2h wk 49 spelling koppelteken, tussenletters en aan elkaar of los

• Nederlands
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Welkom 2h

Aan het einde van deze les:

- ...Kun je het koppelteken op de juiste wijze gebruiken.

Starttaak: Schrijf op bij welke woorden we een koppelteken gebruiken:

autoindustrie              staakthetvuren

oudvoetballer             langetermijnplanning

meeeten                        5jarig of vijfjarig

skiervaring                   Zuidamerika

koffieautomaat          whatsappen

Wat gaan we vandaag doen?

• Deadline vlog
• Uitleg leenwoorden
• Uitleg koppelteken
• Oefenen digitaal
• Afronden 

Welk Engels leenwoord is onjuist gespeld?

1. intensive care
2. sandwich
3. smash
4. pick up

Wat zijn leenwoorden?

1. Woorden die alleen in het Nederlands voorkomen.
2. Woorden uit andere talen die in het Nederlands worden gebruikt.
3. Woorden die in het Nederlands zijn verzonnen.
4. Woorden die uit het Nederlands zijn geleend door andere talen.

Engelse leenwoorden schrijf je altijd aan elkaar.

1. Ja
2. Nee

Welk leenwoord is NIET goed gespeld?

1. time-out
2. eye liner
3. intensive care
4. wild card

Welk leenwoord is NIET goed gespeld?

1. einzelgänger
2. langlaufen
3. bühne
4. uberhaupt

Welk leenwoord is NIET goed gespeld?

1. all-in
2. countdown
3. firstlady
4. up-to-date

Hoe heet het accent op het Franse leenwoord enquête?

zie Hoofdstuk 2, spelling leenwoorden

1. accent aigu
2. accent grave
3. Frans accent
4. accent circonflexe

Welk leenwoord is correct gespeld?

1. part-timer
2. part timer
3. parttimer
4. parttimmer

Welk leenwoord is correct gespeld?

1. knäckebröd
2. sombrerro
3. autobahn
4. mailot

Leenwoorden

Leenwoord = woord afkomstig uit een andere taal die in het Nederlands terecht zijn gekomen.

Allerlei gebieden, en meerdere talen, bijv:

-Sport: keeper, goal, stick

-Eten: spaghetti, nasi, tiramisu

-Kleding: bolero, sombrero

-Uiterlijke verzorging: make-up, lotion

-Computers: deleten, e-mailen.

De meeste woorden die we overnemen uit andere talen, worden in de loop van de tijd aangepast aan het Nederlandse spellingsysteem.

Leenwoorden Engels:

• Een samenstelling van Engelse woorden schrijf je in het Nederlands als één woord: latenightshow, voicemail.
  
• Als het rechter deel van de samenstelling een Engels voorzetsel is, plaats je een koppelteken: time-out, all-in.
  
• Sommige combinaties worden gezien als een woordgroep. Dan schrijf je de delen los: second opinion, low budget.

Leenwoorden Frans:

• Veel Franse woorden schrijf je in het Nederlands zonder accenttekens: 

controle, debacle, ragout.

• De accenten op de e blijven behouden als dat nodig is om de uitspraak aan te geven:
  

– Soms schrijf je een accent aigu, zoals bij decolleté; (maar: allee.)

– Soms schrijf je een accent grave, zoals bij crèche.

– Soms schrijf je een accent circonflexe, zoals bij enquête.

In een woord dat als echt Frans wordt aangevoeld, blijven alle accenttekens staan. Dat geldt vooral voor woordgroepen (déjà vu).

Koppelteken en weglatingsstreepje

Allebei een liggend streepje ( - )

v-snaar

voor- en nadelen

In sommige woorden schrijf je een koppelteken. Je voorkomt zo dat je een woord verkeerd uitspreekt door bijv. klinkerbotsing.

zeeegel -> zee-egel,

meeeten -> mee-eten

autoonderdelen -> auto-onderdelen

Koppelteken (-) 

• Samenkoppelingen:  kop-en-schotel, doe-het-zelfzaak
• Samenstellingen:

- botsende klinkers: milieu-inspectie, zo-even (maar niet: koffieautomaat)

- letters, cijfers, andere tekens: vwo-diploma, A3-formaat (maar niet als je een afkorting als woord uitspreekt zoals pincode, simkaart)

- aardrijkskundige namen: Noord-Spanje, Nieuw-Vennep

- bij woorden met voorvoegsels: adjunct-directeur, kandidaat-notaris

- als tweede deel samenstelling een hoofdletter heeft: pro-Russisch, on-Nederlands

- gelijkwaardige woorden: trainer-coach, minister-president

- leenwoorden uit Engels met als tweede deel een voorzetsel: make-up, play-off

Weglatingsstreepje

Als je een deel van een woord weglaat (bij herhaling)

Zon- en feestdagen 

Op- en aanmerkingen

Krantenverkopers en -bezorgers

Het streepje komt dan op de plaats van het weggelaten deel van het woord. 

