3VWO - H4 - Grammatica/Formuleren - Congruentie en inversie

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

(in)congruentie en (onjuiste) inversie

3VWO - Hoofdstuk 4

Grammatica / Formuleren

Bekijk de volgende zinnen:

1. Zie je die mannen met die zonnebrillen op?
Die mannen zijn geheime agenten.

onderwerp =

naamwoordelijk gezegde =

Bekijk de volgende zinnen:

1. Zie je die mannen met die zonnebrillen op?
Die mannen zijn geheime agenten.

onderwerp = die mannen

naamwoordelijk gezegde = zijn [geheime agenten]

2. Zie je die mannen met die zonnebrillen op?

Dat zijn geheime agenten.

onderwerp =

naamwoordelijk gezegde =

2. Zie je die mannen met die zonnebrillen op?

Dat zijn geheime agenten.

onderwerp = Dat

naamwoordelijk gezegde = zijn [geheime agenten]

3. Zijn die mannen doortrapt en sluw?

Ja, doortrapt en sluw zijn geheime agenten nu eenmaal.

onderwerp =

naamwoordelijk gezegde =

3. Zijn die mannen doortrapt en sluw?

Ja, doortrapt en sluw zijn geheime agenten nu eenmaal.

onderwerp = geheime agenten

naamwoordelijk gezegde = zijn [doortrapt en sluw]

4. Zijn die mannen doortrapt en sluw?

Ja, dát zijn geheime agenten nu eenmaal.

onderwerp =

naamwoordelijk gezegde =

4. Zijn die mannen doortrapt en sluw?

Ja, dát zijn geheime agenten nu eenmaal.

onderwerp = geheime agenten

naamwoordelijk gezegde = zijn [dát]

In zinnen komt de persoonsvorm in persoon en getal overeen met het onderwerp. Dat heet congruentie.

Je zegt bijvoorbeeld:

ik ben, jij bent, hij is, wij/jullie/zij zijn.

Bij een enkelvoudig onderwerp hoort een enkelvoudige persoonsvorm en bij een meervoudig onderwerp een meervoudige.

Meestal is dat niet moeilijk, maar er zijn een paar lastige gevallen:

...want ja, het blijft Nederlands....

• Bij woordgroepen met een enkelvoudige kern en een meervoudige nabepaling richt de persoonsvorm zich naar de kern:
  
  – De groep (kern: enkelvoud) betogers (meervoud) wandelde van het Malieveld naar het Binnenhof.

• Als het onderwerp een verzamelnaam is die uit meerdere personen bestaat, is de persoonsvorm enkelvoudig:
  
  – De jeugd is momenteel een interessante doelgroep voor adverteerders.

• In de constructie een van de + meervoudig woord + die volgt in de bijvoeglijke bijzin een meervoudige persoonsvorm:
  
  – Een van de Groningers die naar Australië emigreerden, was mijn vader.

• Bij meervoudige titels van boeken, films enzovoort volgt een enkelvoudige persoonsvorm:
  
  – ‘De Hongerspelen’ is een bijzonder meeslepende jeugdroman.

• Na een rekeneenheid, zoals meter, liter, dozijn, procent, kilo, euro volgt een enkelvoudige persoonsvorm:
  
  – Twee kilo kaas kost tegenwoordig meer dan tien euro.

In veel zinnen staat het onderwerp op de eerste plaats in de zin, vóór de persoonsvorm:

– Alle Maastrichtenaren (ow) / gaan (pv) / met carnaval / verkleed / de straat op.

Als in een zin het onderwerp achter de persoonsvorm staat, heet dat inversie. Op de eerste plaats van de zin staat dan de persoonsvorm of een ander zinsdeel:

– Met carnaval / gaan (pv) / alle Maastrichtenaren (ow) / verkleed / de straat op.

Soms kun je niet zien of er sprake is van inversie, doordat je niet kunt vaststellen wat het onderwerp van de zin is. De zin heeft dan twee betekenissen:

– Je beste vriend mag (pv) je zo nu en dan toch wel op een foutje wijzen.

Deze zin heeft twee betekenissen, want Je beste vriend kan het onderwerp zijn en je (= jou) het lijdend voorwerp, maar ook je (= jij) kan het onderwerp zijn.

Deze antibiotica .... niet bij mensen die al vaker een kuur kregen.

1. werkt
2. werken

Op de heuvel .... een kudde bruine schapen rustig te grazen.

1. loopt
2. lopen

.... de politie te weinig personeel om kleine inbraken op te lossen?

1. Heeft
2. Hebben

Gisteren .... een klas brugklassers de oude molen bij Windesheim.

1. bezocht
2. bezochten

De media .... de partijvoorzitter van fraude met verkiezingsgeld.

1. beschuldigt
2. beschuldigen

.... in die grote plastic flessen met blauwe dop echt twee liter melk?

1. Zit
2. Zitten

Een van de wielrenners die
ten val .... , .... zijn sleutelbeen.

