Oorlogswinter 1

• Nederlands
• Praktijkonderwijs
• Leerjaar 1

OORLOGSWINTER

Van Jan Terlouw

Wat weet je over de
2e Wereldoorlog?

Wat was het toch allemachtig donker. Voetje voor voetje, met een hand tastend voor zich uit, zocht Michiel zijn weg over het verharde fietspad, dat naast het karrenpad liep. In zijn andere hand droeg hij een katoenen tas, met twee flessen melk erin. 'Nieuwe maan en zwaar bewolkt,' mompelde hij. 'Hier moet de boerderij van Van Ommen zijn.' Hij tuurde naar rechts, maar hoe hij zich ook inspande, hij zag niets. De volgende keer ga ik niet meer als ik de knijpkat niet mee krijg, dacht hij. Dan zorgt Erica maar, dat ze om half 8 thuis is. 't Is geen doen zo.

Wat was het toch allemachtig donker.
Wat betekent: allemachtig donker?

De volgende keer ga ik niet meer als ik de knijpkat niet mee krijg, dacht hij.
Wat betekent 'knijpkat'? Je mag het opzoeken

De volgende keer ga ik niet meer als ik de knijpkat niet mee krijg, dacht hij.
Wie is 'hij'?

De gebeurtenissen gaven hem gelijk. Hoewel hij niet sneller liep dan een halve kilometer per uur, stootte hij met de tas tegen een van de paaltjes die hier en daar stonden, zodat de boerenwagens niet over het fietspad konden rijden. Verdorie! Voorzichtig voelde hij met zijn hand. Nat! Een van de flessen was gebroken. Wat zonde van die kostelijke melk. Danig uit zijn humeur, maar nog behoedzamer dan eerst, ging hij verder. Mensenlief, wat zie je weinig als het zo donker is. Vijfhonderd meter van huis hij en hij kende bij wijze van spreken iedere steen. En toch zou hij de grootste moeite hebben om voor achten binnen te zijn.

Wat zonde van die kostelijke melk!
Wat betekent 'kostelijke melk'?

Danig uit zijn humeur...
Wat betekent dit?

Nog behoedzamer dan eerst, ging hij verder.
Wat betekent 'behoedzamer'?

en hij kende bij wijze van spreken iedere steen.
Wat betekent deze zin?

Wacht eens even, daar zag hij een uiterst flauw lichtschijnsel. Juist, het huis van Bogaard. Die namen het niet zo nauw met de verduistering. Jammer genoeg hadden ze niet veel meer om te verduisteren en het licht van een kaars. Enfin, er waren nu geen paaltjes meer tot de Straatweg, wijst hij, en als hij daar eenmaal was, ging het gemakkelijker. Daar waren meer huizen en op de een of andere manier kwam er toch meestal wel wat licht uit. Jasses, er droop melk in zijn klomp. Liep daar iemand? Onwaarschijnlijk, 't was op slag van achten. En om acht uur mocht er niemand meer op straat zijn. Hij voelde dat hij ander wegdek onder zijn voeten kreeg. De Straatweg. Nu rechtsaf en oppassen dat hij niet in de sloot terechtkwam. Zoals hij al gedacht had, ging het nu beter. Heel, heel vaag zag hij de omtrekken van de huizen. De Ruiter, juffrouw Doeven, Zomer, de smederij, het gebouwtje van het Groene Kruis, hij was er bijna.

Daar zag hij een uiterst flauw lichtschijnsel.
Wat wordt hiermee bedoeld?

Die namen het niet zo nauw met de verduistering.
Wat betekent 'die namen het niet zo nauw'?

Die namen het niet zo nauw met de verduistering.
Wat betekent 'verduistering'?

Er droop melk in zijn klomp.
Wat is een klomp?

Liep daar iemand? Onwaarschijnlijk, 't was op slag van achten.

Wat betekent 'onwaarschijnlijk'?

Liep daar iemand? Onwaarschijnlijk, 't was op slag van achten.

Wat bedoelen ze met ''t was op slag van achten'?

Om acht uur mocht er niemand meer op straat zijn.
Hoe heet dit?

Heel, heel vaag zag hij de omtrekken van de huizen.
Wat bedoelen ze hiermee?

Ineens flitste vlak voor zijn neus een felle elektrische zaklamp aan en scheen recht in zijn ogen. Hij schrok zich lam. 'Es ist over achten,' zei een stem in gebroken Nederlands. 'Iek neem je gefangen. Was draagt du da in je hand? Handgranaten?'

