H2 par. 2.1 Handel en nijverheid in de Republiek

• Geschiedenis
• Middelbare school
• havo
• Leerjaar 2

Memo havo 2

H2. De tijd van regenten en vorsten

De Gouden Eeuw

par. 2.1 Handel en nijverheid in de Republiek

Gouden Eeuw

Leerdoelen

• Je kunt uitleggen hoe de economie in Holland in de late middeleeuwen veranderde.
• Je kunt oorzaken noemen voor de groeiende handel in Holland (1450-1540)
• Je kunt een beschrijving geven van de economie van de Republiek. 
  
• Je kunt uitleggen hoe Amsterdam de belangrijkste handelsstad van de Nederlanden werd.
• Je kunt uitleggen hoe de economie van de Republiek onderdeel werd van de wereldeconomie en welke rol de VOC en WIC hierin speelden.
• Je kunt een verband leggen tussen driehoekshandel, de slavenhandel en de plantageslavernij.
• Ken je de begrippen en jaartallen uit deze paragraaf.
  

Handel met het Oostzeegebied

Rond 1450 dreven Oost-Nederlandse

Hanzesteden Deventer, Kampen en 

Zwolle handel met Oostzeegebied

• Kochten hout en graan
• Verkochten zout en haring

Eind 15e eeuw raakte Hanzehandel

in verval. Hollandse steden zoals 

Hoorn, Enkhuizen en Amsterdam namen 

Oostzeevaart over. Drassige grond ongeschikt voor verbouwen van graan. Import uit Oostzeegebied.

Oorzaken van de groeiende handel in Holland 1450-1540

Oorzaken

1. Veranderingen in de landbouw

Commerciële landbouw = Het verbouwen van landbouwproducten, zoals hennep en vlas, voor de handel. 

2. Toegenomen Oostzeevaart (invoer van graan en hout.

Moedernegotie (belangrijkste handel)

Handel met het Oostzeegebied

Rond 1540 werd Amsterdam een 

stapelmarkt voor hout en graan.

Producten werden eerst opgeslagen 

in pakhuizen en pas verkocht wanneer 

de prijzen hoog genoeg waren. Ze 

werden niet bewerkt.

Handel met het Oostzeegebied

15e en 16e eeuw Antwerpen centrum

van de wereldhandel.

Verschuiving van Antwerpen naar Amsterdam

Oorzaken:

• Belangrijke uitvindingen (fluitschip, 

nieuwe soorten windmolens)

• Val van Antwerpen 1585

Handel met het Oostzeegebied

1585 Val van Antwerpen 

• Spaanse troepen veroveren Antwerpen
• Protestantse kooplui en handwerkslieden 

vluchtten naar Holland en Zeeland.

• Republiek blokkeerde de Schelde.
• Verschuiving van Antwerpen naar 
• Amsterdam als centrum van 

wereldhandel.

Bloeiende handel en nijverheid

Gunstige gevolgen van de Val van Antwerpen voor de Republiek:

• Vlaamse kooplieden namen handelscontacten mee.
  
• Vlaamse ambachtslieden verplaatsten bedrijven. Bijvoorbeeld de Vlaamse laken- en diamanthandel waren een impuls voor de economie.
  
• Stapelmarkt veranderde van handel in grondstoffen naar handel in luxegoederen. 
• Vraag naar arbeidskrachten nam toe. Bevolkingsgroei > stadsuitbreiding Bijvoorbeeld Amsterdamse grachtengordel.

De handel staat centraal

Handelskapitalisme = vorm van economie waarin kooplui zoveel mogelijk winst proberen te maken met  de handel.

Handelaren lieten grondstoffen uit verre landen bewerken door arbeiders/ nijverheid om ze vervolgens met winst te verkopen.

Winsten (kapitaal) werden geïnvesteerd in nieuwe schepen,  producten of uitproberen van nieuwe vaarroutes.

Wat is nijverheid?

1. Het kopen en verkopen van grondstoffen of producten.
2. Het (handmatig) maken van producten of onderdelen daarvan met behulp van grondstoffen.
3. Het verbouwen van gewassen op akkers en het houden van dieren.
4. Met machines van grondstoffen producten of onderdelen daarvan maken.

Welke twee oorzaken zorgden voor toenemende handel in de Holland (1450-1540)?

1. Handel met Azië
2. Handel met Oostzeegebied
3. Handel in luxeproducten
4. Commerciële landbouw

Hoe werd Amsterdam het centrum van de wereldhandel? Zet de gebeurtenissen in de juiste volgorde.

I Vlaamse protestantse kooplieden en ambachtslieden kooplieden namen geld, kennis en handelscontacten mee en verplaatsten bedrijven.
II Vlaamse protestantse kooplieden en ambachtslieden vluchtten.
III) Val van Antwerpen. IV) De Schelde werd afgesloten.

1. III, II, I, IV
2. III, IV, II, I
3. IV, II, III, I
4. IV, III, I, II

Voor 1585 werd in Amsterdam veel gehandeld in luxeproducten.

1. Waar
2. Niet waar

Handelskapitalisme is een manier van geld verdienen waarbij kooplieden proberen met nijverheid zoveel mogelijk winst te maken.

1. Waar
2. Niet waar

Wereldeconomie

16e eeuw 

Ontdekkingsreizen Spanje en Portugal. 

