Les-2: Wat is Desinformatie?
1 / 28
Lesduur is: 60 minIntroductie
In deze tweede les wordt uitgelegd wat desinformatie is, waarom het wordt verspreid en welke manipulatietechnieken worden gebruikt om desinformatie te verspreiden.
Instructies
Download de docentenhandleiding die handig is om te gebruiken tijdens het lesgeven. Deze informatie staat ook op de geeltjes aan de achterkant van de les.
In de docentenhandleiding staan suggesties voor het overslaan van bepaalde onderdelen uit de les, aanvullende voorbeelden om met leerlingen te bespreken en verdere achtergrondinformatie.
Deze les is onderdeel van een lessenreeks bestaande uit 4 lessen. We raden aan om alle lessen chronologisch te volgen, maar het is ook mogelijk de lessen individueel te geven.
Ter voorbereiding van de les, zie de bijlage:
- Een doorloop van de les met daarin instructies en informatie voor elke slide.
Instructies
Onderdelen in deze les
Slide 1 - Tekstslide
- Welkom bij de tweede les over desinformatie van Beeld & Geluid.
- Vandaag leren we wat desinformatie is en hoe je het kan herkennen.
Slide 2 - Tekstslide
Leerlingen kunnen aan het einde van de les antwoord geven op de volgende vragen:
- Wat is desinformatie?
- Waarom wordt desinformatie verspreid?
- Welke manipulatietechnieken worden gebruikt om desinformatie te verspreiden?
Slide 3 - Tekstslide
Indien Les 1 is gegeven:
Journalisten produceren nieuws volgens de Code van Bordeaux. Zo voorzien zij mensen op een zorgvuldige manier van belangrijke informatie. Met deze informatie kunnen mensen een mening vormen die op feiten is gebaseerd en actief meedoen in de maatschappij.
Slide 4 - Tekstslide
We leven in een informatiemaatschappij. Elke dag krijg je heel veel nieuws en informatie voorgeschoteld : van de traditionele journalistiek tot de juicechannels en alles wat daartussen zit. Hoe weet je nou of deze informatie klopt en jou niet op het verkeerde been probeert te zetten?
Slide 5 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 6 - Video
Toelichting na video:
- De video maakt onderscheid tussen informatie en desinformatie.
- Bij informatie weet je wie of wat de bron is, kun je informatie checken en voeren feiten de boventoon. Daarbij kunnen natuurlijk altijd fouten worden gemaakt, maar dat zal de bron dan ook toegeven.
- Bij desinformatie gaat het niet om feiten. Daarbij voeren gevoelens en emotie de boventoon.
- Aan de hand van de figuur op de volgende dia wordt duidelijk hoe desinformatie zich onderscheidt van andere misleidende of onjuiste informatie.
Slide 7 - Tekstslide
- Licht eerst misinformatie (onjuist informatie, geen slechte intentie) en malinformatie (kloppende informatie, maar een slechte intentie) toe.
- Desinformatie is onjuiste informatie, die met een slechte intentie wordt verspreid.
- In deze les staat desinformatie centraal en gaan we niet dieper in op malinformatie en misinformatie.
Disclaimer:
Twee voorbeelden van mis- en malinformatie worden op de volgende dia toegelicht, maar deze slide is optioneel. Dit kan ook bij deze slide worden toegelicht.
Slide 8 - Tekstslide
Deze slide is optioneel. Als er behoefte is aan meer uitleg van de soorten (schadelijke) informatie, komt deze slide goed van pas.
Slide 9 - Tekstslide
- Lees verder dan de kop: een kop kan misleidend zijn of (ongenuanceerde) woorden gebruiken die uitnodigend zijn om op te klikken.
- Zijn de bronnen in het bericht te controleren? Het is belangrijk dat je weet waar de informatie vandaan komt die wordt aangehaald in het bericht
- Wat is het doel van het bericht? Soms is het best lastig is om het doel van een bericht te herkennen. Toch is het goed om even bij deze vraag stil te staan. Het doel van het bericht kan namelijk informatie geven over de intentie van de schrijver
- Is het duidelijk wie de auteur is van het bericht? Is het een journalist of een ander persoon waarvan het profiel te herleiden?
Slide 10 - Tekstslide
- Kop: de uitroeptekens in de kop roepen emotie op.
- Bronnen: in de tekst staat ‘Nederlandse Weerstations’, maar welke zijn dat dan?
- Auteur: Wat is het profiel van Eugene de Boer? Na online speurwerk is er geen journalist of blogger met de naam Eugene de Boer te vinden.
- Platform: de Dutch Post is geen bekend platform. Het is een nepsite die eruitziet als een nieuwssite.