'Doe die rotlamp uit, Dirk,' zei Michiel. 'En je hoeft me niet zo te laten schrikken.'

Hij schrok zich lam.
Wat betekent dit?

Ondanks de verdraaiing had hij de stem herkend van de zoon van hun buurman. Dirk Knopper hield op zijn manier van een geintje. Hij was eenentwintig jaar en voor de duivel nog niet bang. 'Door een beetje schrik word je gehard,' zei hij. 'Trouwens, 't is inderdaad na achten. De eerste de beste Duitser kan je doodschieten als een gevaar voor het Grote Duitse Rijk, heil Hitler.'

'Sst! Schreeuw die naam niet zo over straat.' 'Ach wat,' zei Dirk luchtig, 'onze bezetters horen hem graag.'

Ondanks de verdraaiing had hij de stem herkend.
Wat wordt hiermee bedoeld?

Dirk Knopper hield op zijn manier van een geintje.
Wat wordt hiermee bedoeld?

Hij was voor de duivel nog niet bang.
Wat wordt hiermee bedoeld?

Onze bezetters horen hem graag.
Wat wordt bedoeld met 'onze bezetters'?

Ze liepen samen op. Dirk hield zijn hand voor de lantaarn, zodat er maar een klein straaltje licht doorkwam. Maar voor Michiel leek het helder dag. Hij zag nu de kant van de weg en was een ongekende weelde. 'Hoe kom jij eigenlijk aan een elektrische lamp en vooral: hoe kom je aan de batterij?' 'Gejat van de moffen.' 'Ga weg,' zei Michiel ongelovig. 'Serieus. We hebben twee officieren bij ons ingekwartierd, dat weet je toch? Van de week had er een, die dikke, weet je wel, een kartonnen doos met wel tien van dit soort lampen op zijn kamer staan. Nou ja, zijn kamer, onze kamer bedoel ik. Toen heb ik er een achterovergedrukt.'

'Ga je dan in hun kamer?' 'Ja, wiedes. Iedere dag ga ik even poolshoogte nemen, als ze weg zijn. Geen centje pijn. De enige voor wie ik moet oppassen is mijn vader. Die is zo bang als een wezel. Als hij wist dat ik deze lamp had, deed hij vannacht geen oog dicht. Nou ja, dat doet hij toch al niet vanwege Rinus de Raat. Ajuus hoor, kun je 't zien?' 'Ja ik vind het wel. De groeten!'

Met zijn klompen knerpend over het grind liep Michiel de voortuin door. Hij was blij dat Dirk niet had gezien dat er een fles was gebroken. Hij zou er zeker het nodig commentaar op hebben gekregen.

Ze liepen samen op.
Wat betekent dit?

Hij zag nu de kant van de weg en dat was een ongekende weelde.
Waar verwijst 'dat' naar?

Gejat van de moffen.
Wat wordt bedoeld met 'de moffen'?

We hebben twee officieren bij ons ingekwartierd.
Wat wordt hiermee bedoeld?

Toen heb ik er een achterover gedrukt.
Wat wordt hiermee bedoeld?

Iedere dag ga ik even poolshoogte nemen.
Wat wordt hiermee bedoeld?

Binnen was de carbidlamp nog in de kracht van zijn leven. Dat was altijd zo aan het begin van de avond, als vader hem nog maar kort geleden had gevuld. Dat vullen was een vervelend werkje, want carbid stinkt vreselijk. Maar als het ijzeren potje eenmaal gesloten was en de vlam aan de spitse tuit aangestoken, rook je het niet meer. Dan gaf hij licht dat niet eens zoveel slechter was dan dat van een kleine elektrische lamp. Helaas, na een paar uur werd het licht zwakker en na half 10 was er nog maar een klein blauw vlammetje over, net genoeg om niet over de meubels te vallen. 

Michiel wilde 's avonds ontzettend graag lezen. De hele dag was er volop licht, maar dan had hij geen tijd. 's Avonds had hij tijd en dan was er geen licht. Hij had achttien vergeelde boeken van Jules Verne in zijn vaders boekenkast ontdekt en die moesten met alle geweld gelezen worden. In het begin van de avond ging het nog wel op een paar meter afstand van de lamp, maar later kon je de letters alleen onderscheiden als je het boek vlak bij het blauwe vlammetje hield. En dat kon hij de anderen niet aandoen, zeker niet als er gasten waren. En die waren er bijna altijd.

Carbidlamp

Zo zag een carbidlamp eruit. Ze werden vroeger ook gebruikt als fietslamp.

Carbid kennen we nu nog van 'carbidschieten' met oud&nieuw.