Gevolgen:

• Specerijenhandel
• Verspreiden Christendom (rooms-katholieke geloof)
• Vergroten politieke macht

Wereldeconomie

Handel in nieuwe producten

• Suiker, cacao, koffie en tabak (Amerika)
• Peper, nootmuskaat, foelie en kruidnagel (Azië)

Deze handel verbond werelddelen met elkaar > ontstond een wereldeconomie

VOC

Rond 1600 groeide de vraag naar specerijen.

Handelaren uit Holland en Zeeland wilden profiteren van de specerijenhandel.

1594-1597 Willem Barents zoekt een Noordoostpassage naar Azië door de Arctische Oceaan. Nieuwe handelsroute opzetten mislukt.

1595 Eerste Compagnie met handelssucces in Azië ('voorcompagnie'). 

VOC

1602 VOC (Verenigde Oost-Indische Compagnie) opgericht.

Compagnieën  besloten samen te werken.

• Onderlinge concurrentie vermijden
• Beter te verdedigen tegen de Portugezen

Veel mensen in Holland en Zeeland investeerden geld in het bedrijf en deelden in de winst.

De VOC was één van de eerste multinationals.

VOC

De VOC kreeg een aantal belangrijke rechten van de Staten-Generaal

• Handelsmonopolie op specerijenhandel in Oost-Indië
• Forten bouwen
• Verdragen sluiten met Indische vorsten
• Oorlog voeren

De belangrijkste handelspost was Batavia.

De VOC gebruikte geweld om het handelsmonopolie af te dwingen en om de best prijzen voor producten te krijgen. 

De VOC was zeer succesvol.

WIC

1621 WIC (West-Indische Compagnie) opgericht

• Handelsmonopolie op slavenhandel en producten zoals tabak, cacao, koffie en suiker in West-Afrika en Amerika.
• Handelsposten in West-Afrika en kolonies met plantages in Amerika (Suriname en de Antillen)
  
• Kaapvaart (piraterij)
• Driehoekshandel

De WIC was minder succesvol dan de VOC. 

A: wapens, buskruit, textiel

B: slaven

C: suiker, cacao, koffie en tabak

Verschillen

VOC	WIC
Opgericht in 1602	Opgericht in 1621
Handel in Azië	Handel in Afrika en Amerika
Specerijen (peper, nootmuskaat, etc.) en zijde	Slaven, suiker, tabak
Geen kaapvaart	Kaapvaart
Geen plantages	Plantages
Heel succesvol	Niet zo succesvol

Waarom kregen Hollandse en Zeeuwse kooplieden rond 1600 belangstelling voor de handel in specerijen?

1. Meer mensen wilden specerijen kopen.
2. Specerijen werden goedkoper.

Wat hoort niet bij de VOC?

1. Opgericht in 1621
2. Specerijen, zijde en thee
3. Handelsmonopolie
4. Oost-Indië (Azië)

Wat hoort niet bij de WIC?

1. Opgericht in 1621
2. Slaven, tabak, suiker
3. Handelsmonopolie
4. Oost-Indië (Azië)

Wat zijn de twee belangrijkste kenmerken van de VOC en WIC?

1. Gewone mensen konden van in de winst delen door aandelen te kopen.
2. Kaapvaart
3. Speciale privileges
4. Oost-Indië (Azië)

Bron 1

Bron 2

Bron 3

Handel in mensen

Slavernij = systeem waarin mensen andere mensen bezitten, kopen en verkopen als eigendom.

In Afrika, de Arabische wereld en grote delen van de wereld buiten Europa was slavenhandel onderdeel van de economie.

0

Handel in mensen

17e eeuw Europeanen stichtten handelsposten en plantages in Amerika.

• Indianen stierven door zware werk op plantages en door ziektes.
• Europese handelaren haalden slaven uit West-Afrika om op plantages te werken.

Handel in mensen

Slavenhandel was onderdeel van driehoekshandel.

Handel tussen West-Afrika, Amerika en Europa. 

• In West-Afrika kochten Europeanen slaven in ruil voor 

bijvoorbeeld geweren, alcohol en koperen voorwerpen. 

• WIC verkocht de slaven in Amerika aan de eigenaren van plantages. In Suriname en op de Antillen waren veel plantages in bezit van mensen uit de Republiek. De slaven kregen niets betaald voor het zware werk op de plantages. 
• Daarna voeren de schepen, volgeladen met rietsuiker en tabak, terug naar Europa. 

Handel in mensen

Verdienden geld door:

• Handel in slaven
• Verkoop van producten die slaven verbouwden (gratis arbeid)
  

Handel in mensen

Europeanen hadden geen moeite met slavenhandel:

• Volgens hen behoorden Afrikanen tot een andere, minderwaardige mensensoort. Europa liep op het gebied van techniek voor op Afrika.
• Volgens hen was de Afrikaanse cultuur minder dan hun eigen cultuur, bijvoorbeeld omdat Afrikanen niet christelijk waren.

Alleen Europeanen maakten de slavernij mogelijk.

1. Waar
2. Niet waar

Europeanen hadden in de 17e eeuw geen moeite met slavenhandel. Welk antwoord hoort er niet bij?

1. Europeanen gingen graag zelf op jacht naar slaven.
2. Europeanen keken neer op de Afrikaanse cultuur.
3. Europeanen keken neer op Afrikaanse godsdiensten.
4. Ze vonden Afrikanen een minderwaardige mensensoort.

Aan de slag

Wat? Zie whiteboard.

Hoe? Alleen 

Hulp? Bij je buurman/buurvrouw. Kom je er samen niet uit? Dan bij je docent. 

Tijd? Tot het einde van de les. 

Klaar? Leer begrippen en jaartallen. Vraag docent.