Het weglatingsstreepje kun je niet toepassen wanneer je een heel woord weglaat

Bijv: hoge en lage cijfers

oude en nieuwe informatie

Waarom heeft het woord
een koppelteken?
DNA-onderzoek

1. Het woord is een aardrijkskundige aanduiding of afleiding hiervan
2. Het woord is een samenstelling die je anders verkeerd zou uitspreken
3. Het woord is een samenstelling waarin een cijfer, symbool of afkorting voorkomt
4. Het woord is geen samenstelling en anders zou je het verkeerd uitspreken

Waarom heeft het woord
een koppelteken?
domino-effect

1. Het woord is een aardrijkskundige aanduiding of afleiding hiervan
2. Het woord is een samenstelling die je anders verkeerd zou uitspreken
3. Het woord is een samenstelling waarin een cijfer, symbool of afkorting voorkomt
4. Het woord is geen samenstelling en anders zou je het verkeerd uitspreken

Waarom heeft het woord
een koppelteken?
elite-eenheid

1. Het woord is een aardrijkskundige aanduiding of afleiding hiervan
2. Het woord is een samenstelling die je anders verkeerd zou uitspreken
3. Het woord is een samenstelling waarin een cijfer, symbool of afkorting voorkomt
4. Het woord is geen samenstelling en anders zou je het verkeerd uitspreken

Waar doe je het weglatingsstreepje?

1. Hij geeft autorijlessen en -cursussen.
2. Hij geeft -rijlessen en autocursussen.

Weglatingsstreepje?

1. keelarts, neusarts en oorarts
2. -keel, -neus en -oorarts
3. keel-, neus- en oor-arts
4. keel-, neus- en oorarts

Hoe is het weglatingsstreepje goed gebruikt?

1. waak- en zorgzaam
2. waakzaam en zorg-
3. waak en -zorgzaam

Maken: Digitale boek Cursus 7 Spelling

Wat:          Cursus 7 Spelling: Paragraaf 4 Koppelteken - opdracht 1 t/m 4

                   Cursus 7 Spelling: Paragraaf 3 Leenwoorden - opdracht 1 t/m 5

Hoe:         Zelfstandig

Nodig:     Laptop

Tijd:          15 min

Geluid:     Stilte

Hulp:        Docent loopt rond, steek je hand op bij vragen.

Klaar:        Werken aan je vlog

Wat heb je geleerd?

Doel: Aan het einde van deze les:

.- ...Kun je het koppelteken / weglatingsstreepje op de juiste wijze gebruiken.

Starttaak: Schrijf op bij welke woorden we een koppelteken gebruiken:

Afronding

autoindustrie 

staakthetvuren

oudvoetballer 

langetermijnplanning

meeeten 

5jarig of vijfjarig

skiervaring 

Zuidamerika

koffieautomaat 

whatsappen

Afronding

autoindustrie  = auto-industrie

staakthetvuren = staakt-het-vuren

oudvoetballer = oud-voetballer

langetermijnplanning = langetermijnplanning

meeeten = mee-eten

5jarig of vijfjarig = 5-jarig of vijfjarig

skiervaring = ski-ervaring

Zuidamerika = Zuid-Amerika

koffieautomaat = koffieautomaat

whatsappen = whatsappen

Welkom 2h

Aan het einde van deze les:

- ...Weet je wanneer je wel of juist geen tussenletter moet gebruiken in samenstellingen.

Starttaak: Maak een samenstelling van de volgende woorden: 

rijst+pap                          ervaring+deskundige

zon + bloem                   boot+huis

konijn+poot                   reus+leuk

toets+bord                     stad+centrum

Wat gaan we vandaag doen?

• Deadline vlog
• Herhaling: koppelteken
• Uitleg: tussenletters
• Oefenen digitaal
• Afronden 

Samenstellingen

Twee of meer bestaande woorden die aan elkaar een nieuw woord vormen.

Bijvoorbeeld:

fiets + tas = fietstas

Samenstellingen

Soms moet je tussen die twee woorden tussenletters toevoegen: (e)n, e of s.

fiets + maker = fietsenmaker

beer + sterk = beresterk

dorp + café = dorpscafé

Regel tussenletter(s) -en-

Als het eerste woord alleen een meervoud heeft op -en:

bananenschil, paardensport

Regel tussenletter(s) -e-

- Als het eerste woord gaat over iets waar er maar één van is: zonnecel, maneschijn

- Als het eerste woord een versterkende betekenis heeft: retegoed, reuzegroot

- Als het eerste woord (ook) een meervoud heeft op -s: gemeenteraad, stageplaats

- Als het woord geen meervoud kent: rijstepap

- Als het eerste woord geen zelfstandig naamwoord is: huilebalk

Regel tussenletter(s) -S-

• Als je de -s- hoort en als de -s- in dezelfde soort samenstellingen ook voorkomt:

kapperszaak, want kappersopleiding; spelerssalaris, want spelersbus.

