15.1/15.5 Zintuigcellen (CSE deel H15)

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

H15: Waarnemen

Doel 15.1/15.5 CSE deel

Je leert de verschillende typen zintuigcellen
Je leert hoe de zintuigcellen een prikkel omzetten in een impuls 

Je kunt uitleggen hoe je zenuwstelsel met behulp van zintuigen je lichaam in balans houdt

Let op: de werking van spierspoeltje (15.5) is geen cse en letterlijke repetitiestof. Je moet het spierspoeltje wel met tekst en bron 23 kunnen uitleggen als toepassing.

Zintuigcellen

Zintuigcellen moeten een signaal doorgeven aan een sensorisch neuron.

Prikkels

druk

warmte (temp)

geur/ smaak (moleculen)

licht (golflengte)

Receptoren - adequate prikkel

Mechanoreceptoren: druk

Thermoreceptoren: temperatuur

Chemoreceptoren: moleculen

Fotoreceptoren: licht

Receptoren - impuls

1. Receptorcel ontvangt de adequate prikkel

2. De prikkel zorgt voor het opengaan van Na+ poorten in de zintuigcel

3. Prikkeldrempel bereikt? Volledige depolarisatie van het membraan

4. Ca2+ poorten open, Ca2+ bindt aan neurotransmitter blaasjes

5. Exciterende neurotransmitter komt vrij in de synapsspleet en bindt op het membraan van het sensorische neuron

6. Voldoende neurotransmitter? Impulsgeleiding in het sensorisch neuron naar sensorische schors

Receptoren - prikkels

Mechanoreceptoren: druk zorgt voor 

opengaan Na+ poorten. De Na+ poort

is zelf gevoelig voor druk

Thermoreceptoren: temperatuur zorgt

voor openen Na+ poorten, de Na+ poort

heeft een temperatuurgevoelig eiwit 

Receptoren - prikkels

Chemoreceptoren: binding moleculen

aan receptor zorgt voor vrijkomen

secundaire boodschapper, die zorgt

voor openen Na+ poorten

Receptoren - prikkels

Fotoreceptoren: licht op een licht-

gevoelig eiwit zorgt voor vrijkomen

secundaire boodschapper, die zorgt

voor openen Na+ poorten

Receptoren - prikkels

Pijnreceptoren: 

Geen zintuigcelen, maar zenuwuiteinden die reageren op prikkels die schade kunnen geven, zoals te hoge temp, te hoge druk, hoge concentratie chemicaliën. 

Prikkeldrempel ligt veel hoger dan bij zintuigcellen. 

Geven informatie door aan pijncentra in hersenen.

Prikkelsterkte

De actiepotentiaal is altijd even sterk. 

Sterkere prikkel =

meer neurotransmitter =

hogere frequentie van actiepotentialen.

Adaptatie

Door een langdurige constante prikkel kan de prikkeldrempel  van een receptorcel omhooggaan. 

De receptorcel reageert dan minder op de adequate prikkel. 

Dit heet gewenning of adaptatie. 

De snelheid waarmee adaptatie optreedt verschilt per type receptorcel (tast snel, druk of pijn nauwelijks). 

In leidingwater zit een beetje zout. Je drinkt water en in je zoutsmaakzintuigcellen in je tong is een verandering meetbaar.
Toch proef je geen zout. Dit komt doordat:

1. De prikkeldrempel niet is bereikt
2. Er adaptatie is opgetreden
3. Het zout niet de adequate prikkel is
4. Je smaakzintuig geen chemoreceptor is

Zintuigcellen hebben over hun membraan een rustpotentiaal. Hoe verandert dit wanneer Na+-poorten openen?

1. Depolarisatie
2. Hyperpolarisatie
3. Repolarisatie
4. Geen verandering

Doel 15.5

Je kunt uitleggen hoe je zenuwstelsel met behulp van zintuigen je lichaam in balans houdt

Homeostase

Regelkring voor ademhaling:

chemo-receptoren in de aortaboog

Loopt via de hersenstam

Homeostase

Regelkring voor bloeddruk:

druk-receptoren in de aortaboog

Loopt via de hersenstam

Wat is de adequate prikkel voor zintuigcellen in de aortaboog, die bij depolarisatie leiden tot een versnelling van de ademhaling via het ademhalingscentrum?

1. CO2
2. O2
3. H+
4. OH-

Op welk molecuul reageert de chemoreceptor die de zuurgraad van het bloed meet?

1. CO2
2. pH
3. H+
4. OH-

Doel 15.1

Je hebt de verschillende typen zintuigcellen geleerd
Je hebt geleerd hoe de zintuigcellen een prikkel omzetten in een impuls 

Je kunt uitleggen hoe je zenuwstelsel met behulp van zintuigen je lichaam in balans houdt

Begrippen 14.1/14.5

zintuigcellen, adequate prikkel, receptorcellen, mechanoreceptoren, thermoreceptoren, chemoreceptoren, fororeceptoren, secundaire boodschapperstof, prikkeldrempel, impulsfrequentie, pijnreceptoren, adaptatie, inwendige chemoreceptoren, drukreceptoren.