herhaal lessen blok 1 en 2 - steden en wonen

• Mens & Maatschappij
• Middelbare school
• vmbo k
• Leerjaar 1

Blok 1

verhuizen naar de stad

 Steden

Sommige steden zijn al ontstaan in de romeinse tijd.

De meeste steden in Europa ontstonden na het jaar 1000.

De bevolking groeide. Mensen moesten gevoed worden

leerdoel

Hoe en waar Europese steden ontstaan zijn

Het ontstaan van steden

Na het jaar 1000 kwam de handel weer op gang 

• Drieslagstelsel > Hogere opbrengsten > deze werden verhandeld > ontstaan markten> mensen bleven op deze plek 'wonen' 
• Door meer opbrengsten in de landbouw  hoefde niet iedereen meer in de landbouw te werken, dus niet iedereen hoefde meer boer te zijn. 
• Er kwam weer handel en ontstonden ambachten.
  

 

Waar ontstonden steden?  Op plaatsen waar veel mensen handelden: 

• Op kruispunten van wegen en rivieren (bereikbaarheid)
  
• Bij een klooster of kasteel (veiligheid)
  
• Aan de zee (havens) 

leerdoel 2

In een stad werken ambachtslieden. Wat is een Ambacht?

Werk!

• In de stad waren mensen geen boer; zij gingen zich specialiseren.
• De nieuwe beroepen noemen wij ambachten.
• Ambacht is iemand die iets met de handen maakt 
• Voorbeelden van ambachten zijn: bakkers, schoenmakers en zilversmeden.

Standen

bij de Monniken en Ridders

Burgers kwamen als nieuwe stand er bij.

De pest in Europa

• In 1347 komt de pest aan in Europa: via de Krim naar Italië
• Via de handel verspreidt de ziekte zich razendsnel door Europa
• De viezigheid en het ongedierte in de middeleeuwse steden helpen ook mee in het ontstaan van de grote pestepidemie van 1347 tot 1351
• Uiteindelijk sterft 1/3 van de Europese bevolking, ongeveer 20 miljoen mensen.
• de pest heet ook wel de zwarte dood
  

De pest door de ogen van schilder Pieter Brueghel de Oude (1562). Voor veel mensen moet de pest zo zijn ervaren: overal dode mensen en complete steden die zijn verlaten.

leerdoel

Uitleggen wat het verschil is tussen stadscentrum en binnenstad (van Amsterdam)

De opbouw van een stad

• De binnenstad: oudste deel van de stad = Oude gebouwen, smalle straten. Vaak met grachten, stadsmuur, kerken, marktplein
• Het stadscentrum: veel winkels, kantoren, restaurants en een station. Hier is veel te doen en te bleven. 

Veel mensen bedoelen het stadscentrum als ze zeggen dat ze naar de stad gaan.  

 

De opbouw van de stad

 DE OUDE BINNENSTAD

• Het historisch deel dat vroeger binnen de stadsmuren lag.
• Het stadscentrum ligt vaak voor een deel in de oude binnenstad

leerdoel

Waarom verhuizen mensen naar de stad?

verhuizen : economische reden

er is meer werk in de stad omdat robots en machines landbouw taken overnemen. Er zijn in de stad meer banen dan in een dorp.

verhuizen

studeren in de stad 

 bijvoorbeeld in Amsterdam de HVA

verhuizen

Vrije tijd

steeds meer mensen in de stad die wat leuks willen doen.

denk aan: theaters, bioscopen, museums, cafés, kledingwinkels, sport mogelijkheden etc

 

iedereen in de stad

over 30 jaar leeft 70 procent van de wereld bevolking in de stad

de bevolkingsdichtheid wordt hoog. Er wonen gemiddeld veel inwoners op een vierkante kilometer. 

Kgt: 

Omdat meer mensen in of vlak bij een stad willen wonen, worden de steden groter. Een stad en de omliggende dorpen groeien tegen elkaar aan. Zij vormen dan een agglomeratie.

KGT: Agglomeratie

Als je Amsterdam vanuit de lucht bekijkt, lopen Zaanstad, Amsterdam, Diemen, Duivendrecht en Amstelveen in elkaar over. Dat aaneengesloten stadsgebied noemen we de agglomeratie.

De drie beroepssectoren

1. De primaire sector: dingen worden uit de grond gehaald

 landbouw, tuinbouw, visserij en mijnbouw, winnen van delftstoffen (aardolie, gas, goud)

2. De secundaire sector: Ze maken iets met die dingen die uit de grond zijn gehaald. 

beroepen waarbij producten worden gemaakt van de grondstoffen. Bijvoorbeeld in een fabriek. ook Nutsbedrijven (elektriciteit, drinkwater, bouwbedrijven, slagers en meubelmakers)

3. De tertaire sector: dienstverlening. Dan doe je wat voor iemand. Iets verkopen of een dienst verlenen. Dit zijn de meeste beroepen in Nederland. Dokters, advocaten, mensen op kantoor, klusjesmannen.

leerdoel KGT 

Wat betekend commercieel en niet commercieel werk?

