NK 3.2 +3.3 + UL 3.4

• Biologie
• Middelbare school
• mavo
• Leerjaar 3

Planning

• SET A ingeleverd!
• Nakijken in je werkboek van 3.2 + 3.3
• Doelen 3.4
• Uitleg 3.4
• Huiswerk opgeven
• Aan het werk met je HW-opdrachten

SET inleverdatum in classroom blijft ongewijzigd, 

want je moest het verder afmaken in je eigen tijd 

= 12 december 23:59uur!

Pak je boek open op blz. 175

en zorg voor een nakijkpen!

NK 3.2 +3.3 + UL 3.4

3.2 Genen 

1 a  homozygoot.

  b homozygoot.

  c verschillende

  

2  a    B roze bloemen                        

     b  1  = ArAr  

          2  =AwAw  

          3 = ArAw

      c - nee, dominant

 

bloemen en een allel voor witte bloemen. Deze plant heeft rode bloemen als fenotype.

Heeft deze plantensoort een intermediair fenotype? ja / nee

Het allel voor rode bloemen is dominant / recessief / geen van beide.

3

Samenvatting

Zet bij de volgende begrippen een definitie en een bijbehorend genotype (in letters). Gebruik

daarbij: A – a – Aa – Ab. Het dominante allel is voorgedaan.

Dominant allel Het allel dat altijd tot uiting komt in het fenotype. A

Recessief allel Het allel dat alleen tot uiting komt in het fenotype als er geen dominant allel is. a

Homozygoot Het gen bestaat uit twee gelijke allelen. AA of aa

Heterozygoot Het gen bestaat uit twee verschillende allelen. Aa

Intermediair Geen van beide allelen is dominant of recessief. In het fenotype komt een

mengvorm tot uiting, bijvoorbeeld rood en wit wordt roze.

Aa of Ab

3GT deel A uitwerkingen

Thema 3 Erfelijkheid en evolutie 85 © Uitgeverij Malmberg

INZICHT

4

In afbeelding 6 zijn de lichaamscellen van vier verschillende personen schematisch getekend.

Vier allelen zijn aangegeven. Op de chromosomen liggen genen voor de lengte van de wimpers

en voor rechts- of linkshandigheid.

a Bekijk de lichaamscel van Marloes.

Is Marloes heterozygoot of homozygoot voor de eigenschap ‘lengte van de wimpers’?

Marloes is heterozygoot voor de eigenschap ‘lengte van de wimpers’. (Heterozygoot betekent

dat het genotype twee verschillende allelen heeft. Marloes heeft allelen (bolletjes) met een

verschillende kleur.)

b Marloes heeft lange wimpers.

Is de eigenschap ‘lange wimpers’ dominant of recessief?

De eigenschap ‘lange wimpers’ is dominant. (Het dominante allel komt altijd tot uiting, ook als

het genotype heterozygoot is. Omdat het fenotype lange wimpers is en Marloes

heterozygoot, moet lange wimpers wel dominant zijn.)

c Bekijk de lichaamscel van Rachel.

Is Rachel heterozygoot of homozygoot voor de eigenschap ‘rechts- of linkshandigheid’?

Rachel is heterozygoot voor de eigenschap ‘rechts- of linkshandigheid’. (Heterozygoot

betekent dat er twee verschillende allelen zijn. Bij Rachel zie je twee verschillende kleuren

vierkantjes.)

d Ga er in deze vraag van uit dat het milieu (de omgeving) geen invloed heeft op links- of

rechtshandig zijn.

Rachel is rechtshandig.

Welke eigenschap is dominant: rechtshandig of linkshandig?

De eigenschap ‘rechtshandig’ is dominant. (Het dominante allel komt altijd tot uiting, ook als

het genotype heterozygoot is. Omdat het fenotype rechtshandig is en Rachel heterozygoot,

moet rechtshandig wel dominant zijn.)

e Neem de tabel over en vul hem in. Gebruik daarbij: links – rechts – kort – lang.

(Het dominante allel komt altijd tot uiting. Rechtshandig en lange wimpers zijn dominant. Alle

personen met minstens één van deze allelen hebben dan dit fenotype.)

