V5 Th 2 Waarneming en gedrag BS 4 Vorming van gedrag

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

gedragsonderzoek is belangrijk!

* dierenwelzijn bepalen (dierentuinen, dierenartsen)

* gedragsproblemen identificeren en behandelen (trainers)

* factoren die het gedrag van een dier beïnvloeden 

Leerdoelen BS4

1. Je kunt toelichten dat gedrag deels erfelijk bepaald is.
2. Je kunt de dynamische relatie beschrijven tussen een organisme en zijn omgeving.

Gedrag = alle waarneembare reacties van een dier (of mens) op de omgeving.

Gedrag:

• Aangeboren
• Aangeleerd (BS5)

begrippen

Sleutelprikkel 

* prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij het vormen van gedrag

* door een sleutelprikkel komt erfelijk gedrag tot uiting

Supranormale prikkel

* prikkel die een sterkere motivatie en grotere kans op respons opwekt

* deze respons is erfelijk bepaald en is voorspelbaar

Begrippen

Motivatie

* bereidheid om bepaald gedrag uit te voeren, bepaalt kans op gedrag 

* hoe groter interne en/of externe prikkels, hoe groter motivatie

Adequaat gedrag

* vergroot kans op overleven + vergroot fitness (aantal nakomelingen)

* wordt doorgegeven via genen en leren

* frequentie gedrag neemt toe door natuurlijke selectie

factoren die rol spelen bij gedrag

Wat veroorzaakt gedrag?

(motivatie)

Motivatie = de bereidheid om een bepaald gedragssysteem uit te voeren

De motivatie wordt bepaald door de interne prikkels en externe prikkels

Motivatie = prikkelsterkte intern + prikkelsterkte extern

Voorbeeld:

Je ziet een heel lekker ijsje (sterke externe prikkel) maar je hebt net gegeten (zwakke interne prikkel). Als het ijsje lekker genoeg lijkt is je motivatie om tot voedingsgedrag (gedragsysteem) over te gaan nog hoog genoeg om het ijsje op te eten. Een portie spruiten levert echter niet een hoog genoege motivatie op om nog te gaan eten. 

Wat betekent de zwarte lijn in deze grafiek ?

Reflex

• Simpelste vorm van gedrag
• Een plotselinge prikkel die een automatische, onwillekeurige en steeds dezelfde reactie uitlokt.
• Aangeboren, niet

   aangeleerd

Vaste gedragsketens / gedragssystemen

• alle individuen van een bepaalde soort vertonen in dezelfde situatie hetzelfde gedrag op dezelfde manier. Ritueel gedrag

Nestbouw, om voedsel bedelende meeuwen, zuigreflex babies, eirollen gans

• Veroorzaakt door een sleutelprikkel.
• Supernormale stimulus 

Aangeboren gedrag

0

sleutelprikkel

Prikkels

Gedrag wordt veroorzaakt door:

• Inwendige prikkels (honger, dorst, voortplantingsdrang)
• Uitwendige prikkels (temperatuur, daglengte, zwaartekracht)

• Sleutelprikkel- prikkel waarop altijd hetzelfde gedrag volgt
• Supranormale prikkel: zeer sterke sleutelprikkel
• Motivatie- reactie op prikkel kan variëren

Ritmische gedragspatronen

Gedragspatronen met regelmatige tussenpozen

• Circadiaan (dag)ritme: +- 24 h
• Getijde ritme: 2x per dag
• Circannuaal ritme: +- per jaar

Regulatie van ritmes

- Exogeen (uitwendig)

• Licht
• Temperatuur
• Etc.

- Endogeen (inwendig)

• Biologische klok

- Biologische klok synchroniseert met uitwendige prikkel

• zeitgeber

• Dezelfde soort
• Juiste geslacht
• Brengt geslachten bij elkaar in vruchtbare periode
• Verlaagt agressie
• Maakt keuze mogelijk

Balts

• Verdediging van een gebied dat (relatief) uitsluitend door een dier of een groep dieren wordt bewoond.
• Beschutting
• Voedsel
• Balts en paring
• Nest maken
• Behuizing maken

Territoriumgedrag

https://www.youtube.com/watch?v=m5IN2bDBXaQ

Lees BS4

maak opgave 44 t/m 47, 48, 49, 50, 53 en 54

Gedragsonderzoek is belangrijk!

* dierenwelzijn bepalen (dierentuinen, dierenartsen)

* gedragsproblemen identificeren en behandelen (trainers)

* factoren die het gedrag van een dier beïnvloeden 

Periodieke invloeden

Interne communicatie geregeld door hormoonstelsel en zenuwstelsel. Dit beïnvloedt weer motivatie voor bepaald gedrag. Concentratie hormonen veroorzaken voortplantingsgedrag, maar daglengte beïnvloedt ook voortplantingsgedrag. 

Bij vogels krimpen geslachtorganen als hormoonspiegel afneemt.

sleutelprikkel

begrippen

Sleutelprikkel 

* prikkel die een doorslaggevende rol speelt bij het vormen van gedrag

* door een sleutelprikkel komt erfelijk gedrag tot uiting

Supranormale prikkel

* prikkel die een sterkere motivatie en grotere kans op respons opwekt

* deze respons is erfelijk bepaald en is voorspelbaar

Begrippen

Motivatie

* bereidheid om bepaald gedrag uit te voeren, bepaalt kans op gedrag 

* hoe groter interne en/of externe prikkels, hoe groter motivatie

Adequaat gedrag

* vergroot kans op overleven + vergroot fitness (aantal nakomelingen)

* wordt doorgegeven via genen en leren

* frequentie gedrag neemt toe door natuurlijke selectie

Sleutelprikkels bij mensen

Sleutel- of supranormale prikkel bij dieren

Sleutel- of supranormale prikkel bij dieren

Welk type prikkel?
A: hoge hakken
B: rode lippen
C: duw tegen nest

A

B

  C

1. A = supranormaal; B = supranormaal; C = sleutel
2. A = supranormaal; B = sleutel C = supranormaal
3. A = Sleutel B = supranormaal C = sleutel
4. A = sleutel B = sleutel C = supranormaal