Nyanga

Introductie

Deze IDFA filmles over slavernij, Mexico en verzet is geschikt voor leerjaar 3 t/m 6 van het voortgezet onderwijs, en mbo. Aan de hand van vragen en stellingen ga je met je leerlingen in gesprek over de korte documentaire ‘Nyanga’. Slides 2 t/m 4 dienen behandeld te worden voorafgaand aan het kijken van de film, de rest van de slides richten zich op reflectie en verwerking achteraf.

Werkbladen

Contextblad Nyanga.pdf

Nyanga

Thema's:
slavernij, Mexico, verzet

VO 3-6
MBO

Welkom! Deze les is onderdeel van het IDFA scholierenprogramma.

Waar gaat de film over?

Op een dag, tijdens het jagen met zijn vader en broer, wordt Nyanga met een net gevangengenomen. Per schip wordt hij naar Amerika ontvoerd. Daar, op zee, bekruipt hem voor het eerst het gevoel: wat als ik nooit meer thuiskom? In Mexico wordt hij gedwongen om op een plantage te werken. Gevoelens van onzekerheid, vernedering en frustratie zijn groot, maar zijn drang om weer vrij te zijn, is altijd groter. Aangespoord door een droom bereidt hij een ontsnapping voor, waarna hij en andere tot slaaf gemaakten misschien niet naar huis zullen terugkeren, maar wel hun vrijheid kunnen herwinnen. Met een verrassend schimmenspel en handgemaakte animaties brengt deze korte film een ode aan revolutie en verzet in koloniale tijden.

Waar gaat de film over?

Op een dag, tijdens het jagen met zijn vader en broer, wordt Nyanga met een net gevangengenomen. Per schip wordt hij naar Amerika ontvoerd. Daar, op zee, bekruipt hem voor het eerst het gevoel: wat als ik nooit meer thuiskom? In Mexico wordt hij gedwongen om op een plantage te werken. Gevoelens van onzekerheid, vernedering en frustratie zijn groot, maar zijn drang om weer vrij te zijn, is altijd groter. Aangespoord door een droom bereidt hij een ontsnapping voor, waarna hij en andere tot slaaf gemaakten misschien niet naar huis zullen terugkeren, maar wel hun vrijheid kunnen herwinnen. Met een verrassend schimmenspel en handgemaakte animaties brengt deze korte film een ode aan revolutie en verzet in koloniale tijden.

Wat is een documentaire? Noem drie kenmerken van documentaires. Wat is volgens jou een belangrijk verschil tussen documentaires en fictiefilms?

Hoe vaak kijk jij films? En bekijk je ze het liefst in de bioscoop, op televisie, of op je laptop, tablet of mobiele telefoon? Waarom?

Welk genre films kijk je het liefst? Waarom spreekt dit genre jou aan?

Quote van de filmmaker

Medhin Tewolde Serrano: "Nyanga is gebaseerd op een echt persoon: Gaspar Yanga. Een paar jaar geleden hoorde ik zijn verhaal voor het eerst. Het verbaasde me dat ik nooit eerder over hem had gehoord, bijvoorbeeld bij geschiedenislessen op school. Daarom wilde ik graag een film over hem maken."

Kijk je vaker documentaires? Zo ja, waarover? Zo nee, waarom niet?

Vragen over genre

• Wat is een documentaire? Noem drie kenmerken van documentaires. Wat is volgens jou een belangrijk verschil tussen documentaires en fictiefilms?
  Documentaire is een filmgenre waarin echte mensen en echte gebeurtenissen worden laten zien. Fictiefilms (speelfilms) kunnen ook over echte gebeurtenissen gaan, maar hierin wordt het verhaal gespeeld door acteurs – het is niet hun echte leven.
   
