2. Van verlies naar winst: 1800 - 1870

• Geschiedenis
• Middelbare school
• vmbo t
• Leerjaar 3,4

2. Van verlies naar winst: 1800 - 1870

Planning

• Herhalen
• Leerdoelen
• Uitleg
• Zelfstandig werken
• Controle

Wat weet je nog van de vorige paragraaf.

Deelvraag:

Hoe werd Nederlands-Indië een winstgevende kolonie?

Leerdoelen

1. Je kunt uitleggen waarom Nederlands-Indië tot 1830 vooral geld kostte.
2. Je kunt uitleggen wie Diponegoro was.
3. Je kunt uitleggen waarom het cultuurstelsel in 1830 werd ingevoerd.
4. Je kunt uitleggen hoe het cultuurstelsel in zijn werk ging. 
5. Je kunt uitleggen welk gevolg het cultuurstelsel voor Nederland had. 
6. Je kunt de positieve gevolgen van het cultuurstelsel vertellen voor Nederlands-Indië
   
7. Je kunt de negatieve gevolgen van het cultuurstelsel vertellen van Nederlands-Indië.

Kostenpost Nederlands-Indië

Begin negentiende eeuw stond Nederland er financieel slecht voor:

• Van 1810 tot 1813 hoorde Nederland bij het Franse rijk, die periode was slecht voor de handel.
  
• Engeland, de grote vijand van Frankrijk, had veel Nederlandse schepen aangevallen en zelfs Java veroverd.
  
• Ook moest Nederland meebetalen aan Napoleons oorlogen.
  
• Ten slotte waren er nog de grote schulden van de VOC.
  

Kostenpot Nederlands-Indië.

• In 1815 gaf Engeland Java weer terug aan Nederland.
  
• De Nederlandse handelsvloot was echter ouderwets en kon niet concurreren met de moderne Engelse schepen.
  
• Ook waren er opstanden van zowel het volk als de edelen op Java.
  
• In 1825 groeide een opstand van prins Diponegoro uit tot de Java-oorlog, die Nederland met veel moeite pas na vijf jaar zou winnen.
  
• Door de Java-oorlog was de Nederlandse schatkist bijna leeg.  

Diponegoro geeft zich in 1830 over aan de Nederlanders.

De schilder van dit schilderij heeft express niet het verraad van de Nederlanders laten zien. Hij heeft alleen Diponegoro die zich overgeeft geschilderd met het afscheid nemen van zijn volgelingen.

Wie was Diponegoro?

• Prins Diponegoro kwam uit een adellijke familie, maar zette zich in voor de armen.
  
• Hij was moslim en geloofde dat hij door Allah was geroepen om de ongelovige Nederlanders van Java te verjagen.
  
• Diponegoro voerde een guerrillaoorlog.
  
• In het begin had hij veel succes en veroverde hij bijna heel Java.
  
• Uiteindelijk verloor hij steeds meer terrein en na vijf jaar gaf hij zich over.
  
• Als straf werd hij verbannen naar een ander eiland, waar hij ook stierf.
  
• Diponegoro wordt nu in Indonesië geëerd als vrijheidsstrijder.
  

Het cultuurstelsel: 1830

Om Nederlands-Indië winstgevend te maken, bedacht gouverneur-generaal Van den Bosch het cultuurstelsel.

1. Javaanse boeren moesten verplicht een vijfde deel van hun grond bebouwen met exportproducten, zoals: suiker, thee, koffie en indigo.
2. De boeren kregen een vaste (lage) vergoeding voor hun werk, het plantloon.
   
3. Boeren moesten ook 66 dagen per jaar gratis werken voor de Nederlanders. Met deze herendiensten hielpen ze op het land of bij de aanleg van (spoor)wegen, kanalen en gebouwen.

 Indische boeren dragen hun producten af aan een Nederlandse ambtenaar

Het cultuurstelsel: 1830

• De Indische regenten (vorsten en edelen) en dorpshoofden kregen een belangrijke rol in het cultuurstelsel.
  
• Zij gaven hun onderdanen opdrachten, verdeelden het werk en zorgden dat de producten werden geleverd.
  
• In ruil daarvoor kregen ze een deel van de opbrengst: cultuurprocenten.
  
• De Nederlanders beperkten zich tot toezicht houden, administratie en transport van de producten.
  

Gevolgen voor Nederland

Het cultuurstelsel was heel gunstig voor Nederland.

