Les 5&6: De verlichting

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 4

Kenmerkend aspect

27. Rationeel optimisme en ‘’verlicht denken’’ dat werd toegepast op alle terreinen van de samenleving: godsdienst, politiek, economie en sociale verhoudingen

Overzicht lessen en vaardigheden

Geschiedenis Periode 3

         Les 1&2: Wetenschappelijke Revolutie

         Les 3&4: De Verlichting en Absolutisme

         Les 4&5: De verlichting

         Les 6&7: Amerikaanse en Franse Revolutie

         Les 7&8: Terugblik

         Havo: HS     Vwo: HS

Drie politieke nieuwe ideeën

- Rousseau

- John Locke

- Montesquieu 

Wat waren de ideeën van deze twee personen als het gaat om de politiek? Zoek dat voor alle drie de verlichte denkers uit.

Denk aan: De rol van de burger, koning en het historische begrip

Blz:   Havo:  130           Vwo: 202

Wat is het verschil tussen Locke en Rousseau?

Politiek

Uitgangssituatie:
- Absolutisme

- Koning en parlement

- Regenten

Verlichte denkers:

- Sociaal contract (John Locke)

- Volkssoevereiniteit (Jean-Jacques Rousseau)

- Trias Politica (Charles Montesquieu)

Sociaal contract

Uitgangssituatie:

Vorst heeft absolute macht door droit divin

Locke

Contract tussen burgers en vorst:

• Burgers dragen taken over aan vorst
• Vorst beschermt burgers door wetgeving
• Als een vorst dit niet goed doet, mag hij afgezet worden

John Locke (1632-1704)

Volkssoevereiniteit

Uitgangssituatie:

Vorst heeft absolute macht door droit divin

Rousseau

• Alle mensen zijn gelijk
• Soevereiniteit ligt altijd bij het volk
• De koning mag altijd door het volk worden afgezet

Jean-Jacques Rousseau (1712-1778)

Locke en Rousseau

Locke

volk = adel + rijke burgers

(Engeland)

Rousseau
volk = alle burgers

(Frankrijk)

uitgangspunt:

alle mensen zijn gelijk

dus: volkssoevereiniteit

uitgangspunt:

beperkte groep burgers vormen het volk

Verlichte denkers zagen volkssoevereiniteit als alternatief voor
absolute vorsten. Maar wat betekent volkssoevereiniteit?

1. Een kleine groep mensen heeft de macht namens het volk .
2. Het volk heeft de hoogste macht en bepaalt wie de bestuurders zijn.
3. De koning is absoluut vorst
4. Het volk wijst één leider aan dat namens hen gaat besturen.

Trias Politica

Kenmerken:
- uitvoerende macht (regering)

- wetgevende macht (parlement)

- rechterlijke macht (rechtspraak)

DEMOCRATIE

Trias Politica

(Driemachtenleer)

Waarom?

Als de drie machten verdeeld zijn en elkaar controleren is de kans op machtsmisbruik het kleinst. 

Vorsten en Verlichte ideeën

- In Frankrijk kwam het volk in contact met de ideeën door:

- brieven, publicaties (tijdschriften, boeken), discussies in koffiehuizen en vooral in salons

Salons

Een literaire salon is een sociaal-literaire bijeenkomst waarbij verschillende schrijvers, dichters, filosofen en kunstenaars elkaar regelmatig ontmoeten om zaken op het gebied van literatuur, poëzie, filosofie en soms nog andere kunsten en politiek te bespreken. Deze bijeenkomsten werden met name georganiseerd door de edelen.

De Encyclopedie van Diderot werd het boegbeeld van de Verlichting in Frankrijk in de 18e eeuw. De eerste 28 delen zijn in Frankrijk gepubliceerd tussen 1751 en 1772.

In de encylopedie staan allerlei gebieden van kennis op wetenschappelijk bescheven. Bijvoorbeeld planten, voertuigen ect.

Publieke opinie: een verzameling van meningen als gevolg van discussie onder de burgers

Gaston van Orleans (1608-1660); broer van koning Lodewijk XIII; wilde meer macht en streed tegen koning en adviseurs

Lodewijk XIII (1601-1643); 

kardinaal Richelieu (1585-1642): adviseur van Lodewijk XIII en Lodewijk XIV

kardinaal Mazarin (1602-1661): adviseur van Lodewijk XIV

Het Ancien Régime

Het Ancien Regime was de oude standenmaatschappij van Frankrijk waarbij de koning boven de standen staat en de meeste macht had. 

Verlicht absolutisme

Een vorst die alleen heerst, maar in het koningschap verlichte ideeën doorvoert. 

Zoals Frederik de Grote, koning van Pruisen. 

Ik ben geen dienaar van god, maar eerste dienaar van de staat.

Alles voor het volk,
maar niets door het volk past bij...

1. rationeel optimisme
2. democratische revolutie
3. abolitionisme
4. verlicht absolute vorst

Zelf aan de slag

Antwoorden toets controleren/ nabespreken

en/ of verder met opdrachten uit het boek

Havo: 6.1 Blz 128

Vwo: 7.1 Blz 178