mijnwerkerslamp   ->    mijnwerkersstaking

stadstuin   ->    stadscentrum

En dus geen tussenletter -s- bij:

voetbaltraining   ->   voetbalsupporter

sportwedstrijd. -> sportschool

Welke regel is van toepassing?

brekebeen

1. Het eerste deel gaat over iets waarvan er echt maar één is
2. Het eerste deel heeft behalve een meervoud op -en ook een meervoud op -s
3. Het eerste deel heeft een versterkende betekenis
4. Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord

Welke regel is van toepassing?

mallemolen

1. Het eerste deel gaat over iets waarvan er echt maar één is
2. Het eerste deel heeft behalve een meervoud op -en ook een meervoud op -s
3. Het eerste deel heeft een versterkende betekenis
4. Het eerste deel is geen zelfstandig naamwoord

Welke regel is van toepassing?

maneschijn

1. Het eerste deel gaat over iets waarvan er echt maar één is
2. Het eerste deel heeft behalve een meervoud op -en ook een meervoud op -s
3. Het eerste deel heeft een versterkende betekenis
4. Het eerste deel heeft alleen een meervoud op -en

Welke regel is van toepassing?

beregoed

1. Het eerste deel gaat over iets waarvan er echt maar één is
2. Het eerste deel heeft behalve een meervoud op -en ook een meervoud op -s
3. Het eerste deel heeft een versterkende betekenis
4. Het eerste deel heeft alleen een meervoud op -en

Maken: Digitale boek Cursus 7 Spelling

Wat:          Cursus 7 Spelling: Paragraaf 5 - Tussenletter - opdracht 1 t/m 5

Hoe:         Zelfstandig

Nodig:     Laptop

Tijd:          15 min

Geluid:     Stilte

Hulp:        Docent loopt rond, steek je hand op bij vragen.

Klaar:        Werken aan je vlog

Wat heb je geleerd?

Aan het einde van deze les:

- ...Weet je wanneer je wel of juist geen tussenletter moet gebruiken in samenstellingen.

Starttaak: Maak een samenstelling van de volgende woorden: 

rijst+pap                          ervaring+deskundige

zon + bloem                   boot+huis

konijn+poot                   reus+leuk

toets+bord                     stad+centrum

Wat heb je geleerd?

Starttaak: Maak een samenstelling van de volgende woorden: 

rijst+pap = rijstepap                     

zon + bloem = zonnebloem                  

konijn+poot  = konijnenpoot                 

toets+bord = toetsenbord                    

ervaring+deskundige = ervaringsdeskundige

boot+huis = botenhuis

reus+leuk = reuzeleuk

stad+centrum = stadscentrum

Welkom 2h

Aan het einde van deze les:

- ...Weet je wanneer je woorden aan elkaar of los van elkaar moet schrijven.

Starttaak: Los of aan elkaar?

wind dicht hard loop jack

broodje aap verhaal

zeventien honderd

warme truien dag

daar in

live optredens

Wat gaan we vandaag doen?

• Herhaling: tussenletters
• Uitleg: aan elkaar of los?
• Oefenen digitaal
• Afronden 

Aan elkaar of los?

Samenstellingen (tennis + racket = tennisracket) worden in het Nederlands aan elkaar geschreven. Ze hebben één klemtoon:

Ik heb een vakantiehuisje geboekt en een terreinwagen gehuurd.

Als je twee klemtonen hoort, schrijf je de woorden dus niet aan elkaar:

Ik heb een sfeervol huisje geboekt en een supermooie wagen gehuurd.

Aan elkaar of los?

De volgende woorden schrijf je aan elkaar:

• samenstellingen van twee of meer woorden: tuinstoel, verrekijker, halsslagader;
• woorden die gemaakt zijn van er, hier, daar of waar plus een voorzetsel: hiervoor, ertussendoor, daaronder;
• getallen met honderd en duizend: zevenhonderd, dertienduizend;
• veel samengestelde werkwoorden: opbellen, tegenkomen, koffiedrinken, meewerken, pianospelen;
• veel samengestelde bijvoeglijke naamwoorden met een deelwoord als tweede deel: afleidend, dichtbegroeid, roodgloeiend.

Maken: Digitale boek Cursus 7 Spelling

Wat:          Cursus 7 Spelling: Paragraaf 6 -Los of aan elkaar? - opdracht 1 t/m 5

Hoe:         Zelfstandig

Nodig:     Laptop

Tijd:          15 min

Geluid:     Stilte

Hulp:        Docent loopt rond, steek je hand op bij vragen.

Klaar:        Werken aan je vlog

Wat heb je geleerd?

Aan het einde van deze les:

- ...Weet je wanneer je wel of juist geen tussenletter moet gebruiken in samenstellingen.

Starttaak: Maak een samenstelling van de volgende woorden: 

rijst+pap                          ervaring+deskundige

zon + bloem                   boot+huis

konijn+poot                   reus+leuk

toets+bord                     stad+centrum