• Kijk je vaker documentaires? Zo ja, waarover? Zo nee, waarom niet?
  Eigen antwoorden
  
  
• Welk genre films kijk je het liefst? Waarom spreekt dit genre jou aan?
  Eigen antwoorden
  
  
• Hoe vaak kijk jij films? En bekijk je ze het liefst in de bioscoop, op televisie, of op je laptop, tablet of mobiele telefoon? Waarom?
  Eigen antwoorden
  
  
• Quote van filmmaker Medhin Tewolde Serrano: "Nyanga is gebaseerd op een echt persoon: Gaspar Yanga. Een paar jaar geleden hoorde ik zijn verhaal voor het eerst. Het verbaasde me dat ik nooit eerder over hem had gehoord, bijvoorbeeld bij geschiedenislessen op school. Daarom wilde ik graag een film over hem maken."

Mexico was een Spaanse kolonie. Wat is kolonisatie? Waarom denk je dat de Spanjaarden Mexico koloniseerden?

Waar of niet waar? Mexico had in de achttiende eeuw een zwarte president.

Waar of niet waar? Slavernij werd in Mexico eerder afgeschaft dan in de Verenigde Staten.

Waar of niet waar? Slavernij is iets uit het verleden, het bestaat tegenwoordig gelukkig niet meer. 

Waar of niet waar? Er zijn meer dan tien miljoen Afrikanen tot slaaf gemaakt en naar de Amerika's gebracht. Zij werden zo onmenselijk behandeld dat miljoenen van hen al stierven voordat ze in de Amerika's arriveerden.

Voorafgaand aan het kijken

• Mexico was een Spaanse kolonie. Wat is kolonisatie? Waarom denk je dat de Spanjaarden Mexico koloniseerden?
  Koloniseren betekent het in bezit nemen van gebieden die niet van jou zijn. Europese landen koloniseerden over de hele wereld landen en er woonden toen ook veel Europeanen in de koloniën. De redenen om landen te koloniseren: het was de tijd van de Europese ontdekkingsreizen. De 'ontdekker' pakte het land af om het te gebruiken voor landbouw, zoals op de plantages. De kolonies hebben vruchtbare grond en tropische producten waren populair in Europa. Sommige kolonies hadden kostbare grondstoffen zoals goud (edele metalen) en Europa wilde dat hebben om handel te drijven.
  
  
• Waar of niet waar? Er zijn meer dan tien miljoen Afrikanen tot slaaf gemaakt en naar de Amerika's gebracht. Zij werden zo onmenselijk behandeld dat miljoenen van hen al stierven voordat ze in de Amerika's arriveerden.
  Waar. "Tussen de zestiende en de negentiende eeuw werden volgens de database van SlaveVoyages ruim 12 miljoen Afrikaanse tot slaaf gemaakten de Atlantische oceaan over getransporteerd naar de Amerika’s. Nog eens miljoenen slaafgemaakten overleefden de overtocht niet, overleden voortijdig of werden geboren in slavernij, maar daar zijn nauwelijks cijfers van" (Bron: Amnesty).
  
  
• Waar of niet waar? Slavernij werd in Mexico eerder afgeschaft dan in de Verenigde Staten.
  Waar. Bij de proclamatie van de republiek in de Mexicaanse grondwet van 1824 werd de slavernij officieel afgeschaft. In Amerika werd slavernij op 19 juni 1865 in Texas als laatste zuidelijke staat officieel onwettig verklaard en waren de Afrikaanse tot slaaf gemaakten er vrij. De dag waarop dit in Amerika herdacht wordt, wordt Juneteenth genoemd.
  
  
• Waar of niet waar? Slavernij is iets uit het verleden, het bestaat tegenwoordig gelukkig niet meer.
  Niet waar. Slavernij komt in nieuwe vormen nog overal ter wereld voor. Vandaag de dag zijn naar schatting 50 miljoen mensen wereldwijd slachtoffer van moderne vormen van slavernij. (Bron: Amnesty)
  
  
• Waar of niet waar? Mexico had in de achttiende eeuw een zwarte president.
  Waar. Vincente Guerrero, een Mexicaan van Afrikaanse afkomst, vocht in de Mexicaanse Onafhankelijkheidsoorlog en werd de tweede president van onafhankelijk Mexico.

Naar IDFA! Jullie bekijken de film in het filmtheater.

Nyanga, Medhin Tewolde Serrano, 2023 

Wat heb je in de film gezien en gehoord? Wat gebeurde er allemaal?