Rachel Erwin Marloes Jos

Rechts- of linkshandig rechts rechts links rechts

Wimpers lang lang lang kort

5

PTC is een stof die in bijvoorbeeld spruitjes voorkomt. Sommige mensen kunnen PTC proeven

als een heel bittere smaak, andere mensen juist niet. Bij mensen is het allel voor het proeven van

PTC dominant (T) en het allel voor niet-proeven van PTC is recessief (t).

a Wat is het genotype van iemand die homozygoot dominant is voor het proeven van PTC?

Iemand die homozygoot dominant is voor het proeven van PTC, heeft het genotype TT.

(Homozygoot betekent twee dezelfde allelen voor een gen. Dominant betekent dat het altijd

tot uiting komt als het aanwezig is. Dit geef je aan door een hoofdletter te gebruiken.)

b Wat is het genotype van een persoon die geen PTC kan proeven? Leg je antwoord uit.

Iemand die geen PTC kan proeven heeft het genotype tt, want het recessieve allel komt

alleen terug in het fenotype als er geen dominant allel is.

c Bestaan er mensen die geen PTC kunnen proeven en heterozygoot zijn? Leg je antwoord uit.

Er bestaan geen mensen die PTC niet kunnen proeven en heterozygoot zijn. Mensen die

heterozygoot zijn, hebben een dominant en een recessief allel (Tt). Iemand met een

dominant allel kan altijd PTC proeven. (Het dominante allel komt altijd als eigenschap in het

fenotype als het aanwezig is in het genotype.)

3GT deel A uitwerkingen

Thema 3 Erfelijkheid en evolutie 86 © Uitgeverij Malmberg

6

Er bestaat een groep erfelijke ziekten die tot gevolg heeft dat het bindweefsel veel te slap is. Er

zijn verschillende allelen die zo’n ziekte kunnen veroorzaken. Sommige van de allelen zijn

dominant, andere zijn recessief.

In afbeelding 7 zie je twee ouderparen: paar P en paar Q. Beide mannen komen uit een familie

waarin een bindweefselziekte voorkomt. In de families komt niet dezelfde bindweefselziekte voor.

Naast de ouderparen zijn de chromosomen afgebeeld waarop de genen liggen voor zo’n ziekte.

Onder de personen staat geschreven of ze wel of niet ziek zijn.

a Bij welke van de twee mannen is het allel recessief: bij de man van paar P of bij de man van

paar Q? Leg je antwoord uit.

Bij de man van paar Q is het allel recessief. Deze man heeft wel een allel dat de ziekte kan

veroorzaken op een van de chromosomen, maar hij is niet ziek. (Een recessief allel komt

alleen tot uiting als er geen dominant allel aanwezig is.)

b Een andere erfelijke aandoening is het DEND-syndroom. Iemand met het DEND-syndroom

heeft epilepsie en andere hersenaandoeningen. Er zijn ook mensen die een milde vorm van

dit syndroom hebben. Deze mensen hebben moeite met praten of bewegen, maar hebben

geen epilepsie en zijn minder ernstig ziek.

Geef een verklaring voor het bestaan van een ernstige variant van dit syndroom en een

minder ernstige variant.

Een verklaring kan zijn dat de milde vorm van het syndroom een intermediair fenotype is. Het

allel voor DEND-syndroom is dus niet dominant of recessief. Een persoon die homozygoot is

voor deze aandoening heeft de ernstige variant met epilepsie. Een heterozygoot persoon

heeft een mengvorm van normaal en ziek. Dus deze persoon is wel ziek, maar heeft minder

ernstige verschijnselen.

+7

Lees de tekst ‘Sclerosteose’.3 =   

NK 3.2 +3.3 + UL 3.4

 4 a  Marloes is heterozygoot voor de eigenschap ‘lengte van de wimpers’. 

4b De eigenschap ‘lange wimpers’ is dominant. 

4c Rachel is heterozygoot voor de eigenschap ‘rechts- of linkshandigheid’. 

4d De eigenschap ‘rechtshandig’ is dominant.

