MEMO 5.4: Staatsvorming en Centralisatie

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

De Late Middeleeuwen

5.4 Staatsvorming en centralisatie 

Join in LessonUp en pak je GS spullen op tafel.

     Onderwerpen:

• Leenstelsel en centralisatie 
• Bourgondië

Planning

Begrippen: 

• Centralisatie
• Huurlegers 
• Staat 

• Leerdoelen
• Uitleg 
• Zelfstandig werken

Leerdoelen

Je kunt de belangrijkste gevolgen noemen van de opkomst van de geldeconomie voor het bestuur.

Je kunt uitleggen waarom de paus en vorsten in de late middeleeuwen een conflict hadden met elkaar.

Je kunt beschrijven hoe vorsten probeerden centraal bestuur in te voeren.

Oorzaken ontstaan van steden

Gevolgen ontstaan van steden

Geldeconomie

Uitvindingen landbouw

Oprichting Hanze

Toenemende handel

Ontstaan marktplaatsen

Ontstaan ambachten

Kopen van stadsrechten

Sleep de gebeurtenissen in de goede volgorde, zodat een oorzaak-gevolgketen ontstaat voor het ontstaan van steden.

Verbeteringen in de landbouw

Bevolkingsgroei en meer handel

Handelaren vestigen zich in de buurt van jaarmarkten

Steden krijgen stadsrechten

Wat waren gevolgen van het feodale stelsel?

1. Koning werd te machtig
2. Versnippering in het rijk
3. Iedereen steunde de koning trouw
4. koning verloor macht

Zet de volgende zinnen in de juiste volgorde. Begin met wat het eerst gebeurde. Sleep de letter van de zin naar het juiste vakje !

Het hofstelsel ontstaat.

Vorsten willen macht over grotere gebieden.

Vreemde volken vallen het Romeinse Rijk binnen.

Er ontstaat weer handel over grotere steden.

Er komen steeds meer steden.

De Romeinen trekken weg uit onze streken.

1

2

3

4

5

6

A

B

C

D

E

F

Leenstelsel, leenmannen, leenheren

Leenstelsel

Begin tijdvak 4 nog geen staten zoals wij die nu kennen, want:

• Vorst afhankelijk van leenstelsel
• Wetten verschillen per stad/gewest
• Vorst heeft zijn leger niet altijd paraat
• Belastingverhoging? Dan moet de vorst eerst onderhandelen met alle steden en gewesten

Staatsvorming 

Streven van vorsten naar een aaneengesloten grondgebied met een goed functionerend bestuur

Centralisatie  

Streven van vorsten om hun grondgebied vanuit een hoofdstad te regeren.

Daarvoor noodzakelijk: vorst met militaire macht en geld

Centralisatie bevorderen

• Ambtenaren
  
• Leger (huursoldaten)
• Een hoofdstad
• Parlementen, zodat de vorst kan overleggen met de vertegenwoordigers van de standen
• Wetten voor het gehele rijk en centrale belastingen

6e t/m 10e eeuw

Leenstelsel

macht op papier bij de koning/hoge adel, maar in praktijk ligt macht bij leenmannen 

vanaf 11e eeuw

vorsten streven naar meer macht door staatsvorming en centralisatie;

• overal dezelfde wetten en regels
• overal hetzelfde geloof
• overal dezelfde taal
• overal dezelfde belastingen

essentieel voor het uitbreiden van de macht van de koning = geld

Belastingen maken staatsvorming mogelijk

• Dankzij de opbloeiende handel komt de monetaire economie tot ontwikkeling
• Steden worden rijker en willen stadsrechten. 
• In ruil voor stadsrechten betalen steden belasting aan de landheer
• Steden hebben nu eigen priviliges 

Hertogdom Bourgondië

• Door huwelijkspolitiek en oorlogen  vergroten de hertogen van Bourgondië hun rijk 

• maar de adel en de gewesten in het Bourgondische Rijk zijn daar niet gelukkig mee.
• De adel weigert oorlogen te voeren waar ze zelf geen voordeel aan hebben

Bourgondisch 

Nederland 

• Nederland bestond uit gewesten.  
• Eigen rechten. 
• Eigen bestuur. 
• Eigen wetten en regels.
• Eigen munten.

Hertogdom Bourgondië

• De hertog van Bourgondië is voortaan gedwongen om huurlegers samen te stellen.
• Voordeel: niet meer afhankelijk van adel voor oorlogsvoering
• Nadeel: hogere belastingen voor bevolking en grote druk op steden om meer geld uit te lenen
• Gevolg: nog meer verzet tegen de Bourgondische hertog

Filips de Goede

• Vond dat het anders moest. Hoe dan wel?
• Gewesten moesten overleggen in de Staten-Generaal (standenvergadering)
• Alle drie de vertegenwoordigers van de standen komen bijeen. 
• Wetgeving.
• Vanuit een punt het rijk besturen. 
• Hoofdstad wordt Brussel

Bourgondië, mislukte staatsvorming

• Edelen merkte dat ze amper nog macht hadden door de centralisatiepolitiek. 
• Uiteindelijk wordt er een document ondertekent waarbij de gewesten hun privileges behouden.  

Zet de onderstaande ontwikkelingen in de juiste volgorde!

Verbeteringen in de landbouw

Ontstaan voedseloverschotten

Bevolkingsgroei en specialisatie

Toename handel

Ontstaan markten

Ontstaan steden

Aan de slag!

Maken van 5.4: 

7, 8 en 9