Wat dacht je tijdens het kijken? Welke vragen kwamen in je op? Noem ook drie emoties die je hebt gevoeld tijdens het kijken.

Wat vond je van de film? Leg ook uit waarom.

Welke scène vond je het meest schokkend of interessant? Waarom?

Vragen over de filmervaring

• Wat heb je in de film gezien en gehoord? Wat gebeurde er allemaal?
  Eigen antwoorden
  
  
• Welke scène vond je het meest schokkend of interessant? Waarom?
  Eigen antwoorden
  
  
• Wat dacht je tijdens het kijken? Welke vragen kwamen in je op? Noem ook drie emoties die je hebt gevoeld tijdens het kijken.
  Eigen antwoorden
  
  
• Wat vond je van de film? Leg ook uit waarom.
  Eigen antwoorden

Waar of niet waar? Naast tot slaaf gemaakten uit Afrika, is ook een groot deel van de oorspronkelijke bewoners van Mexico uitgemoord of anderszins overleden door de ontmoeting met de kolonist.

Als je wordt gezien als handelswaar, als een product, en je mag niets meenemen van thuis, hoe zorg je er voor dat je toch nog mens blijft? Wat laat je thuis achter, en wat kun je wel meenemen?

Waar of niet waar? Een tot slaaf gemaakte werd in de wet beschouwd als een ding, niet als een mens.

Vragen over het slavernijverleden

• Waar of niet waar? Naast tot slaaf gemaakten uit Afrika, is ook een groot deel van de oorspronkelijke bewoners van Mexico uitgemoord of anderszins overleden door de ontmoeting met de kolonist.
  Deze stelling is waar. Bij het 'ontdekken' van nieuwe gebieden begonnen kolonisten direct met het toe-eigenen ervan. Als er al mensen in deze gebieden woonden, werden zij vermoord, verjaagd, gevangen of tot slaaf gemaakt.
  
  
• Waar of niet waar? Een tot slaaf gemaakte werd in de wet beschouwd als een ding, niet als een mens.
  Waar. Slaafgemaakten werden gezien als handelswaar, als een product. Ze leefden in onmenselijke omstandigheden, hadden geen rechten en werden op brute wijze gestraft als ze niet hard genoeg werkten.
  
  
• Als je wordt gezien als handelswaar, als een product, en je mag niets meenemen van thuis, hoe zorg je er voor dat je toch nog mens blijft? Wat laat je thuis achter, en wat kun je wel meenemen?
  De tot slaaf gemaakten werden door Europese kolonisten met geweld weggehaald bij hun families, naar een vreemd land gebracht en mochten zelfs hun naam niet houden. Het enige wat ze meenamen uit hun eigen leven en land waren herinneringen, muziek, kennis van de natuur en verhalen van thuis. Zo zijn Afrikaanse culturen dus verweven geraakt met de Mexicaanse cultuur; deze invloeden zijn nog steeds aanwezig.

Bekijk op de volgende slide samen een video uit de serie Uit de kramp van Sosha Duysker. In dit fragment wordt uitgelegd waar het idee van het verschil in 'ras' vandaan komt. Bespreek na het kijken: wie heeft het idee van ras bedacht? En klopt dat eigenlijk wel?

Vragen over een fragment van 'Uit de kramp'

• Bekijk op de volgende slide samen een video uit de serie Uit de kramp van Sosha Duysker. In dit fragment wordt uitgelegd waar het idee van het verschil in 'ras' vandaan komt. Bespreek na het kijken: wie heeft het idee van ras bedacht? En klopt dat eigenlijk wel?

Fagment uit het programma Uit de kramp van KRO-NCRV

Wat is racisme, waar komt het vandaan en waarom is het zo lastig om over racisme te praten? Sosha Duysker gaat op onderzoek uit. Want hoe voer je een gesprek over racisme zonder elkaar aan te vallen, op eieren te lopen of in de kramp te schieten? In Uit de kramp deelt Sosha de belangrijkste inzichten tijdens haar persoonlijke ontdekkingstocht. Wil je het hele programma bekijken? Klik dan hier: https://npo.nl/start/serie/uit-de-kramp/seizoen-1/uit-de-kramp

Wat heb je in de video gezien en gehoord? Waar ging het over?

