H4 Geschiedenis Rusland

• Aardrijkskunde
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 4

H4 Geschiedenis Rusland

In dit hoofdstuk maak je een korte reis door de geschiedenis van Rusland. Belangrijkste doel van dit hoofdstuk is om te begrijpen waar de complexe economische, sociale en politieke situatie van Rusland (zowel binnen Rusland, als tussen Rusland en andere landen) vandaan komt. 

Aan het einde van deze lessonup bekijk je het beeld van Rusland op verschillende momenten door de ogen van artiesten, door 3 bekende popnummers over Rusland te analyseren. 

Vladimir de Heilige

De Russische geschiedenis begint met Vikingen of Varjagen die de Russische

rivieren afvoeren en een aantal handelsnederzettingen stichtten. Zij vermengden zich

na verloop van tijd met de Slavische bevolking. De Vikingen of Varjagen wisten

uiteindelijk vanuit Novgorod een groot gebied te verenigen dat ook de stad Kiev

omvatte. Dit was het eerste Russische rijk: het rijk van Kiev. In 988 kiest vorst

Vladimir de Heilige voor het Byzantijnse, orthodoxe christendom als religie voor het

rijk van Kiev, dat daarmee massaal wordt gedoopt. 

Nevski

Als Vladimir de Heilige zijn land verdeeld onder de zonen volgt een eeuwenlange

versnippering van het land in allerlei kleine vorstendommen. Deze vorstendommetjes

kunnen weinig verzet bieden tegen de Mongolen die in de dertiende eeuw vanuit het

oosten binnenvallen. In 1240 brandden zij Kiev plat.

Novgorod in het noorden wordt daarna de belangrijkste stad van Rusland. Deze

Hanzestad weet zich grotendeels te onttrekken aan de Mongoolse heerschappij,

maar worstelt met een andere dreiging. Vanuit het westen proberen de Zweden en

de Ridders van de Duitse Orde hun grondgebied uit te breiden. De vorst van

Novgorod, Alexander Nevski weet hen echter beide te verslaan. Alexander Nevski

wordt daardoor gezien als een nationale held en bovendien als de grondlegger van

de Russische Staat

H4 Geschiedenis Rusland

16e eeuwse voorstelling van de

Slag op het Peipusmeer. Op het dichtgevroren

meer versloeg de Republiek Novgorod in 1242

onder leiding van Alexander Nevsky de Ridders

van de Duitse Orde. De Duitse drang naar het

oosten, die helemaal tot aan ‘Lijfland’ (het

huidige Estland en Letland) voerde,werd

hiermee gestuit. Het ‘Lijfland’ was later ook nog

inzet van menig conflict tussen Rusland en

vooral Zweden. Pas in de Grote Noordse Oorlog

(1700-1721) brak Peter de Grote de Zweedse

hegemonie in dit gebied definitief. Rusland had

daarmee zijn toegang tot de Oostzee veilig

gesteld.

Tsaren

In de dertiende en de veertiende eeuw weten de Russische vorstendommen zich

steeds meer los te worstelen van de Mongoolse heerschappij. Het grootvorstendom

Moskou komt daarbij als grootste overwinnaar uit de strijd. Als Constantinopel in

1453 valt, neemt de Moskovitische leider Ivan III de titel Tsaar (afgeleid van Caesar –

keizer) van heel Rusland aan. Rusland is vanaf dan ook de hoeder van de Oosters-orthodoxe kerk.

De Basiliuskathedraal op het Kremlin van

Moskou, gebouwd in opdracht van tsaar Iwan de

Verschrikkelijke ter ere van zijn overwinning op de

Tataren bij Kazan.

De Russisch Orthodoxe kerk was sterk geïnspireerd op

die van Constantinopel. In 1054 braken deze oosterse

kerken met de westerse kerk die onder leiding stond

van de paus. Het Russisch Orthodoxe geloof heeft

altijd (zelfs in de Sovjetperiode toen religie verboden

was) een belangrijke rol gespeeld als samenbindende

factor in de Russische samenleving.

Iwan de Verschrikkelijke

In de zestiende eeuw wordt onder het wrede bewind van Iwan IV de Verschrikkelijke

een begin gemaakt met de verovering van de gebieden ten oosten van de Wolga. Dit

gaat razendsnel want in 1640 waren de Russen al bij de Grote Oceaan.

 waren enorm. 

Uitbreiding Russische Rijk

Beredeneer waarom de uitbreiding van het Russische Rijk vooral in oostelijke richting snel kon verlopen

Tsaar Peter de Grote

In 1682 komt Tsaar Peter de Grote (Romanov) aan de macht. Hij richt zich op het

westen en neemt West-Europese landen als Engeland en Nederland als voorbeeld.

Hij verslaat de Zweden en forceert daarmee een toegang tot de Oostzee. Zweedse

krijgsgevangen moeten in een moeras aan de Neva de nieuwe Russische hoofdstad

Sint Petersburg bouwen. Peter probeert de modernisering van Rusland te forceren.

Toch veranderde er tot in de negentiende eeuw lange tijd weinig in het leven van de

gewone Russische bevolking. Rusland was een grotendeels agrarische samenleving

met Middeleeuwse trekjes als lijfeigenschap (pas afgeschaft in 1861) met een kleine

elite onder leiding van de tsaar. De welvaartstegenstellingen zijn heel groot.

19e eeuw

De Wolgaslepers, door Efimovitch Repin (1873). Dit schilderij maakt een politiek punt over de sociale situatie van het 19e eeuwse Rusland

De schilder Repin maakte in de negentiende eeuw een politiek statement met zijn
werk de Wolgaslepers.
Welk politiek statement maakte Repin met dit schilderij?

