3.4 Stamboom en fossielen

• Biologie
• Middelbare school
• vmbo t, mavo, havo
• Leerjaar 2

Stamboom en fossielen

DEZE LES

Wat weet je nog van vorige les?

Uitleg

Zelfstandig werken

JE GAAT LEREN OVER

• hoe organismen verwant zijn aan elkaar met een stamboom.
• op welke manier DNA-onderzoek helpt bij het ordenen van organismen.
• wat fossielen zijn en hoe ze ontstaan.
  

Wat weet je nog van?

Kennistest

Er volgen nu vragen om de voorkennis van de leerling te testen.

Evolutie

1. is de ontwikkeling, waarbij steeds ingewikkelder gebouwde soorten ontstaan.
2. is een geleidelijke ontwikkelingsproces, waarbij soorten telkens voldoende aangepast raken aan hun leefomgeving.
3. is het ontstaan van een nieuwe soort , doordat een andere soort uitsterft.
4. is de ontwikkeling van het leven op aarde waarbij soorten eerst ontstaan, en dan veranderen en/of verdwijnen.

Isolatie: situatie waarin een groep organismen

1. van dezelfde soort leven samen
2. van verschillende soort leven samen
3. van dezelfde soort trekken naar elkaar toe
4. van dezelfde soort raken van elkaar gescheiden

Welke celkenmerken heeft dit organisme (=bacterie)?

celwand

celkern 

bladgroen korrels

Welke celkenmerken heeft dit organisme?

celwand

celkern 

bladgroen korrels

Uitleg

Laptops dicht

Aantekeningen

Waar past deze les in het geheel? Sta hier even bij stil met de leerlingen.

Leerdoel

Je kan met een stamboom uitleggen hoe organismen verwant zijn aan elkaar.

Carolus Linnaeus

(1707-1778)

Taxonomie

Elk organisme krijgt een wetenschappelijke naam.

'Gewone naam': Madeliefje of Daisy

Wetenschappelijke naam: Bellis perennis L.

Geslachtsnaam + soortsaanduiding (+ ontdekker)

Afbeelding: https://www.newscientist.com/people/carl-linnaeus/

van domein naar soort

van domein naar soort

Ordenen

In het systeem van Linnaeus begin je met een grote groep die onderverdeeld wordt in steeds kleinere groepen.

Al deze groepen hebben ook een wetenschappelijke naam.

Ordenen

De primaten, apensoorten, zijn geordend in dezelfde groep door gemeenschappelijke kenmerken:

• grote hersenen
• kleuren zien 
• beweeglijke schouders

Mens                    Gorilla                Siamang 

Van ordening naar stamboom

Verwant: wanneer soorten veel overeenkomstige kenmerken hebben en afstammen van een gemeenschappelijke voorouder.

Deze soorten met een gemeenschappelijke voorouder noem je familie.

Mens: Animalia > Chordata > Mammalia > Primates > Hominidae > Homo sapiens

  

Gorilla: Animalia > Chordata > Mammalia > Primates > Hominidae > Gorilla gorilla

Siamang: Animalia >Chordata >Mammalia >Primates >Hylobatidae >Symphalangus syndactylus

Geslachtsnaam soortnaam (Achternaam voornaam)

Mens                         Gorilla                          Siamang 

In een stamboom:

• kun je de verwantschap tussen soorten goed zien. 
• hoe dichter twee soorten bij elkaar in een stamboom staan, hoe meer verwant zij zijn. 
• Ook maakt een stamboom duidelijk welke soorten een gezamenlijke voorouder hebben. Je vindt deze op het punt in de stamboom waar de takken van beide soorten van elkaar afsplitsen 

Stambomen

Stambomen

Uit evolutionaire stambomen kun je aflezen wanneer de diersoort is ontstaan en wat de verwantschappen zijn.