Welk stukje vond je het meest opvallend of interessant? Waarom?

Wie heeft het idee van ras bedacht? En klopt dat eigenlijk wel?

Vragen over de video

• Wat heb je in de video gezien en gehoord? Waar ging het over?
  Eigen antwoorden
  
  
• Welk stukje vond je het meest opvallend of interessant? Waarom?
  Eigen antwoorden
  
  
• Wie heeft het idee van ras bedacht? En klopt dat eigenlijk wel?
  Het idee van ras is ontstaan in de periode van koloniale expansie. Toen men vanuit Europa landen in Afrika, de Amerika's en Azië wilde overnemen en de oorspronkelijke bevolking tot slaaf wilde maken, moest dat op een bepaalde manier worden 'goedgepraat'. Dat deden de witte kolonisten door te stellen dat het witte ras meer ontwikkeld was. Antropologen deden bijvoorbeeld onderzoek naar verschillende volkeren door menselijke schedels te meten, en stelden dat ze op basis daarvan konden aantonen dat zwarte (en andere niet-witte) mensen minder intelligent waren dan witte mensen. Deze ideeën werden heel lang als normaal beschouwd in de samenleving, de wetenschap en de filosofie – maar ze zijn totaal onjuist. Alle mensen op aarde delen voor meer dan 99% hetzelfde DNA.

‘Slaafgemaakte Afrikanen kwamen in verzet door te ontsnappen en in de bergen of op andere afgelegen locaties Palenques te stichten: vrije leefgebieden. Een van de belangrijkste Palenques werd in 1570 gesticht door voormalig slaafgemaakte Gaspar Yanga en bleef bijna 40 jaar bestaan.’

Vluchten was voor slaafgemaakten een levensgevaarlijke keuze. Toch deed Nyanga het, en hij was niet de enige. Wat zegt dit over de leefomstandigheden op de plantages? Leg je antwoord uit.

Onafhankelijkheid en einde van slavernij

Veel Afro-Mexicanen hebben in de Mexicaanse Onafhankelijkheidsoorlog gevochten. Vicente Guerrero speelde hierin een belangrijke rol en werd de tweede president van onafhankelijk Mexico. Hij is de enige Mexicaanse president ooit met een Afrikaanse afkomst. Tijdens zijn presidentschap heeft hij slavernij in heel Mexico afgeschaft.

Kun je nog andere manieren bedenken waarop slaafgemaakten zich konden verzetten tegen hun onderdrukkers?

Vragen over moed en strijd

• ‘Slaafgemaakte Afrikanen kwamen in verzet door te ontsnappen en in de bergen of op andere afgelegen locaties Palenques te stichten: vrije leefgebieden. Een van de belangrijkste Palenques werd in 1570 gesticht door voormalig slaafgemaakte Gaspar Yanga en bleef bijna 40 jaar bestaan.’ (Bron: minorityrights.org)
  
  
• Vluchten was voor slaafgemaakten een levensgevaarlijke keuze. Toch deed Nyanga het, en hij was niet de enige. Wat zegt dit over de leefomstandigheden op de plantages? Leg je antwoord uit.
  De omstandigheden waaronder de tot slaaf gemaakten gedwongen arbeid moesten verrichten op de plantages van de Europese eigenaren, waren vaak onmenselijk. Er was sprake van mishandeling, geweld, verkrachting, doodslag, honger en uitputting.
  
  
• Kun je nog andere manieren bedenken waarop slaafgemaakten zich konden verzetten tegen hun onderdrukkers?
  Bijvoorbeeld: werk neerleggen/staken, langzaam werken, werk niet goed uitvoeren, stelen van de slavenhouder, theater opvoeren met karikaturen van de slavenhouders, behouden van het eigen geloof, in opstand komen.
  
  
• Veel Afrikaans-Mexicanen hebben in de Mexicaanse Onafhankelijkheidsoorlog gevochten. Vicente Guerrero speelde hierin een belangrijke rol en werd de tweede president van onafhankelijk Mexico. Hij is de enige Mexicaanse president ooit met een Afrikaanse afkomst. Tijdens zijn presidentschap heeft hij slavernij in heel Mexico afgeschaft.