4e  Rachel Erwin Marloes Jos

       rechts rechts links rechts

       lang     lang    lang  kort

 

PTC is een stof die in bijvoorbeeld spruitjes voorkomt. Sommige mensen kunnen PTC proeven

als een heel bittere smaak, andere mensen juist niet. Bij mensen is het allel voor het proeven van

PTC dominant (T) en het allel voor niet-proeven van PTC is recessief (t).

a Wat is het genotype van iemand die homozygoot dominant is voor het proeven van PTC?

Iemand die homozygoot dominant is voor het proeven van PTC, heeft het genotype TT.

(Homozygoot betekent twee dezelfde allelen voor een gen. Dominant betekent dat het altijd

tot uiting komt als het aanwezig is. Dit geef je aan door een hoofdletter te gebruiken.)

b Wat is het genotype van een persoon die geen PTC kan proeven? Leg je antwoord uit.

Iemand die geen PTC kan proeven heeft het genotype tt, want het recessieve allel komt

alleen terug in het fenotype als er geen dominant allel is.

c Bestaan er mensen die geen PTC kunnen proeven en heterozygoot zijn? Leg je antwoord uit.

Er bestaan geen mensen die PTC niet kunnen proeven en heterozygoot zijn. Mensen die

heterozygoot zijn, hebben een dominant en een recessief allel (Tt). Iemand met een

dominant allel kan altijd PTC proeven. (Het dominante allel komt altijd als eigenschap in het

fenotype als het aanwezig is in het genotype.)

3GT deel A uitwerkingen

Thema 3 Erfelijkheid en evolutie 86 © Uitgeverij Malmberg

6

Er bestaat een groep erfelijke ziekten die tot gevolg heeft dat het bindweefsel veel te slap is. Er

zijn verschillende allelen die zo’n ziekte kunnen veroorzaken. Sommige van de allelen zijn

dominant, andere zijn recessief.

In afbeelding 7 zie je twee ouderparen: paar P en paar Q. Beide mannen komen uit een familie

waarin een bindweefselziekte voorkomt. In de families komt niet dezelfde bindweefselziekte voor.

Naast de ouderparen zijn de chromosomen afgebeeld waarop de genen liggen voor zo’n ziekte.

Onder de personen staat geschreven of ze wel of niet ziek zijn.

a Bij welke van de twee mannen is het allel recessief: bij de man van paar P of bij de man van

paar Q? Leg je antwoord uit.

Bij de man van paar Q is het allel recessief. Deze man heeft wel een allel dat de ziekte kan

veroorzaken op een van de chromosomen, maar hij is niet ziek. (Een recessief allel komt

alleen tot uiting als er geen dominant allel aanwezig is.)

b Een andere erfelijke aandoening is het DEND-syndroom. Iemand met het DEND-syndroom

heeft epilepsie en andere hersenaandoeningen. Er zijn ook mensen die een milde vorm van

dit syndroom hebben. Deze mensen hebben moeite met praten of bewegen, maar hebben

geen epilepsie en zijn minder ernstig ziek.

Geef een verklaring voor het bestaan van een ernstige variant van dit syndroom en een

minder ernstige variant.

Een verklaring kan zijn dat de milde vorm van het syndroom een intermediair fenotype is. Het

allel voor DEND-syndroom is dus niet dominant of recessief. Een persoon die homozygoot is

voor deze aandoening heeft de ernstige variant met epilepsie. Een heterozygoot persoon

heeft een mengvorm van normaal en ziek. Dus deze persoon is wel ziek, maar heeft minder

ernstige verschijnselen.

+7

Lees de tekst ‘Sclerosteose’.3 =   

NK 3.2 +3.3 + UL 3.4

5a = Iemand die homozygoot dominant is voor het proeven van PTC, heeft het genotype TT.

5b  = Iemand die geen PTC kan proeven heeft het genotype tt, want het recessieve allel komt alleen terug in het fenotype als er geen dominant allel is.

 

5c  = Er bestaan geen mensen die PTC niet kunnen proeven en heterozygoot zijn. Mensen die heterozygoot zijn, hebben een dominant en een recessief allel (Tt). Iemand met een

 dominant allel kan altijd PTC proeven. 

 

fenotype als het aanwezig is in het genotype.)

3GT deel A uitwerkingen

Thema 3 Erfelijkheid en evolutie 86 © Uitgeverij Malmberg

6

Er bestaat een groep erfelijke ziekten die tot gevolg heeft dat het bindweefsel veel te slap is. Er

zijn verschillende allelen die zo’n ziekte kunnen veroorzaken. Sommige van de allelen zijn

dominant, andere zijn recessief.

