Middeleeuwen 2

• Nederlands
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 5

Wat weet je van de middeleeuwen?

Deze les

• De Middeleeuwse samenleving
• Het (echt) oudste Nederlands
• Ridderliteratuur
• Exempelen
• 
  

Hoe komen de middeleeuwen eigenlijk aan hun naam?

Middeleeuwen 

De middeleeuwen duren van 500 tot 1500 en zijn verdeeld in de vroege middeleeuwen (500-1000), de hoge middeleeuwen (1000-1300) en de late middeleeuwen (1300-1500)

In de late middeleeuwen worden de steden langzamerhand  steeds belangrijker en de burgers in de steden krijgen steeds meer macht. Het oude leenstelsel waarin de adel alle macht had, begint af te brokkelen. 

In de hoge middeleeuwen onstonden de eerste steden in West-Europa en tegen betaling krijgen ze een zekere mate van zelfstandigheid. Dit is de tijd waarin de indrukwekkende kathedralen worden gebouwd en de eerste universiteiten ontstaan. In deze periode begint ook de Nederlandse literatuur.

De vroege middeleeuwen zijn voor de Nederlandse literatuur minder belangrijk, omdat er geen teksten zijn overgeleverd. Het is de tijd van de adel (ridders) en de geestelijken (priesters en monniken). Wie niet tot een van deze twee groepen behoorde, had niets te vertellen. De adel verdeelt het land door middel van het leenstelsel. De hoogste vorst leent land uit aan andere edellieden. Die zijn "de baas" in het gebied dat ze geleend hebben. In ruil daarvoor moeten ze trouw aan de vorst zweren en belasting betalen. Er waren nog geen steden in wat nu Nederland heet.

De feodale maatschappij

De middeleeuwse maatschappij was theocentrisch. Wat betekent dat?
In het dagelijks leven ...

1. ... staat de wetenschap centraal.
2. ... staan God en godsdienst centraal.
3. ... staan geld en economie centraal.
4. ... staat iemand die Theo heet centraal.

De Middeleeuwse maatschappij is ook een standenmaatchapij. Wat is dat?

De middeleeuwse standenmaatschappij

• Een geordende maatschappij waarin iedereen zijn plaats kende:

1. De geestelijkheid
2. De adel / ridders (leefden aan het hof: een kasteel)
3. De boeren                                                                                                     Op aarde zijn er sommigen die bidden, sommigen die strijden en sommigen die werken (...)' 

Samenvattend...

De middeleeuwse cultuur is theocentrisch. God en alles wat met godsdienst (Rooms-Katholiek) te maken heeft staan centraal. Het leven na de dood is belangrijker dan het leven zelf. Een bekende spreuk is memento mori: gedenk te sterven. Probeer om in de hemel te komen.

De priesters en de monniken (de geestelijkheid) hebben daarom het meeste te vertellen. Zij zijn de belangrijkste stand.

Je hebt gezien dat de middeleeuwse maatschappij een standenmaatschappij was. Gedurende het grootste deel van de middeleeuwen waren er maar twee standen: de geestelijkheid en de adel. Pas vanaf de late middeleeuwen wordt een derde stand belangrijk: de burgerij. Dit zijn de inwoners van de steden.

Echte oudste Nederlandse zin

De zin olla vogala ... is wel de oudste literaire zin, maar niet het alleroudste Nederlands. Dat is:

maltho thi afrio lito  

Deze zin stond in een wetboek uit de zesde eeuw. Welke woorden herken je, als je denkt aan de zin: Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu wat unbidan we nu?

betekenis

Ik maak je vrij, halfvrije

Deze zin werd uitgesproken als een halfvrije (een soort slaaf) helemaal vrij werd gemaakt.
 

1500

1300

1100

600

Hoe oud zijn deze tekstfragmenten?

Hebban olla vogala nestas hagunnan hinase hic anda thu wat unbidan we nu

maltho thi afrio lito

Vraye historie ende al waer

maghic u tellen, hoort er naer! 

Het ghebuerde dat des heer Ghijsbrecht Mariken zijnder nichten seynden wilde in die stadt van Nieumeghen

Ridderromans: Karelroman en Arthurroman, wat weet je er nog van? Zie ook pag 95 als je t niet meer weet

Welk kenmerk van de Karelroman zie je wél terug in Karel ende Elegast?

1. De Karelroman is gewijd aan oorlog en massagevechten
2. Karel is vrijwel nooit zelf de hoofdpersoon
3. Keizer Karel is een onsympathieke figuur die de held het leven zuur maakt
4. De Karelroman heeft een voorbeeldfunctie

Wat weet je nog over de religieuze literatuur? De exempelen en de Maria-verering (blauw..) Zie pag 95 als je niets meer weet

Hoe werd in de middeleeuwen literatuur beleefd en hoe werd het overgedragen? Wat was kenmerkend?