Kun je bedenken waarom de filmmaker heeft gekozen om animatie te gebruiken om het verhaal van Nyanga te vertellen?

Wat vind je van de animaties? Welke sfeer geeft het de film? Hoe komt dat?

Hoe is de animatie gemaakt?

Kun je andere ideeën bedenken voor hoe regisseur Medhin dit verhaal in beeld had kunnen brengen?

Vragen over de animaties

• Kun je bedenken waarom de filmmaker heeft gekozen om animatie te gebruiken om het verhaal van Nyanga te vertellen?
  Het verhaal van Nyanga is gebaseerd op het leven van Gaspar Yanga. Hij leefde meer dan 400 jaar geleden – dus er is weinig tot geen beeldmateriaal van hem. Door middel van animatie kan zijn leven toch in beeld gebracht worden.
  
  
• Wat vind je van de animaties? Welke sfeer geeft het de film? Hoe komt dat?
  Eigen antwoorden
  
  
• Hoe is de animatie gemaakt?
  De animatie is gemaakt met uitgeknipte vormen en poppetjes, schaduw en licht.
  
  
• Kun je andere ideeën bedenken voor hoe regisseur Medhin dit verhaal in beeld had kunnen brengen?
  Eigen antwoorden, bijvoorbeeld: archiefbeelden, interviews met historici, naspelen door acteurs, etc. 

Kun je een reden bedenken waarom het verhaal van Gaspar Yanga geen onderdeel is van het geschiedeniscurriculum?

Stelling: eens of oneens? De dingen in geschiedenisboeken staan beschreven zijn de belangrijkste verhalen en gebeurtenissen uit de geschiedenis.

Stelling: eens of oneens? Geschiedenisboeken moeten om de zoveel tijd geüpdatet worden.

Quote van de filmmaker

Medhin Tewolde Serrano: "Een paar jaar geleden hoorde ik het verhaal van Gaspar Yanga voor het eerst. Het verbaasde me dat ik nooit eerder over hem had gehoord, bijvoorbeeld bij geschiedenislessen op school."

Welke onderwerpen heb jij tot nu toe gemist in het jouw geschiedenisonderwijs? Leg je antwoord uit.

Stelling: eens of oneens? In de geschiedenisboeken op mijn school is te weinig aandacht voor het slavernijverleden van Nederland.

Vragen over verhalen uit de geschiedenis

• Quote van de filmmaker Medhin Tewolde Serrano: "Een paar jaar geleden hoorde ik het verhaal van Gaspar Yanga voor het eerst. Het verbaasde me dat ik nooit eerder over hem had gehoord, bijvoorbeeld bij geschiedenislessen op school."
  
  
• Kun je een reden bedenken waarom het verhaal van Gaspar Yanga geen onderdeel is van het geschiedeniscurriculum?
  Door wie zijn de geschiedenisboeken in het Mexicaanse onderwijs samengesteld en geschreven? Vermoedelijk door de Europees-Mexicaanse elite en vanuit een (neo-)koloniaal perspectief. Zij maken keuzes over wat wel een plek krijgt in het curriculum en wat niet, en zullen waarschijnlijk (misschien onbewust) de verhalen over hun eigen culturen en van hun eigen voorouders belangrijker vinden. Afrikaans-Mexicanen worden nog altijd gemarginaliseerd en gediscrimineerd in Mexico.
  
  
• Stelling: eens of oneens? De dingen in geschiedenisboeken staan beschreven zijn de belangrijkste verhalen en gebeurtenissen uit de geschiedenis.
  Eigen antwoorden
  
  
• Stelling: eens of oneens? In de geschiedenisboeken op mijn school is te weinig aandacht voor het slavernijverleden van Nederland.
  Eigen antwoorden
  
  
• Stelling: eens of oneens? Geschiedenisboeken moeten om de zoveel tijd geüpdatet worden.
  Eigen antwoorden
  
  
• Welke onderwerpen heb jij tot nu toe gemist in het jouw geschiedenisonderwijs? Leg je antwoord uit.
  Eigen antwoorden

Sommige mensen vinden dat we het niet meer over het slavernijverleden moeten hebben, omdat het inmiddels al zo lang geleden is. Wat vind jij daarvan?