Welke gebeurtenis was uiteindelijk het gevolg van het thema dat Repin in het
schilderij een ‘gezicht’ gaf?

WOI

De enorme verliezen van het Russische leger in de Eerste Wereldoorlog vormen

uiteindelijk de aanleiding voor de Russische revolutie in 1917. De laatste

Romanovstsaar wordt afgezet en vermoord. De Sovjetunie ontstaat als

communistisch land met eerst Lenin en later Stalin aan het roer. Het wrede regime

van Stalin zorgt enerzijds voor industrialisatie. Anderzijds ontstaan er door

collectivisering in de landbouw grote hongersnoden. Politieke tegenstanders en

soms zelfs complete volken worden gedeporteerd. Tijdens het bewind van Stalin

sterven tussen de negen en de twintig miljoen inwoners van de Sovjetunie een

onnatuurlijke dood.  

Wat betekent communisme?

Beschrijf hoe een planeconomie werkt.

WOII

 In de Tweede Wereldoorlog sneuvelen nog eens 22 miljoen

Russen in de strijd tegen de Duitsers. De Slag bij Stalingrad wordt beschouwd als het

grote keerpunt in de oorlog. De Sovjetsoldaten marcheren daarna naar Berlijn. De

Sovjetunie wint grondgebied (o.a. omdat Polen wordt ‘opgeschoven’) en weet Oost-Europa in haar invloedsfeer te krijgen. 

Stalin (L.), de Amerikaanse president Roosevelt (M.) en de Britse premier Churchill overleggen in 1943 in Teheren (in het toenmalige Perzië, tegenwoordig Iran). De Sovjetunie vormde in de oorlog een van de Big Three van Geallieerden tegen Nazi-Duitsland. 

Koude Oorlog, Perestrojka en glasnost

De Tweede Wereldoorlog wordt gevolg door een Koude Oorlog met het

kapitalistische westen. Het IJzeren Gordijn en de Berlijnse Muur scheiden West- en

Oost-Europa. De gebreken van de planeconomie en de dure wapenwedloop met de

Verenigde Staten zorgden rond 1985 voor scheurtjes in het communisme. Als

president Gorbatsjov aan de macht komt kiest hij voor hervormingen (Perestrojka)

en meer openheid (glasnost). Hij ontketent hiermee echter een reeks reacties die hij

niet in de hand kan houden. 

Val van het communisme

Na de val van de Berlijnse Muur keren de Oost-Europese landen het communisme snel de rug toe. De roep om de val van de Sovjetunie en het communisme klinkt steeds luider. Vooral de president van de grootste deelrepubliek Rusland, Boris Jeltsin, keert zich openlijk af van Gorbatsjov.

In 1991 valt de Sovjetunie uit elkaar. Er verschijnen vijftien nieuwe landen op de

wereldkaart, waarvan Rusland de grootste is. 

Welke twee factoren voor het uiteenvallen van de Sovjetunie worden in de tekst genoemd

Welke drie historische personen hebben zich voor Jeltsin
vooral op het westen gericht?

Geef tenminste twee kenmerken
- die Rusland gemeenschappelijk heeft met West-Europese landen
- waarop Rusland verschilt van de West-Europese landen

Ondanks de gebreken van zowel het communisme als de Sovjetunie hebben
toch veel Russen (vooral de ouderen) nog heimwee naar de tijd voor 1991.
Beredeneer waar deze hang naar het verleden vandaan komt.

Opdracht: muzikale geografie

Het beeld dat 'wij' in het westen van Rusland hebben is regelmatig veranderd en bijgesteld. Dit komt mooi tot uiting in de muziek.

In de afgelopen decennia zijn er een aantal nummers uitgebracht die gaan over de verhouding tussen Rusland en het Westen. Een aantal van die nummers staat `nog jaarlijks in de top 2000 allertijden. 

Je gaat drie van deze nummers luisteren:

-Russians van Sting
-Leningrad van Billy Joel
-Wind of Change van de Scorpions

Opdracht: muzikale geografie

Op de volgende dia's geef je na het luisteren van de nummers van elk lied in eigen woorden weer waar het over gaat. De tekst is beschikbaar in een apart document op Magister (inclusief vertaling)

Geef in een paar zinnen aan welk beeld het nummer Russians neerzet over de verhouding tussen het Westen en de Sovjet-Unie

Geef in een paar zinnen aan welk beeld het nummer Leningrad neerzet over de verhouding tussen het Westen en de Sovjet-Unie

Geef in een paar zinnen aan welk beeld het nummer Wind of Change neerzet over de verhouding tussen het Westen en de Sovjet-Unie

De drie teksten hebben een gemeenschappelijke thema.
Welk thema is dit?
In welk opzicht wijkt dit af van het beeld dat er tijdens de hoogtijdagen van de
Koude Oorlog in het westen bestond van de Sovjetunie?

Als je de drie teksten na elkaar leest zie je dat de beeldvorming over de
Sovjetunie in het westen in de tijd veranderde.
Beschrijf met behulp van de drie teksten hoe het beeld van de Sovjetunie in
het westen veranderde.

Muzikale geografie

Ook in het huidige Rusland zijn er artiesten die via muziek politiek actie voeren. Een van de bekendste voorbeelden is de feministische band "Pussy Riot". Daarover lees je meer in dit artikelen: https://www.ru.nl/nieuws-agenda/vm/2019/januari/waarom-activisme-pussy-riot-goed-werkt/

Een bekend moment wordt in dit artikel besproken, toen de band de WK-Finale van 2018 in Rusland verstoorde. 

https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/waarom-is-pussy-riot-nog-gevaarlijk-voor-het-kremlin~bbcd66f9/