H8 Theater en 9 dans - Cultuur van de kerk

• Kunst
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Wat gaan we deze les doen?

- huiswerk opdrachten bespreken + nakijken

- nieuw: drama in de middeleeuwen

- opdracht drama

- nieuw: dans in de middeleeuwen

Welke opdrachten wil je bespreken?

Nakijken hw opdrachten

Kijk de gemaakte huiswerk opdrachten na:

• Bekijk de antwoorden (via de site)
• Kijk of jouw antwoord goed/fout of niet volledig is
• Vul het antwoord aan of schrijf het juiste antwoord op
  -> met een andere KLEUR
• Lever je opdrachten verbeterd, opnieuw in!

Wat is je het meeste bijgebleven van vorige les?

liturgisch drama/ passiespel

Locaties toneel in middeleeuwen

• In de kerk (indien gespeeld door priesters, aangevuld met komedianten) met decors in de zijbeuken
• Op het kerkplein / voor de kerkdeuren /in het portaal bovenaan de kerktrappen
• mansionen op het marktplein
  
• wagens rondtrekkend als processie of op het marktplein
• In de kastelen of de kasteeltuinen

Didactische functie liturgisch drama

Bijbelverhalen aan de ongeletterde kerkbezoeker uitleggen en ze te verlevendigen

Ontwikkeling Liturgisch drama in vogelvlucht.

1. Sinds 6e eeuw zingen geestelijken tijdens de kerkdienst, teksten zijn in het Latijn.

2. In 8e/9e eeuw worden tropen, korte gezongen dialogen, toegevoegd aan de gezangen om het levendiger te maken.

3. Hieruit ontwikkelt zich in de 10e eeuw het liturgisch drama. Bijbelverhalen worden gespeeld en er komen decors in de zijbeuken van de kerk waartussen de 'acteurs' zich verplaatsen.

4. Rond 1100 gingen leken meespelen in de verbeeldingen van het Bijbelverhaal, dus het Latijn werd vervangen door volkstaal.

5. Paus verbiedt in 1216 toneel in kerk, want voorstellingen worden steeds uitbundiger en volkser (niet gepast in eredienst). Vanaf nu werden ze buiten de kerk uitgevoerd en maakt het geen onderdeel meer uit van de liturgie.

Liturgisch drama ontstond in de kerk uit een vorm van aanschouwelijk onderwijs. Geestelijken verbeeldden daarbij gebeurtenissen uit de Bijbel via dialoog en beurtzang. Gaandeweg ontwikkelde dit zich tot een meer uitgebreide voorstelling. Naarmate deze liturgische spelen aan populariteit wonnen, werden volkse elementen toegevoegd en werd ook de volkstaal gebruikt. Toen ook niet-geestelijken deel gingen nemen, werden de stukken steeds meer seculier. In de loop van de 13e en 14e eeuw vonden de opvoeringen steeds vaker plaats buiten de kerk, met name in de vorm van wagenspelen.

Tropen

De eerder alleen gezongen gedeelten in de liturgie werden later uitgebreid met teksten  en toneelspel.

Hiernaast zie je de Paastrope: verhaal opstanding van Jezus.

Korte dialoog met enkele toneelaanwijzingen ,die rechts toegevoegd zijn aan het lied. 

De tropen werden ook gezongen.

Liturgie is het geheel van voorgeschreven gebeden, ceremoniën en handelingen die een eredienst uitmaken.

Ontstaan nieuwe vormen

• mysteriespel
• passiespel
• mirakelspel
• wagenspel (processiespelen)

Middeleeuwse dramatische voorstelling van het lijden en de dood van Jezus. De passiespelen zijn een populariserend-dramatische voortzetting in de volkstaal van de liturgische paasspelen (liturgisch drama) in het kerkgebouw.

Bij een mirakelspel staat het wonder centraal, bijvoorbeeld het wonderbaarlijke leven van een heilige of de miraculeuze redding van een zondaar.