In afbeelding 7 zie je twee ouderparen: paar P en paar Q. Beide mannen komen uit een familie

waarin een bindweefselziekte voorkomt. In de families komt niet dezelfde bindweefselziekte voor.

Naast de ouderparen zijn de chromosomen afgebeeld waarop de genen liggen voor zo’n ziekte.

Onder de personen staat geschreven of ze wel of niet ziek zijn.

a Bij welke van de twee mannen is het allel recessief: bij de man van paar P of bij de man van

paar Q? Leg je antwoord uit.

Bij de man van paar Q is het allel recessief. Deze man heeft wel een allel dat de ziekte kan

veroorzaken op een van de chromosomen, maar hij is niet ziek. (Een recessief allel komt

alleen tot uiting als er geen dominant allel aanwezig is.)

b Een andere erfelijke aandoening is het DEND-syndroom. Iemand met het DEND-syndroom

heeft epilepsie en andere hersenaandoeningen. Er zijn ook mensen die een milde vorm van

dit syndroom hebben. Deze mensen hebben moeite met praten of bewegen, maar hebben

geen epilepsie en zijn minder ernstig ziek.

Geef een verklaring voor het bestaan van een ernstige variant van dit syndroom en een

minder ernstige variant.

Een verklaring kan zijn dat de milde vorm van het syndroom een intermediair fenotype is. Het

allel voor DEND-syndroom is dus niet dominant of recessief. Een persoon die homozygoot is

voor deze aandoening heeft de ernstige variant met epilepsie. Een heterozygoot persoon

heeft een mengvorm van normaal en ziek. Dus deze persoon is wel ziek, maar heeft minder

ernstige verschijnselen.

+7

Lees de tekst ‘Sclerosteose’.3 =   

NK 3.2 +3.3 + UL 3.4

6 a 

Bij de man van paar Q is het allel recessief. Deze man heeft wel een allel dat de ziekte kan veroorzaken op een van de chromosomen, maar hij is niet ziek. 

6b 

Een verklaring kan zijn dat de milde vorm van het syndroom een intermediair fenotype is. Het allel voor DEND-syndroom is dus niet dominant of recessief. Een persoon die homozygoot is

 voor deze aandoening heeft de ernstige variant met epilepsie. Een heterozygoot persoon heeft een mengvorm van normaal en ziek. Dus deze persoon is wel ziek, maar heeft minder ernstige verschijnselen.

 

+7

Lees de tekst ‘Sclerosteose’.3 =   

nakijken 3.3 

Ga in je werkboek naar blz. 182

werkboek dicht!

Leerdoelen 3.4 

• Ik kan uit een gegeven stamboom afleiden welke genotypen de ouders en/of nakomelingen hebben, welk allel dominant is en welk allel recessief is. 

STAMBOMEN

Schrijf als het mogelijk is altijd in de stamboom!

Stambomen

Stambomen

• Met een stamboom kun je zien hoe een erfelijke eigenschap in je familie wordt doorgegeven. 

• Rondjes: vrouwen
  
• Blokjes: mannen
  

Hoe maak je een stamboom?

3 stappen aanhouden!

https://www.bioplek.org/animaties/erfelijkheidsleer/stambomeneenvx.html

Stap 1: Kijk welk fenotype iedereen uit de stamboom heeft.

Oefenen

Stap 1: Stel vast welk fenotype elk gezinslid heeft.

Vader
Moeder
Kind 1
Kind 2
Kind 3

Stap 2: Wat is het genotype van het kind met een ander fenotype dan vader én moeder?

Stap 3

Schrijf bij de stamboom wat je nu weet over het genotype van de andere gezinsleden.

Stap 4

Vul de genotypen zo veel mogelijk aan.

Een stamboom

Nog een stamboom

Open je boek op blz. 187

Ga aan de slag met je huiswerk voor morgen!

Huiswerk voor morgen =

1. Maak in je werkboek op papier van 3.4 - opdracht 1 t/m 5
2. Maak online van 5.4 - opdracht 1 t/m 6