3hv C4 Taal: 5. Beeldspraak

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

§5 Beeldspraak

p. 100

Tekst

startopdracht

"Hij heeft een glas gedronken."

"Nederland won goud op de Olympische Spelen."

"De hele klas barstte in lachen uit."

"Hij kocht een nieuwe Ford."

• Lees de zinnen en bespreek in tweetallen: Wat bedoelen we hier echt?
• Schrijf de letterlijke betekenis op en bespreek wat er in de zin wordt vervangen.

a) "Zullen we een bakkie doen?"

b) "Amsterdam won met 2-0 van Rotterdam."

c) "De auto reed met hoge snelheid de bocht om."

d) "Hij heeft een Rembrandt in de woonkamer hangen."

Welke zin is géén metonymie?

Leg uit waarom de andere zinnen dat wel zijn

vwo

havo

In deze les:

• Startopdracht 
• Uitleg synesthesie en metonymie
• Opdracht maken en evalueren
• Gezamenlijk afsluiten

Leerdoelen:

• Je kan beeldspraak herkennen.
• Je weet wat synesthesie en metonymie zijn.

vwo

Je kan verschillende vormen van metonymie herkennen.

Taalactiviteit

Noteer onbekende begrippen in je schrift en zoek de betekenis op.

Synesthesie

Hoe ruiken getallen? Hoe ziet muziek eruit? Als je deze vragen heel normaal vindt, dan is er een kans dat je synesthesie hebt, een neurologisch verschijnsel waarbij de ene zintuiglijke waarneming (bijvoorbeeld iets dat je ziet) een tweede zintuiglijke waarneming oproept (bijvoorbeeld een geluid). Met andere woorden, wanneer het ene zintuig geactiveerd wordt, wordt een ander, niet-gerelateerd zintuig ook geactiveerd.

Als in beeldspraak twee waarnemingen van verschillende zintuigen gecombineerd worden, spreek je van synesthesie.

Bijvoorbeeld: een scherpe blik (gevoel en zicht) of schreeuwende kleuren (gehoor en zicht)

• het oorverdovend zonlicht 
• de zintuigen gehoor (oorverdovend) en zicht (zonlicht) worden hier gecombineerd 

Lees de strofe uit het gedicht Ik tracht op poëtische wijze van de dichter Lucebert. Noteer de synesthesie in deze strofe en geef aan welke zintuigen gecombineerd worden.

Ik tracht op poetische wijze

ik heb daarom de taal

in haar schoonheid opgezocht

hoorde daar dat zij niet meer menselijks had

dan de spraakgebreken van de schaduw

dan die van het oorverdovend zonlicht.

1. Vergelijking: Die man (object) is zo snel als de bliksem(beeld).
2. Metafoor: De bliksemschicht (beeld) vestigde een nieuw wereldrecord. (Object: snelle man/Usain Bolt niet genoemd)
3. Personificatie: De toekomst lacht hem tegemoet.
   
4. Metonymie: We moeten even de koppen tellen.

Beeldspraak

voorkennis ophalen

Nieuw

Welke vorm van beeldspraak zie je

 in de krantenkop?

Metonymia

Beeldspraak op basis van een verband

Het object wordt niet vervangen door een beeld dat daarmee overeenkomt, maar door een beeld dat aan een eigenschap of kenmerk van het object verwant is.

Metonymie 

naamsverwisseling (Oudgrieks)

Metonymia

1) Deel voor geheel (Pars pro toto): Even de neuzen tellen
2) Geheel voor deel (Totum pro parte) =  Nederland won de wedstrijd met 2 – 0
3) abstract voor concreet (abstractum pro concreto): Het kantoor gaat een dagje uit.
4) concreet voor abstract (concretum pro abstracto) : Hij verdient een goede boterham met acteren.

Metonymie

5) merknaam/bedrijfsnaam voor product (eponiem, indien het de naam draagt van de maker) : Bij die mensen hangt een mooie Picasso.

6) Voorwerp voor inhoud: Lust je nog een kopje?

7) Stof voor voorwerp: Joep Wennemars won dit weekend goud op de 1000 meter.

8) Enkelvoud voor meervoud De emancipatie van de vrouw.

9) Plaats voor product (geoniem of toponiem): Hij rookt een dikke Havana.

Metonymie

Opdracht

- lees de opdrachten

- Maak opdracht 1 en 2 zelfstandig

- Deel en controleer je antwoorden met je buur

- Maak samen opdracht 3

- lees de opdrachten

- Maak opdracht 1 zelfstandig

- Bespreek je bevindingen met je buur/buren

- Maak samen opdracht 3

vwo

havo

Tekst

Evaluatie en reflectie

Je hebt een nieuwsbericht of creatieve tekst geschreven.

Lees je tekst voor en de rest maakt aantekeningen.

Heb je de metonymie ontdekt?

Vertel!

"Delen is groeien – samen leren, samen sterker!"

Hoe ging het schrijven van je tekst?

Wat zou je de volgende keer anders kunnen doen?

Gebruik je zelf ook metonymie?

Tekst

Heb je je leerdoelen behaald?

Je kan beeldspraak herkennen.

Je weet wat synesthesie en metonymie zijn.

vwo

Je kan verschillende vormen van metonymie herkennen.

Taalactiviteit

Noteer onbekende begrippen in je schrift en zoek de betekenis op.

Wat valt je op?

"Toch was Claude stiekem ook wel heel erg gespannen voor het optreden: "Omdat heel Nederland en Europa meekijkt.""

Bron: RTL Boulevard, 16 maart 2025