Zoek de ordening van een wolf op.
Noteer: GS

De wetenschappelijke naam van de wolf is

Canis  lupus

Geslachtsnaam                 soortaanduiding 

Hoeveel soorten zie je hier?

1. 1
2. 2
3. 3
4. 6

Hoeveel soorten zie je hier?

Deze twee dieren behoren tot dezelfde soort.

1. Juist
2. Onjuist

muilezel (moeder ezel/ vader paard)

Alleen vrouwelijke nakomelingen vruchtbaar

muildier (ouders andersom)

Alleen vrouwelijke nakomelingen vruchtbaar

Alle honden behoren tot dezelfde soort.

1. Juist
2. Onjuist

Rassen

Leerdoel

Je kan uitleggen op welke manier DNA-onderzoek helpt bij het ordenen van organismen.

Ordenen met DNA

Biologen gebruiken bij ordenen niet alleen uiterlijke kenmerken van organismen. 

Ze onderzoeken ook het DNA. 

Morfologisch vertonen de vleermuis en de vliegende kat veel verwantschap, maar DNA laat iets anders zien (zie volgende dia).

Ordenen met DNA

Stambomen van ordes van zoogdieren: 

(a) een stamboom door skeletten en organen te vergelijken (morfologisch onderzoek) 

(b) een stamboom door DNA en eiwitten te vergelijken (moleculair onderzoek).

Bron: https://natuurwijzer.naturalis.nl/leerobjecten/stambomen-wat-heb-jij-gemeen-met-een-banaan

Leerdoel

Je kan uitleggen wat fossielen zijn en hoe ze ontstaan.

Deze video is al in een eerdere les gebruikt

Vorming van een fosiel

1. De dinosauriër sterft en ligt op de grond.
   
2. Door beweging van de aarde en de wind wordt de dinosauriër bedekt met gesteente en zand.
   
3. De dinosauriër zakt verder weg. De grond rond de dinosauriër verhardt tot steen waarna de overblijfselen van de dinosauriër verstenen.
4. Door aardverschuivingen, erosie of opgravingen komt het fossiel bloot te liggen.

Barnsteen 'sapsteen', tot wel 260 miljoen jaar oud, is gefossiliseerd hars van naaldbomen. 

De oudste barnsteenvondsten in ons land zijn ongeveer 6200 jaar oud. Ze zijn te zien in Museum Nieuw Land in Lelystad.

Barnsteen weetjes. Wist je dat:

• Er in de Romeinse tijd meer voor een kleine Barnsteen amulet werd betaald dan voor een gezonde slaaf?
  
• Er ooit een veer van een Theropod dinosaurus in Barnsteen is gevonden?
  
• Ze geprobeerd hebben DNA van deze dinosaurus uit de Barnsteen te halen?
  
• En dit tot op heden nog niet gelukt is?
  
• Het in het oude China gebruikelijk was om Barnsteen te verbranden bij grote festiviteiten?
  
• Het oudste stuk Barnsteen 320 miljoen jaar oud is?
• Er wel 1.000 verschillende insecten in Baltisch Barnsteen zijn geïdentificeerd?
  
• Barnsteen bij verbranding naar naaldbomen ruikt?
  
• Barnsteen warm aanvoelt op de huid?

VRAGEN?

Wisselmoment: vragen?

Weektaak

3.4 Stambomen en fossielen

Zet deze taak in je agenda

LEERDOELEN

• hoe organismen verwant zijn aan elkaar met een stamboom.
• op welke manier DNA-onderzoek helpt bij het ordenen van organismen.
• wat fossielen zijn en hoe ze ontstaan.

Kennistest

Er volgen nu drie vragen om de voorkennis van de leerling te testen.

Wat wordt er met deze afbeelding bedoeld?

1. Dat mensen van de apen afstammen
2. Dat mensen en apen gemeenschappelijke voorouders hebben.
3. Dat er door micro-evolutie nieuwe soorten zijn ontstaan.
4. Dat er veel apen zijn.