1. kwam, brak
2. kwamen, brak
3. kwam, braken
4. kwamen, braken

..... Gooische vrouwen eerst als film of eerst als tv-serie uitgekomen?

1. Is
2. Zijn

Bekijk de volgende zinnen. Wat is er fout aan de formulering van zin 1 en 2 en wat aan zin 3 en 4?

1. 77 procent van de Nederlanders vinden dat ons land vluchtelingen moet opvangen, als die vanwege oorlog hun land zijn ontvlucht.
   
   
2. Antibiotica is geschikt voor bacteriële infecties, maar helpt niet tegen virussen.
   
   
3. Op de fiets ben ik naar school een halfuur onderweg, maar ben ik op de scooter maar tien minuten kwijt.
   
   
4. Eerst maakt Mary haar huiswerk en gaat ze daarna met Lisa naar de stad.

Bekijk de volgende zinnen. Wat is er fout aan de formulering van zin 1 en 2 en wat aan zin 3 en 4?

1. 77 procent van de Nederlanders vindt dat ons land vluchtelingen moet opvangen, als die vanwege oorlog hun land zijn ontvlucht.
   
   
2. Antibiotica zijn geschikt voor bacteriële infecties, maar helpt niet tegen virussen.  (getal van de persoonsvorm klopt niet)
   
   
3. Op de fiets ben ik naar school een halfuur onderweg, maar ik ben op de scooter maar tien minuten kwijt.
   
   
4. Eerst maakt Mary haar huiswerk en ze gaat daarna met Lisa naar de stad.
   (woordvolgorde klopt niet
   

Onderwerp en persoonsvorm zijn of allebei enkelvoud of allebei meervoud. Als het getal (enkelvoud of meervoud) van het onderwerp en dat van de persoonsvorm niet overeenkomen, is er sprake van incongruentie; dat is fout.

Incongruentie kan de volgende oorzaken hebben (* betekent ongrammaticaal):

• Het onderwerp is meervoud, maar wordt voor enkelvoud aangezien:
  
  – * De media schrijft veel onzin over deze bekende Nederlander.

• Het onderwerp (ow) lijkt meervoud, maar is enkelvoud, omdat de kern enkelvoud is:
  
  – * Uit de enquête bleek dat de meerderheid (kern v.h. ow; enkelvoud) van de leerlingen (meervoud) tegen frisdrankautomaten waren (meervoud).

• De persoonsvorm en het onderwerp staan ver uit elkaar en daartussen staan andere zinsdelen met een ander getal dan het onderwerp:
  
  – * Het schijnt dat het stadsbestuur de komende jaren binnen de grachten geen nieuwe parkeerplaatsen voor auto’s meer willen
  (pv; meervoud) aanleggen.

Het meewerkend voorwerp wordt ten onrechte voor het onderwerp aangezien:

– * Bij het eindpunt van de lijn worden alle passagiers (meewerkend voorwerp) verzocht <uit de stadsbus te stappen (onderwerp)>.

(Aan de passagiers (meewerkend voorwerp) wordt <dit> verzocht.)

Wanneer in een zin het onderwerp achter de persoonsvorm staat, heet dat inversie. In nevengeschikte zinnen is soms sprake

van onjuiste inversie:

1a * {Zaterdagmiddag heb ik in Thialf naar de WK Sprint gekeken} en {(–) was (pv) ik (ow) ’s avonds pas om 10 uur weer thuis}.

In zin 1a is in het tweede deel ten onrechte inversie toegepast, want op de plaats van het streepje kan niet zaterdagmiddag staan. Correct is zonder inversie:

1b {Zaterdagmiddag heb ik in Thialf naar de WK Sprint gekeken} en {ik (ow) was (pv) ’s avonds pas om 10 uur weer thuis}.

Goed of fout?
Oudere mensen beweren vaak dat de jeugd van tegenwoordig geen enkel respect meer voor hen hebben.

1. goed
2. fout

Goed of fout?
Uit onderzoek blijkt dat dertien procent van de Nederlanders niet goed kan lezen en schrijven.

1. goed
2. fout

Goed of fout?
Een paar echte designerschoenen van een bekende ontwerper brengen op een veiling zo duizenden euro op.

1. goed
2. fout

Goed of fout?
De bezoekers van het filmhuis werden vriendelijk verzocht hun natte jassen in de garderobe achter te laten.

1. goed
2. fout

Goed of fout?
Ik las in de krant dat de Verenigde Staten het klimaatverdrag niet langer wil steunen.

1. goed
2. fout

Goed of fout?
Hoewel de pianist aan de toeschouwers had gevraagd of ze hun mobieltjes wilden uitzetten, schalde er halverwege het concert een irritante ringtone door de zaal.

1. goed
2. fout

Ga nu op je laptop naar de planning van Nieuw Nederlands en maak de opdrachten die ik voor je heb klaargezet.