- Context: Als je op de website zoekt zie je dat elke pagina leeg is. De website is van een desinformatie workshop van Beeld en Geluid. Het doel van deze workshop is om leerlingen zelf nepnieuws te laten maken, zodat ze het vervolgens beter herkennen in hun dagelijkse leven. Dit bericht is geschreven door twee vijftienjarigen uit Vlaardingen. Het bericht is in een grote faceboekgroep gedeeld en daarna (zonder check) overgenomen door invloedrijke accounts. Iedereen die op het bericht klikte kreeg een melding dat het om een onderwijsexperiment ging. De berichten worden 24 uur na elke upload weer verwijderd van de website.
Slide 11 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 12 - Tekstslide
- Drie belangrijke redenen waarom mensen desinformatie verspreiden zijn: geld verdienen, publieke opinie beïnvloeden en polarisatie (wordt op slide 21 nader uitgelegd) aanwakkeren.
- Mensen verdienen geld met desinformatie door het genereren van verkeer naar websites via sensationele of misleidende inhoud. Dit verkeer kan worden omgezet in advertentie-inkomsten door middel van klikken op advertenties.
- Dat mensen geld willen verdienen spreekt misschien wel voor zich, maar waarom zouden mensen de publieke opinie willen beïnvloeden of polarisatie in een samenleving willen veroorzaken?
- Mensen willen de publieke opinie beïnvloeden om steun te krijgen voor eigen standpunten. Daarmee vergroten ze hun invloed en hun status.
- Mensen polariseren door het wij-zij denken te versterken. Misleidende informatie wordt gebruikt om persoonlijke overtuigingen en een groepsidentiteit te versterken. Dit kan leiden tot een afname van vertrouwen in autoriteiten en in mensen onderling, wat de sociale samenhang verzwakt.
Wat zijn de mogelijke
negatieve
gevolgen van desinformatie?
negatieve
gevolgen van desinformatie?
Slide 13 - Woordweb
Na het bespreken van de antwoorden worden voorbeelden aangehaald waarbij de impact van desinformatie duidelijk wordt.
- Politieke stemmen gebaseerd op onjuiste informatie: Desinformatie kan leiden tot verkeerde beslissingen bij verkiezingen doordat mensen hun stem baseren op onjuiste of misleidende informatie.
- Onjuiste beelden van mensen: Desinformatie kan leiden tot misvattingen over individuen of groepen, waardoor vooroordelen worden versterkt en sociale cohesie wordt ondermijnd.
- Verlies van vertrouwen in wetenschap en journalistiek: Desinformatie kan het vertrouwen van mensen in wetenschappelijke bevindingen, nieuwsmedia en journalistiek ondermijnen, wat de basis vormt voor goed geïnformeerde besluitvorming en samenleving als geheel.
Slide 14 - Tekstslide
- Juiste informatie is essentieel bij het vormen van een mening. Het is hierbij belangrijk dat we betrouwbare informatie hebben. De mening die wij vormen heeft namelijk invloed op de keuzes die wij maken over ons leven, zoals voor welke politieke leiders we stemmen en welke beslissingen we nemen over onze gezondheid.
- Op de slide staan drie artikelen die toelichten hoe desinformatie impact heeft gehad op de keuzes van mensen. Dit is geen oordeel over de uiteindelijke keuze van mensen (zoals het wel of niet nemen van een vaccinatie), maar het is van belang dat deze keuze is gebaseerd op juiste informatie.
Bronnen:
- Artikel over vaccinaties (NOS)
- Artikel over gezondheidgoeroes (De Volkskrant)
- Artikel over bestorming Capitool (Het Parool)
Slide 15 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 16 - Tekstslide
Om desinformatie effectief te te laten zijn, worden bepaalde manipulatietechnieken gebruikt. Deze technieken zorgen ervoor dat mensen de desinformatie geloven én dit soort berichten zonder goed op te letten verspreiden.
Slide 17 - Tekstslide
- Emotionele inhoud, is inhoud die opzettelijk de basisemoties van mensen uitbuit, zoals angst, woede of empathie. Mensen zullen de emotie voelen en ernaar handelen (delen, uiteindelijk anders stemmen, enz.). Emotionele content is veel effectiever dan feiten, omdat emotie sneller de aandacht grijpt dan feiten.
- Uitleg afbeelding: Op het internet delen ouders foto’s van hun baby’s omringd door medicijnen en spuiten om te laten zien hoeveel vruchtbaarheidsbehandelingen het vergde om zwanger te raken. Antivaxers gebruiken deze beelden in een andere context en beweren dat baby’s deze vaccinaties toegediend krijgen na de geboorte. Er is sprake van de manipulatietechniek ‘emotie’ doordat de baby in het beeld mensen raakt. Daarnaast komt de opstelling van de spuiten in deze context over alsof de baby slachtoffer is en als het ware wordt aangevallen.
Meer informatie:
Slide 18 - Tekstslide
- Je tegenstanders in diskrediet brengen is een belangrijk onderdeel van desinformatie. Het betekent dat je kwaad over iemand spreekt of iemand in een slecht daglicht zet.