1. De exportproducten werden met grote winst door de Nederlandsche Handelsmaatschappij (NHM) verkocht en geveild.
   
2. De opbrengst, het batig slot, kwam in de Nederlandse schatkist terecht.
   
3. De modernisering van Nederland te betalen, zoals: de aanleg van spoorwegen, bruggen en viaducten, scheepsbouw en modernisering van de textielindustrie.
   

Suikerriet als exportproduct met het cultuurstelsel

Gevolgen voor Nederlands-Indië

• Het cultuurstelsel had voordelen voor de Javanen: er kwam een geldeconomie en de infrastructuur en irrigatie werden verbeterd.
• Maar er waren vooral nadelen:
  

1. De regenten lieten méér dan een vijfde deel van de grond bebouwen om nog meer te kunnen verdienen.
2. Ook moesten de boeren vaak meer dan 66 dagen herendiensten doen.
   
3. Daarnaast hadden ze, door het lage plantloon, onvoldoende geld om levensmiddelen te kopen.
   
4. Samen met de grote bevolkingsgroei op Java, veroorzaakte dit soms hongersnoden.
   

Dwangarbeid op het Indonesische eiland Java door de Nederlandse kolonisator leidde tussen 1834 en 1879 tot aanzienlijke oversterfte onder de plaatselijke bevolking.

	Wat	Maak opdracht: 2, 4, 6, 8, 9, 10, 15 Werk de leerdoelen uit.
	Tijd	15 min
	Hoe	De eerste 5 min werk je in stilte. daarna mag je zachtjes overleggen in de groepje.
	Hulp	Na 5 minuten mag je vragen stellen.
	Klaar	Maak opdracht 13 Maak een begrippenlijst van de begrippen tot nu toe.

2. Van verlies naar winst: 1800 - 1870

Planning

• Herhalen
• Leerdoelen
• Uitleg
• Zelfstandig werken
• Controle

Welke producten werden in
het cultuurstelsel verbouwd?

1. koffie, thee en indigo
2. specerijen, tabak en indigo
3. koffie, thee en specerijen
4. tabak, koffie en zout

Noem één positief gevolg van het
cultuurstelsel voor de Javaanse boeren

Noem twee negatieve gevolgen
van het cultuurstelsel voor de Javaanse boeren

Leerdoelen

1. Je kunt het duale bestuursstelsel van Nederlands-Indië omschrijven.
2. Je kunt vertellen waarom er kritiek kwam op het cultuurstelsel
   
3. Je kunt vertellen welke veranderingen er aan het cultuurstelsel werden gedaan rond 1848.
   
4. Je kunt vertellen wie Multatuli is en wat hij heeft gedaan. 

Bestuur van de kolonie.

• Om de kolonie te besturen moesten de Nederlanders samenwerken met de Indische regenten.
  
• Het duale bestuursstelsel hield in dat er twee besturen naast elkaar bestonden:
  

1. Het Nederlandse binnenlandse bestuur had de macht en deelde de bevelen uit. De opdrachten kwamen uit Den Haag.
2. Het Indische inlandse bestuur van de regenten kreeg opdrachten van de Nederlanders.  

In het koloniale Nederlands-Indië was een regent een inheems feodaal edelman, die op lokaal niveau bepaalde bestuurstaken verrichtte onder toezicht van een Europese resident.

Het oppergezag in Nederlands-Indië was in handen van de gouverneur-generaal. Deze stond direct onder de koning en regering in Nederland.

In het voormalige Nederlands-Indië stond de resident aan het hoofd van een bestuur van een gewest (Binnenlands Bestuur), waarbij hij toezag op een lokale edelman of vorst, de regent.

Kritiek op het cultuurstelsel

• Tussen 1845 en 1850 waren er op Java vreselijke hongersnoden door misoogsten.
  
• Critici vonden dat de Nederlandse overheid te veel bezig was met winst maken en te weinig deed voor de arme Javaanse bevolking.
  
• Het cultuurstelsel werd aangepast: de cultuurprocenten werden afgeschaft, de herendiensten verminderd en Nederlandse ambtenaren kregen de opdracht de bevolking te beschermen tegen uitbuiting. 

Kritiek op het cultuurstelsel.

• De liberalen, de politieke groep die sinds 1848 in Nederland de macht had, hadden kritiek op de uitbuiting.
  
• Zij waren van mening dat er een systeem moest komen zonder dwangarbeid, maar met ‘vrije arbeid’.
  
• Daarnaast vonden zij het verkeerd dat de handel met Nederlands-Indië geheel in handen was van de overheid.
  