Commercieel = winst maken

Niet-Commercieel = kosten en opbrengsten even groot 

quizz

Op welke plek ontstonden steden?

Hoe werd de opbrengst per akker vergroot?

In welke sector werkt een visser?

1. Primaire sector
2. Secundaire sector
3. Tertiaire sector
4. Dofijnensector

Als docent werk je ook in de tertiaire sector, maar werkt een docent commercieel of niet-commercieel?

1. Commercieel
2. Niet- Commercieel

Blok 2! hoe wonen mensen?

wat is hanze

Een samenwerkingsverbond tussen handelaren

Voordelen Hanzeverbond 

• Hanze is samenwerking tussen handelaren en 200 steden.
• gezamelijke afspraken over: munten, maten en gewichten
• Koggeschepen varen in groepen (veiligheid in een groep)   
  
• Hanzesteden hoefde geen tol of weinig tol (belasting) te betalen over het vervoeren van producten.  

• handel met : zout, graan, hout, wijn, bier, dierenhuiden en wol 

Hanze

gevelsteen

Aan de hand van de gevelsteen werd duidelijk welk ambacht er in dat huis gedaan werd. Straat namen en huisnummers bestonden niet

Ambachten en gildes

Een vereniging van mensen hetzelfde ambacht is een gilde.  

Een gilde:

•  Hielp bij ziekte en/of overlijden de familie van een lid
• Bepaalde de prijs van producten 
• Bepaalde en controleerde de kwaliteit van producten 

Gilden

Leerling --> gezel --> meesterproef --> eigen bedrijf

gilden 2

Kaart waarop alle Hanze-steden te zien zijn. De steden van de Hanze lagen vooral in Duitsland. Hier in Nederland waren onder andere de IJsselsteden Kampen en Deventer lid van de Hanze. 

Handelaren van Hanzesteden hadden allerlei voordeeltjes als ze handelden in elkaars steden. Ze betaalden bijvoorbeeld minder tol en belasting. 

Eigen baas zijn

In de middeleeuwen moesten de stedelingen de leenheer (edelman) gehoorzamen > hij bepaalde de regels, spraken recht etc. Hij was de baas over een gebied.

• Steden wilden zelf de regels kunnen bepalen.

• De heer en de stadsbewoners maakten afspraken  = stadsrechten.

• Nu kon de stad zichzelf regeren

• Bijvoorbeeld: markten organiseren of belasting innen.

• De stad betaalde belasting aan de heer in ruil voor stadsrechten.

• Burger worden = betalen

Dit zijn  de stadsrechten van Arnhem

stadsrechten

stad maakt vrij

- Mensen gingen graag in steden wonen, omdat zij op het platteland weinig rechten hadden. Boeren moesten de landbezitter gehoorzamen. ze moesten onbetaald kwarweitjes / corvee doen (herendiensten) 

- Iemand die een 1 jaar in een stad woonde, was vrij. Een burger van de stad mocht zelf een beroep kiezen en had veel meer vrijheid. Hij moest wel belasting betalen aan het stadsbestuur en zich houden aan de wetten van de stad. 

Waarom stadsrechten?

quizz

Wat deed een gilde allemaal?

1. Gilde controleerde de kwaliteit van producten
2. Gilde bepaalde de prijs van producten
3. Leden van een Gilde hielpen elkaar bij ziekte
4. Alle antwoorden zijn juist

Een gilde was in de middeleeuwen een vereniging van mensen met hetzelfde beroep

1. Juist
2. Onjuist

Een timmerman is een ambachtsman

1. Waar
2. Niet waar

Een ambacht is een beroep waarbij je dingen met je handen maakt

1. Juist
2. Onjuist

Wat is een goede plek voor handel?

1. Bij een kruispunt of rivier
2. Midden op het land
3. Dicht bij een berg

Welke zin is NIET WAAR over de Hanze?

1. De Hanze was een samenwerking tussen steden.
2. De Hanze leverde de kooplieden veel voordelen op, zoals afspraken over goedkopere prijzen.
3. Bij de Hanze waren veel gildes aangesloten die hun producten zo beter konden verkopen.
4. De IJssel was een rivier waaraan veel Hanze steden lagen.

Wat is de Hanze?

1. Samenwerking tussen handelaren.
2. Een middeleeuwse stad
3. Samenwerking tussen heren.
4. Vaarroute

Noem een voordeel voor steden van het samenwerkingsverbond de Hanze.

Welke steden werkte samen in Nederland?

Waar ontstonden de eerste dorpen/steden?

Wat hoort niet bij stadsrechten?

1. Zelf besturen
2. Zelf munten slaan
3. Zelf oogsten
4. Zelf recht spreken

Wat zijn stadsrechten?

1. Het recht van de inwoners om groente te verbouwen op het land
2. Het recht van de inwoners om hun eigen stad te besturen
3. Het recht van de inwoners om belasting te betalen

Wie verloor door de stadsrechten steeds meer macht?

1. Burgerij
2. Landheer
3. geestelijkheid
4. de poorters

Van wie kreeg een stad, stadsrechten?

1. Koning
2. Schout
3. Burgemeester
4. Heer

EINDE

Einde

Einde