Waar of niet waar? De gevolgen van het slavernijverleden zijn nog steeds merkbaar in de wereld.

Vragen over verleden vs. heden

• Waar of niet waar? De gevolgen van het slavernijverleden zijn nog steeds merkbaar in de wereld.
  Waar. We weten dat de ideeën waarop slavernij was gebaseerd (over de verschillen tussen rassen: beschaafd vs. primitief, slim vs. dom, etc.) totaal niet klopten, maar toch blijven deze denkbeelden bestaan in de wereld. Daardoor is er nog steeds sprake van discriminatie tegen bepaalde bevolkingsgroepen. Racisme zit bovendien niet alleen in het bewuste gedrag van mensen. In de loop van de tijd is het ook in onze samenleving met haar instanties, regels en gewoontes geslopen. Dat noemen we 'institutioneel racisme'. Dat is bijvoorbeeld te vinden op de arbeidsmarkt, in het onderwijs of bij de politie. (Bron: Nederlands Jeugdinstituut)
  
  
• Sommige mensen vinden dat we het niet meer over het slavernijverleden moeten hebben, omdat het inmiddels al zo lang geleden is. Wat vind jij daarvan?
  Eigen antwoorden
  

Vind je het belangrijk om over de geschiedenis van jouw land(en) of familie te leren? Waarom wel of niet? Overleg met een klasgenoot.

Weet jij veel van de geschiedenis van jouw voorouders en cultuur? Wat weet je bijvoorbeeld van jouw overgrootopa’s en -oma’s? Hoe zagen hun levens eruit?

Quote van de filmmaker

Medhin: "Ik maak films omdat ik de zwarte gemeenschap in Mexico zichtbaar wil maken. Ik ben opgegroeid met alleen maar verhalen en media waarin ik mezelf niet gerepresenteerd voelde. Ik heb nu een dochter en wil dat zij opgroeit met verhalen die wel over haar gaan, over onze cultuur en voorouders."

Als je meer zou willen weten over de geschiedenis van jouw land of cultuur, wie in je omgeving zou je ernaar kunnen vragen? Noteer drie vragen die je aan deze persoon zou willen stellen.

Vragen over verleden vs. heden

• Quote van de filmmaker Medhin Tewolde Serrano: "Ik maak films omdat ik de zwarte gemeenschap in Mexico zichtbaar wil maken. Ik ben opgegroeid met alleen maar verhalen en media waarin ik mezelf niet gerepresenteerd voelde. Ik heb nu een dochter en wil dat zij opgroeit met verhalen die wel over haar gaan, over onze cultuur en voorouders."
  
  
• Weet jij veel van de geschiedenis van jouw voorouders en cultuur? Wat weet je bijvoorbeeld van jouw overgrootopa’s en -oma’s? Hoe zagen hun levens eruit?
  Eigen antwoorden
  
  
• Vind je het belangrijk om over de geschiedenis van jouw land(en) of familie te leren? Waarom wel of niet? Overleg met een klasgenoot.
  Eigen antwoorden
  
  
• Als je meer zou willen weten over de geschiedenis van jouw land of cultuur, wie in je omgeving zou je ernaar kunnen vragen? Noteer drie vragen die je aan deze persoon zou willen stellen.
  Eigen antwoorden

IDFA's onderwijsprogramma wordt mede mogelijk gemaakt door Fonds 21, Brook Foundation, Deloitte Impact Foundation
en IDFA's Dikke Vrienden+. 

Meer film in de klas?
Ga naar idfa.nl/docschoolonline

IDFA is altijd benieuwd naar de manier waarop ons lesmateriaal in de klas is behandeld. Heb je tips en/of aanvullingen voor ons of voor andere docenten? Laat het ons weten via [e-mail]. Bedankt!

Tip voor docenten: met een gratis Docschool Online lidmaatschap krijg je toegang tot meer dan honderd documentaires en bijbehorend lesmateriaal. Lees meer en meld je aan op idfa.nl/docschoolonline