Grammatica zinsontleding extra uitleg

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 2

Doel van deze les

Herhaling theorie zinsontleding en extra oefenen.

Vooral aandacht voor: lv, mv en vzv.

Het stappenplan:

1. Onderstreep de persoonsvorm

2. Verdeel de zin in zinsdelen

3. Zoek en benoem het gezegde (elke zin heeft een gezegde, kan werkwoordelijk of naamwoordelijk zijn)

4. Zoek en benoem het onderwerp (bijna in alle zinnen, behalve bij gebiedende wijs)

5. Zoek en benoem het lijdend voorwerp (niet in alle zinnen)

6. Zoek en benoem het meewerkend voorwerp (niet in alle zinnen)

7. Zoek en benoem het voorzetselvoorwerp (niet in alle zinnen)

8. Benoem de bijwoordelijke bepalingen (blijven over als je alles goed benoemt hebt, kan meer dan één zijn)

Het gezegde in een zin

Elke zin heeft een gezegde. Het gezegde geeft aan wat er gebeurt in de zin of wat iemand of iets is.

Is er sprake van een handeling (een doe-zin) dan heb je een werkwoordelijk gezegde. Een werkwoordelijk gezegde bestaat alleen uit werkwoorden.

Is er sprake van een toestand (een zijn-zin) dan heb je een naamwoordelijk gezegde. Een naamwoordelijk gezegde bestaat uit werkwoorden én een ander woord/andere woorden (bijvoeglijke of zelfstandige naamwoorden). 

Op veel plaatsen / was / het ijs / niet dik genoeg.
Deze zin bevat een..

1. werkwoordelijk gezegde
2. naamwoordelijk gezegde

Afgelopen weekend / hebben / veel mensen / geschaatst.
Hebben geschaatst =

1. werkwoordelijk gezegde
2. naamwoordelijk gezegde

1. Op veel plaatsen / was / het ijs / niet dik genoeg.
      bwb / nwg / ond / nwg

2. Afgelopen weekend / hebben / veel mensen / geschaatst.

     bwb / wwg / ond / wwg

In de eerste zin is geen sprake van een handeling, maar van een toestand, dus een nwg. Let op! Het deel niet dik genoeg is onderdeel van het nwg. 

In de tweede zin is sprake van een handeling, namelijk schaatsen en dus een wwg. 

Hebben | jullie buren | ook | een dure vakantie | geboekt | via die site?

Wat is het lijdend voorwerp?

1. jullie buren
2. via die site
3. een dure vakantie
4. hebben geboekt

Hebben | jullie buren | ook | een dure vakantie | geboekt | via die site?

wwg / ond / bwb / lv / wwg / bwb

Jullie buren voeren de handeling uit (zij boeken) = ond

wat hebben jullie buren geboekt? = een dure vakantie = lv

ook en via die site geven extra informatie en zijn bwb

Het lijdend voorwerp (lv)

• Voert de handeling niet uit, maar ondergaat de handeling
  vb: De keeper stopt de bal.
  De keeper handelt = onderwerp
  de bal wordt gestopt, ondergaat dus de handeling = lv 
• Je kunt de volgende vraag stellen: wie of wat + werkwoordelijk gezegde + onderwerp
  Wie of wat stopt de keeper?

Het lijdend voorwerp (lv)

• Het lijdend voorwerp ondergaat een handeling en kan dus alleen voorkomen in een zin met een wg (een doe-zin).
• Een lijdend voorwerp geeft nooit een maat, prijs, gewicht of tijd aan.
  vb. Deze appels kosten drie euro.  
  Drie euro is geen lv, want geeft antwoord op de vraag hoeveel de appels kosten. 

Het lijdend voorwerp (lv)

• Een lijdend voorwerp begint nooit met een voorzetsel.
  vb. Hij speelt met de hond in de sneeuw.  
  Met de hond is geen lv, want begint met een voorzetsel.

Er staat dus niet in elke zin een lijdend voorwerp! 

(hangt af van het werkwoord)

Een lijdend voorwerp begint nooit met een voorzetsel (zoals op, in, aan, met, voor e.d.).

1. waar
2. niet waar

Ik kijk graag naar Netflix.

naar Netflix = lv

1. waar
2. niet waar

Ik / kijk / graag / naar Netflix.

ond / wg / bwb / bwb 

Het zinsdeel naar Netflix is géén lijdend voorwerp:

- Netflix ondergaat de handeling niet;

- een lijdend voorwerp begint nooit met een voorzetsel (en naar is een voorzetsel)

De muziekleraar heeft mij een nieuw muziekstuk meegegeven.