- ‘Mainstream media’ is een voorbeeld van een frame dat wordt gebruikt om gevestigde media in diskrediet te brengen. Het in diskrediet brengen van mensen of organisaties helpt de reputatie van de ander naar beneden te halen.
- Wanneer iemand wordt beschuldigd van het verspreiden van desinformatie, zal diegene de bron van kritiek aanvallen. Daarmee probeert diegene de geloofwaardigheid van de kritiekgever te beschadigen.
- Deze stickers werden verspreid naar aanleiding van berichtgeving over de Covid maatregelen.
Slide 19 - Tekstslide
- Samenzweringstheorieën zijn een essentieel onderdeel van online nepnieuwssites en alternatieve social mediakanalen. Samenzweringen kunnen worden gedefinieerd als de overtuiging dat onverklaarbare gebeurtenissen worden geleid door een geheime groep of organisatie. ‘Pizzagate’ is een voorbeeld uit de Verenigde Staten, maar de voorbeelden kunnen overal vandaan komen: van moslims die de Notre Dame (Parijs) in brand staken tot EU-leider die instemde met het misbruiken van kleine kinderen.
- Samenzweringstheorieën worden vaak gebruikt in desinformatie-campagnes om mensen aan te trekken die overheidsinstellingen wantrouwen of andere autoriteiten wantrouwen.
- Bekijk het fragment als je meer over complottheorieën wilt weten. In het programma ‘Danny op straat’ gaat Danny Dhosen in gesprek met mensen die in complottheorieën geloven.
Slide 20 - Tekstslide
- Op TikTok worden vaak complottheorieën gebruikt om volgers te krijgen en op die manier geld te verdienen. Mensen houden van emotionele inhoud en veel mensen vinden complottheorieën spannend, dus zullen ze zich voor een langere tijd aan de video's binden en dat betekent meer advertentie-inkomsten.
Meer informatie
Slide 21 - Tekstslide
- Bij polarisatie gaat het om bewuste pogingen om de kloof tussen politiek links en politiek rechts, ‘echte media’ en ‘nepnieuwsmedia’ en bijvoorbeeld tussen burger en overheid te vergroten. Alles om twee groepen te creëren: links-rechts, voor-tegen, rijk-arm, enz.
- Bij desinformatie worden bestaande ontevredenheden versterkt en kunnen ze belangrijker of populairder lijken dan ze in werkelijkheid zijn. Bij desinformatie wordt er bewust gepolariseerd om een kloof tussen politiek links en politiek rechts, ‘echte media’ en ‘nepnieuwsmedia’ en bijvoorbeeld tussen burger en overheid te vergroten.
- Bekijk het fragment als je meer over polarisatie wilt weten. Het is de introductie van een uitzending van Op1 over stikstof.
Meer informatie:
Slide 22 - Tekstslide
- Uitleg afbeelding: Dit beeld wil ons het volgende laten zien: het gehavende terrein achtergelaten door klimaatstakers (veelal middelbare scholieren) en een schoon terrein achtergelaten door de boeren na hun protesten tegen het stikstofbeleid.
- De werkelijke context: Deze foto’s zijn niet het Malieveld, maar het campingterrein van het Belgische festival Pukkelpop. De bovenste foto is de camping na afloop van het festival. De onderste foto is het campingterrein voordat het festival begon.
- Dit beeld wil het wij-zij denken vergroten door boeren en klimaatstakers tegenover elkaar te zetten door middel van een onjusite bewering.
Meer informatie:
Slide 23 - Tekstslide
- Dit is een fictief social media bericht waar een aantal manipulatietechnieken in te vinden zijn.
- De leerlingen proberen de technieken te herkennen. In de volgende slide worden enkele technieken die in het bericht zijn gebruikt, uitgelicht.
Slide 24 - Tekstslide
- Emotie: ‘onze kinderen’, de smileys en de hashtag ‘#savethechildren’ roepen emoties bij het publiek op zoals woede of angst.
- Complot: ‘het grote plan van de overheid’ duidt op een complot, waarbij het wantrouwen in politici wordt aangewakkerd. De hashtag ‘#connectthedots’ is een veelgebruikte term op websites en kanalen waar complottheorieën worden verspreid.
- Diskrediet: ‘Onze regering is niet te vertrouwen’ duidt op diskrediet omdat de regering in een kwaad daglicht wordt gezet.
Slide 25 - Tekstslide
Deze slide heeft geen instructies
Slide 26 - Tekstslide
- Herhaal de leerdoelen van de les
- Kijk of er nog vragen zijn.
Slide 28 - Tekstslide
Deze les was initieel ontwikkeld in het Europese samenwerkingsproject SMILES, gefinancierd door Erasmus+ Programme. De drie lessen die in dat project waren ontwikkeld zijn uitgebreid met een introducerende les over journalistiek, de lessen zijn toegankelijk gemaakt op het docentenplatform LessonUp en inhoudelijk geüpdate en verrijkt door BENEDMO.