Een toneelstuk opgevoerd op een verplaatsbare inrichting, genoemd een wagen en ontstond in het laatste kwart van de 14e eeuw. De wagenspelen zijn een variant op het mirakelspel en het passiespel. Als een processie of optocht trekken de wagens langs het publiek.

Middeleeuws geestelijk toneelstuk (geestelijk drama). Meestal wordt de term gereserveerd voor een spel dat gebaseerd is op een geloofsgeheim (mysterie) uit het Oude of Nieuwe Testament.

Opdracht DRAMA

Maak een overzicht van de verschillende drama vormen in de middeleeuwen. Verwerk daarin: liturgisch drama, mysteriespel, passiespel, mirakelspel, wagenspel, abel spelen en kluchten.

• Geef antwoord op de volgende vragen
  1. Verdeel in categorieën: liturgisch drama, religieus drama en wereldlijk drama
  2. Geef de locatie(s) waarop de stukken worden uitgevoerd
  3. Geef de onderwerp van de stukken
  4. Noem de belangrijkste kenmerken (minimaal 3)

Mirakelspelen

Het wagenspel

Het passiespel

Mysteriespelen

Liturgisch drama

abel spelen

Dit spel heeft geen statisch decor maar dynamisch. Het beweegt door de stad heen en is in meerdere steden te gebruiken.

Gaat over zondaars die op wonderbaarlijke wijze hun leven beteren.

toepassen van allegorieën met verwijzingen naar hoe te leven

Deze stukken gaat over het leiden en de dood van Christus.

Wordt rondom Pasen opgevoerd.

Oudste wereldlijke toneel in de volkstaal

Ontstaan om de Latijnse teksten te verduidelijken

Dodendans als inspiratie

20e en 21e eeuw

Oefenopgaven

Wat zijn de belangrijkste verschillen tussen liturgisch drama en wereldlijk (straat)theater? Bespreek de 5 w's: wie, wat, waar, wanneer en waarom (functie)?

Bekijk de afb. in de vorige dia: het decor van het passiespel in Valenciennes. Dit zijn decorontwerpen die Hubert Cailleau in 1547. Uit bronnen is bekend dat deze passiespelen maar liefst vijfentwintig dagen duurden. Los van de duur van het spel, zie je aan deze decors dat het drama in de loop van de middeleeuwen steeds spectaculairder werd. Noem twee kenmerken waaraan dit te zien is

Vanaf 2011 organiseren enkele publieke omroepen jaarlijks een live-uitzending op de donderdag voor Pasen (witte donderdag) met als titel The passion.

Lees tekst 1 volgende dia en bekijk de afbeelding van The Passion in Groningen en bekijk het fragment op dia erna (het slot van The Passion in Groningen). Noem, los van de inhoud, drie overeenkomsten met de middeleeuwse passiespelen.

Tekst 1

‘De opzet: midden in een stad spelen bekende popzangers het lijdensverhaal na, gelardeerd met Nederlandstalige hits. Op een podium midden in de stad speelt een poporkest, daarvoor staat de evangelist, vertolkt door een bekende Nederlander, die het verhaal vertelt. Tussendoor schakelen we over naar twee groepen die op weg zijn naar het podium: een processie van gelovigen die het kruis door de stad slepen, en Jezus en zijn discipelen die de tram of bus pakken richting centrum.’ 

Nrc 

Elk jaar worden er andere popsongs gekozen voor The passion. ‘Kijk omhoog’ is een hit van Nick en Simon uit 2007. Het lied verwijst niet rechtstreeks naar het lijden of de dood, zeker niet van Christus.

Nadat eerder in de uitzending Simone Kleinsma (Maria) het hele lied uitvoert, zingt Jan Dulles (Christus) het refrein als slotlied. De complexe regie is door regisseur David Grifhorst vooraf uitgedacht. Onder de regie valt onder meer de mise en scène, zoals de keuze van locaties, de plaatsing van de camera’s en de instructies voor cameramensen. (zie fragment) 

Bekijk het fragment nogmaals. Beschrijf aan de hand van de filmbeelden vier voorbeelden waarmee de regisseur bereikt dat de algemene inhoud van ‘Kijk omhoog’ een religieuze lading krijgt.