https:

zelf verder

lees § 4.2

maak opdr. 2 en 4

begrippen

drieslagstelsel

privilege

centralisatie

staatsvorming

gilde

monetaire economie

Een uitzonderlijk voorrecht van een bepaalde persoon of groep personen

Een manier om een graanakker zo nuttig mogelijk te gebruiken, door in 1 jaar 1/3 van het land in de herfst te zaaien, 1/3 van het land in de lente en 1/3 van het land braak te laten liggen

Het streven van heersers om hun gebied vanuit 1 punt te besturen en in het hele grondgebied gelijke wetten en belastingen in te voeren

samenwerkingsverband van ambachtslieden die in een stad hetzelfde beroep uitoefenen

Een economie waarin geld het voornaamste ruilmiddel is

Het ontstaan van een groot gebied met 1 bestuur

De feodale heer geeft de stad zijn stadrechten omdat;

1. hij behoefte heeft aan geld
2. het stedelijke leger groter is dan zijn leger
3. het moet van de koning (die een centralisatieproces op gang brengt
4. hij voor zijn voorziening van eten afhankelijk is van de stad

Welk antwoord kan dienen als voorbeeld bij het Kenmerkende Aspect "Het begin van staatsvorming en centralisatie"

1. De heer eist van de horige boer dat deze zijn land niet verlaat
2. De koning stuurt zijn broer mee op kruistocht
3. De koning maakt een eigen leger met huurlingen
4. Karel de Grote voert het feodalisme in

Zet de onderstaande ontwikkelingen in de juiste volgorde!

Verbeteringen in de landbouw

Ontstaan voedseloverschotten

Bevolkingsgroei en specialisatie

Toename handel

Ontstaan markten

Ontstaan steden

Leg uit: op welke manier versterkten de toenemende zelfstandigheid van steden en de opkomende centralisatie elkaar?

Noem:
1. een voordeel dat de vorst van centralisatie had én
2. een nadeel dat de adel/steden van centralisatie hadden.

Lees de bron. Het verhaal is een voorbeeld van het kenmerkend aspect: 'Staatsvorming en centralisatie.' Leg uit!

Karel de Stoute was een Bourgondische vorst die aan het einde van de middeleeuwen heerste over het gebied dat nu België, Luxemburg en Nederland is.
Welke gebeurtenissen uit het leven van Karel de Stoute is GEEN voorbeeld van centralisatie?

1. Karel de Stoute vestigt in 1473 in Mechelen een rekenkamer, waar ambtenaren de financiën van al zijn gebieden moeten bijhouden.
2. Karel de Stoute verovert het hertogdom Gelre en maakt zijn landsdelen zo tot een aangesloten gebied.
3. Karel de Stoute stelt een Grote Raad in, het hoogste rechtscollege van al zijn landsdelen.
4. Na de dood van Karel de Stoute belooft zijn dochter Maria van Bourgondië geen belastingen te heffen zonder toestemming van de landsdelen. In ruil hiervoor krijgt zij hun steun.

Staatsvorming van Frankrijk

4. De Nederlanden

Vanaf 1384 beginnen steeds Nederlandse
gebieden onder één vorst te vallen:

de hertog van Bourgondië.

Centralisatie mislukt echter;
Maria van Bourgondië tekent in 1477
voor meer macht naar de gewesten
(=decentralisatie) 

4.3 Staatsvorming en centralisatie

De Nederlanden

In NL, BE en LUX lagen hertogdommen, graafschappen en bisdommen met bisdommen als wereldlijke heersers. De meeste van die gewesten hoorden bij het Duitse rijk.

Omstreeks 1430 werd Filips de Goede (hertog van Bourgondië)  vorst van de meeste Nederlanden (Lage Landen): gewesten in Nederland, België en Luxemburg. - hij stelde een centraal bestuur en gerechtshof in​ en

- riep de eerste Staten-Generaal bijeen om belastingafspraken te maken​.

​

Door opvolgingsproblemen behoorden de Nederlanden sinds 1477 bij de Habsburgers.​                     Karel de Stoute:

1. Bourgondië ingenomen Franse koning

2. Dochter trouwde met Maximilliaan van de Habsburgse dynastie (Nederlanden) 

Gebruik bron 2.
Twee beweringen:
- Het stadsrecht was financieel voordelig voor de stad, en ook voor de heer.
- Het verlenen van stadsrechten door middeleeuwse vorsten verminderde de macht van de adel en bevorderde de centralisatie van het bestuur.

Leg dit telkens voor beide onderdelen van de beweringen uit (4pt)