• Zij wilden dat ondernemers de kans zouden krijgen om bedrijven te beginnen in Nederlands-Indië.
  

Wie was Multatuli?

• Eduard Douwes Dekker werkte zo’n twintig jaar als ambtenaar in Indië̈.
  
• Toen hij iets wilde doen aan de corruptie en het machtsmisbruik van de Indische regenten, werd hij ontslagen.
  
• Onder de naam Multatuli schreef hij zijn klachten op in het boek Max Havelaar
  
• Het boek beschrijft regenten die hun onderdanen uitpersen.
  
• De Nederlandse ambtenaren en de regering grijpen niet in, omdat zij er ook van profiteren.
  
• Het boek maakte grote indruk in Nederland en steeds meer mensen vroegen zich af of de koloniale politiek moest worden aangepast.
  

	Wat	Maak opdracht: 2, 4, 6, 8, 9, 10, 15, 17, 18, 20, 22 Werk de leerdoelen uit.
	Tijd	20 min
	Hoe	De eerste 5 min werk je in stilte. daarna mag je zachtjes overleggen in de groepje.
	Hulp	Na 5 minuten mag je vragen stellen.
	Klaar	Maak opdracht 13 Maak een begrippenlijst van de begrippen tot nu toe.

2. Van verlies naar winst: 1800 - 1870

Planning

• Start
• Leerdoelen
• Zelfstandig werken
• Eindtoets maken
• Controle

Welke naam heeft met deze afbeelding te maken?

1. Johannes van den Bosch
2. Jan pieterszoon Coen
3. Van Heutsz
4. Koning Willem III

Multatuli was een voorstander van het cultuurstelsel.

1. juist
2. onjuist

20% van de productie moesten de Javaanse boeren tijdens het cultuurstelsel gratis aan de Nederlanders geven.

1. Juist
2. Onjuist

Hoe lukte het de Nederlanders om met weinig mensen een heel groot gebied te besturen?

1. De Nederlanders gaven bevelen aan de Indonesische vorsten die het volk bestuurden
2. De Nederlanders hadden een heel groot leger
3. Het bestuur in Nederlands-Indië was simpel
4. In Nederlands-Indië woonden bijna geen mensen

Leerdoelen

1. Je kunt uitleggen waarom Nederlands-Indië tot 1830 vooral geld kostte.
2. Je kunt uitleggen wie Diponegoro was.
3. Je kunt uitleggen waarom het cultuurstelsel in 1830 werd ingevoerd.
4. Je kunt uitleggen hoe het cultuurstelsel in zijn werk ging.
5. Je kunt uitleggen welk gevolg het cultuurstelsel voor Nederland had. 
6. Je kunt het positieve gevolg van het cultuurstelsel vertellen voor Nederlands-Indië
   
7. Je kunt de negatieve gevolgen van het cultuurstelsel vertellen voor Nederlands-Indië.
8. Je kunt het duale bestuursstelsel van Nederlands-Indië omschrijven.
   
9. Je kunt vertellen waarom er kritiek kwam op het cultuurstelsel
   
10. Je kunt vertellen welke veranderingen er aan het cultuurstelsel werden gedaan rond 1848.
    
11. Je kunt vertellen wie Multatuli is en wat hij heeft gedaan. 

	Wat	Maak opdracht: 2, 4, 6, 8, 9, 10, 15, 17, 18, 20, 22 Werk de leerdoelen uit.
	Tijd	20 min
	Hoe	De eerste 5 min werk je in stilte. daarna mag je zachtjes overleggen in de groepje.
	Hulp	Na 5 minuten mag je vragen stellen.
	Klaar	Makkelijk? Maak opdracht 24 & 23 Moeilijk? Maak Flashkaarten van de begrippen.

	Wat	Maak de oefentoets van paragraaf 2 Maak opdracht: 2, 4, 6, 8, 9, 10, 15, 17, 18, 20, 22 Werk de leerdoelen uit.
	Tijd	10 min
	Hoe	Volledig in stilte. Ondertussen controleer ik weer bij een aantal mensen de leerdoelen.
	Hulp	Na 5 minuten mag je vragen stellen.
	Klaar	Makkelijk? Maak opdracht 24 & 23 Moeilijk? Maak Flashkaarten van de begrippen.

Volgende week:

Machtsuitbreiding en verzet: 1870 - 1918.

Had je het huiswerk niet af? Volgende week wordt je weer gecontroleerd.