6.1 Zintuigen

• Biologie
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 4

Waarneming en gedrag

6.1 Zintuigen

Spullen op tafel

Tas op de grond

Lesprogramma

• Leerdoelen
• Uitleg
• Vragen
• Huiswerk

Leerdoelen

•  Je kunt de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven.
  
• Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven.

Zintuigcellen

Prikkels worden in het zintuig opgevangen door zintuigcellen

Een zintuigcel zet de prikkel om in een impuls

De zintuigen

Zintuigcellen:

Zintuigen kunnen prikkels waarnemen omdat ze een groot aantal zintuigcellen hebben.
Andere naam voor die specifieke cellen: receptoren of sensoren.

exteroreceptoren reageren op prikkels van buiten het lichaam

tong= smaak

neus= reuk

oog= gezichtsvermogen

oor=gehoor

huid= tast

interoreceptoren reageren op prikkels binnen het lichaam.

properiocepetoren geven informatie over het bewegingsapparaat. 

en de wanden van alle holle organen (darmen, longen, maag mondholte, urinewegen en bloedvaten)  geven informatie over de inhoud van het orgaan.

Interne/externe prikkels

Externe prikkels zijn prikkels van buiten je lichaam (geluid/licht etc..)

Interne prikkels zijn prikkels binnen je lichaam. 

Bijvoorbeeld osmoreceptoren, pH receptoren

Mechanische receptoren

Werking:

1. Haartjes op de cel worden in beweging gebracht
2. Deze veroorzaken een impuls door de cel
3. De zintuigcel geeft neurotransmitter af aan de gevoelszenuwcel

Bv. receptoren van gehoorzintuigen, evenwichtszintuigen, tastreceptoren, drukreceptoren

Chemische receptoren

Werking:

1. Chemische stof bind aan receptoren op het membraan van zintuigcellen
2. Dit veroorzaakt een impuls in de cel
3. De zintuigcel geeft neurotransmitters af aan zenuwcellen

Voorbeelden: smaak en reukzintuig

Temperatuur-receptoren

• Liggen in de huid
  
  
• Reageren waarneer de temperatuur onder of boven de normwaarde van 37 graden komt.

Pijnreceptoren

• Reageren als de prikkels extreem worden/zijn zoals hitte.

• Kan ook reageren op chemische verbindingen bij beschadiging of ontsteking van weefsels.

Lichtreceptoren

• Liggen in het netvlies
  
  
• Reageren op contrasten in donker en licht
  (staafjes)
  
• Reageren op kleuren
  (kegeltjes)

Adequate prikkel 

De prikkeldrempel van geluid is laag voor de mechanische receptoren in het slakkenhuis.

Geluid is de adequate prikkel voor deze receptoren.

Als je dicht bij een bas staat dan voel je 

de trillingen ook door je lijf

De prikkeldrempel van de mechanische 

receptoren in de huid voor 

geluidsgolven ligt veel hoger. Dit is een 

niet-adequate prikkel

Prikkeldrempel

Een impuls ontstaat: 

alleen als de prikkel de drempelwaarde overschrijdt.

De prikkel moet daarom : 

• de juiste zijn 

(adequate prikkel), 

• sterk genoeg zijn.

Gewenning / adaptatie

Ontstaat bij dagelijkse blootstelling aan een prikkel.

bijv. kleding dragen.

De zintuigcellen geven de prikkel nog wel door maar worden steeds minder gevoelig voor de prikkel, de impulsfrequentie neemt af.

Ook de hersenen reageren niet meer altijd op de impulsen

Impulsfrequentie

Bij wie hebben de reukzintuigcellen de laagste prikkeldrempel voor geur?

1. Hond
2. Mens

Is de prikkeldrempel bij gewenning hoger of lager geworden?

1. hoger
2. lager

Match de adequate prikkel met het juiste zintuig

druk

zwaarte-

kracht

smaak-

stof

licht

lichte 

aanraking

drukzintuig

gezichts-

zintuig

evenwichts-

zintuig

smaakzintuig

tastzintuig

Zet in de juiste volgorde:

1

2

3

4

5

6

Prikkel

Receptor

Impuls

Hersenen

Impuls

Effector

Een sterkere prikkel leidt tot

1. verhoging impulssterkte
2. verhoging impulsfrequentie
3. antwoord A en B beide

We kunnen harde en zachte geluiden van dezelfde toonhoogte van elkaar onderscheiden. Dit zou kunnen komen doordat

1. de geleidingssnelheid voor harde en zachte geluiden verschillend is
2. de impulsen van beide oren niet gelijktijdig de hersenen bereiken
3. de sterkte van de impulsen in de gehoorzenuwen kan variëren
4. de impulsfrequentie in de gehoorzenuwen kan variëren

Je springt in een zwembad met koud water. Na een tijdje voel je niet meer dat het koud is, hoe komt dit?

1. Dit komt door adaptatie, de impulsfrequentie neemt af
2. De prikkeldrempel wordt lager
3. De prikkeldrempel wordt hoger
4. A en C zijn beide juist

Nabespreken

•  Je kunt de werking van zintuigen in relatie met het zenuwstelsel beschrijven.
  
• Je kunt de reactie van een zintuig op een adequate prikkel beschrijven.

Huiswerk

Leren en maken 6.1