1 + 2: Eigenschappen doorgeven

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 2

Blok 8: Erfelijkheid

Leerdoelen

• Waar jouw erfelijke beschrijving zit;
• Hoe de eigenschappen op de chromosoom liggen/zitten;
• Waardoor je op je ouders lijkt;
• Of alle eigenschappen erfelijk zijn.

Cel

Celkern

Chromosoom

Waar zit jouw bouwbeschrijving?

• Chromosomen: draden in de kern van elke cel.
• Chromosomen bestaan uit DNA.
  
  
• Je hebt 23 chromosomenparen, 23 van je vader en 23 van je moeder. Er zitten dus 46 chromosomen in elke cel.
  
  
• Alle chromosomen samen noem je het genoom.

Waar bevinden zich chromosomen?

1. Celmembraan
2. Celkern
3. Cytoplasma
4. Vacuole

Wat is een chromosoom?

Waar zit jouw bouwbeschrijving?

Chromosomenparen: 23 dubbelen = 46 chromosomen in elke cel!!

Hoeveel chromosomen heeft een huidcel van een mens?

1. 47
2. 23
3. 46
4. 45

DNA

• DNA: stof waaruit je chromosoom bestaat
• DNA bevat alle informatie om jou te maken
• De informatie op het DNA is verdeeld in stukjes: de genen. Bijv voor haarkleur, oogkleur, etc.

Gen

Celkern

DNA

Chromosomen

Waardoor lijk je op je ouders?

• In voortplantingscellen  zitten 23 chromosomen.
  
  
• Wanneer de kern van de eicel en de kern van de zaadcel (de bevruchting) samensmelten, heb je 2 x 23 = 46 chromosomen. 
• Je krijgt dus de helft van de chromosomen van je vader en de helft van je moeder. Omdat de eigenschappen in deze chromosomen zitten lijk je dus op je ouders.
  

Gewone cel

Eicel

Zaadcel

Gewone cel

Bevruchting

Bevruchte eicel

Waarom hebben voortplantingscellen maar 23 chromosomen?

Ben je een jongen of een meisje?

• Je hebt dus 46 chromosomen en 23 chromosoomparen.
  
  
• 22 van deze paren zijn nagenoeg hetzelfde.
• Het 23e paar kan twee vormen hebben: een X-vorm en een Y-vorm.
• XX = het een vrouw.
• XY = het een man.
  
  
• De X en Y chromosomen noem je geslachtschromosomen.

Jongen of Meisje

De zaadcel bepaalt of de baby een jongen of een meisje wordt

1. waar
2. niet waar

Hoe zitten de eigenschappen op de chromosomen?

• Het stukje DNA dat informatie geeft voor een eigenschap => gen.
• De invulling voor een gen oogkleur, kan variëren (blauw, groen, bruin).
• Zo'n variant heet een allel. 

Gen & Allel

Er bestaat een gen haarkleur. Noem minstens 3 bijbehorende allelen.

Heb je al je eigenschappen van je ouders geërfd?

• Eigenschappen als oog- en huidskleur worden door je chromosomen (dus je DNA) bepaald.  Dit zijn erfelijke eigenschappen.
  
  
• Ergens heel erg goed in zijn, zoals voetbal is gedeeltelijk erfelijk. Dit noem je aanleg.
  
  
• Niet erfelijke eigenschappen worden bepaald door invloeden vanuit je omgeving.

Genotype vs Fenotype

• Genotype => de informatie op je genen.
  
  
• Fenotype => dat wat je ziet van een eigenschap, blauwe ogen of blond haar. 

Huidskleur

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Paars haar hebben.

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

Een litteken

1. Erfelijk
2. Niet-erfelijk
3. Aanleg

genotype

Fenotype

XY chromosomen

kan niet veranderen!

is erfelijk

kan tijdens het leven veranderen

is niet overerfbaar

een litteken

Is niet altijd zichtbaar

Waarom bruine of blauwe ogen?

• Eigenschappen van jouw lichaam staan beschreven op je chromosomen.
  
  
• In totaal heb je 46 chromosomen per cel (behalve geslachtscel). 

Informatie op de genen

• Het genotype van de moeder => blauw allel en blauw allel.

• Het genotype van de vader => bruin allel en bruin allel.
  
  
• Het genotype van het kind => blauw allel en bruin allel.

Heterozygoot & Homozygoot

• Homozygoot: twee dezelfde allelen.
  
  
• Heterozygoot: twee verschillende allelen.

Welke personen zijn heterozygoot voor de eigenschap: oogkleur?

Welke personen zij homozygoot voor de eigenschap: oogkleur?

Heterozygoot

• Alle kinderen van dit stel zijn heterozygoot en hebben bruine ogen.
  
  
• Bruine ogen zijn dominant. Bruin overheerst over blauwe ogen. 

Dominant & Recessief

• Dominant: overheersende allel.
• Recessief: onderdrukte allel.
  
  
  
  
• Ofwel, wanneer je heterozygoot blauw/bruin bent, zal je bruine ogen krijgen. 

Kruisingen met verschillende allelen

• Dominante allelen geven we altijd weer met een hoofdletter zoals A
  
• Recessieve allelen geven we altijd weer met een kleine letter zoals a
  
• Heb je van je vader een dominant allel A en je moeder een recessief allel a dan is het genotype voor dat gen: Aa
  
• Welk allel in de voortplantingscellen komt is willekeur!
  
• Stel je hebt een bevruchting met een persoon die ook Aa heeft => Dan krijg je deze kruising: Aa x Aa
• Welke allel wordt doorgegeven is zowel bij vader als moeder willekeur dus 50%.
  

Huiswerk

Biologie Zelf Doen: vraag 1 t/m 4.

Vragenboekje: paragraaf 1 + 2.