1. mij = lv een nieuw muziekstuk = ond
2. mij = mv een nieuw muziekstuk = lv

De muziekleraar / heeft / mij / een nieuw muziekstuk /meegegeven. 

ond / wwg / mv (aan mij) / lv / wwg

mij is hier de ontvanger en dus het meewerkend voorwerp

Het meewerkend voorwerp (mv)

Sommige werkwoorden geven een handeling aan waarbij iemand (of iets) iets ontvangt. 

vb. Ik / stuur / mijn oma / een kaart.

ik voer de handeling uit = onderwerp

een kaart ondergaat de handeling (wordt gestuurd) = lv

mijn oma ontvangt de kaart = meewerkend voorwerp

Het meewerkend voorwerp

• Je kunt het mv vinden door de volgende vraag te stellen: 
  aan wie of voor wie + onderwerp + werkwoordelijk gezegde (+ lv)
  Ik / stuur / mijn oma / een kaart.
  Aan wie stuur ik een kaart?
• Voor een mv, staat (of kan staan) het voorzetsel aan of voor
  Ik / stuur / (aan) mijn oma / een kaart.
• Let op! Het voorzetsel aan of voor geeft niet altijd een mv aan. Als het een plaats aangeeft en niet iemand die ontvangt, dan is het géén mv. 
  vb. Onze jassen hangen aan de kapstok.

Mijn oude juf / stuur / ik / altijd / een verjaardagskaart / voor haar verjaardag.

meewerkend voorwerp =

1. Deze zin heeft geen mv
2. mijn oude juf
3. voor haar verjaardag
4. een verjaardagskaart

Mijn oude juf / stuur / ik / altijd / een verjaardagskaart / voor haar verjaardag.

Lijdend voorwerp =

1. Deze zin heeft geen lv.
2. mijn oude juf
3. ik
4. een verjaardagskaart

Mijn oude juf / stuur / ik / altijd / een verjaardagskaart / voor haar verjaardag.

mv (aan mijn oude juf) / wwg / ond / bwb / lv / bwb

voor haar verjaardag is een bwb en geen mv:
- geeft informatie over wanneer;

- haar verjaardag is geen ontvanger van de kaart;

- je kunt voor niet weglaten.

Mijn oude juf is de ontvangen van de kaart en dus mv.

Ik / hang / het schilderij / aan de muur.

aan de muur = mv

1. waar
2. niet waar

Ik / hang / het schilderij / aan de muur. 

ond / wwg / lv / bwb

aan de muur is bwb en geen mv:

- de muur is geen ontvanger;

- aan de muur geeft informatie over waar ik het schilderij hang. 

Veel mensen waren blij met alle sneeuw en het ijs.
met alle sneeuw en het ijs = lv

1. waar
2. niet waar

Veel mensen / waren / blij / met alle sneeuw en het ijs.

    ond                ng       ng       bwb

Het zinsdeel met alle sneeuw en het ijs is géén lijdend voorwerp:

- waren blij is een toestand en geen handeling, de zin bevat dus een ng

- in een zin met ng staat nooit een lv (een lv ondergaat immers een handeling)

Het voorzetselvoorwerp

• Een zinsdeel dat begint met een voorzetsel (en dus geen lv kan zijn!).
• Het voorzetsel vormt een min of meer vaste combinatie met het werkwoord (wachten op, streven naar, vertrouwen op).
• Je kunt het voorzetsel niet vervangen door een ander voorzetsel.
• De combinatie van het werkwoord met het voorzetsel heeft een figuurlijke en geen letterlijke betekenis.
  
  

Veel mensen waren blij met alle sneeuw en het ijs.
met alle sneeuw en het ijs = vzv

1. waar
2. niet waar

Veel mensen / waren / blij / met alle sneeuw en het ijs.

 ond / nwg / nwg / vzv

met alle sneeuw en het ijs is vzv:

- zin heeft een nwg, dus kan er geen lv in de zin staan;

- blij zijn met is een vaste combinatie.

Ik / hang / het schilderij / aan de muur.

aan de muur = vzv

1. waar
2. niet waar

Ik / hang / het schilderij / aan de muur. 

aan de muur is géén voorzetselvoorwerp

Als je 'aan' vervangt door een ander voorzetsel heb je nog steeds een goede zin.

Daarnaast is 'hangen aan' geen vaste combinatie van werkwoord en voorzetsel, het kan ook zijn hangen in, hangen bij, hangen tussen.

Let op! 

In de zin: "Hij hangt aan haar lippen."  is er wel sprake van een vzv. In dat geval kun je aan niet vervangen. Er is hier geen sprake van een letterlijke plaatsbepaling. 

De demonstratie / liep / door verschillende misverstanden / uit / op een gigantische vechtpartij.

door verschillende misverstanden = vzv

1. waar
2. niet waar

De demonstratie / liep / door verschillende misverstanden / uit / op een gigantische vechtpartij.

op een gigantische vechtpartij = vzv

1. waar
2. niet waar

De demonstratie / liep / door verschillende misverstanden / uit / op een gigantische vechtpartij.

door verschillende misverstanden = bwb 

geen sprake van een combinatie werkwoord voorzetsel (uitlopen door) 

op een gigantische vechtpartij = vzv 

vaste combinatie van werkwoord en voorzetsel: uitlopen op

Klaar?

• Heb je vragen, stel ze dan!
• Geen vragen, maar vind je sommige zinsdelen nog lastig, oefen dan op https://www.cambiumned.nl/theorie/grammatica/zinsdelen/