13.1 Eten (deel 1 en deel 2)

• Biologie
• Middelbare school
• vwo
• Leerjaar 3

Hoofstuk 13 

Dieren en planten

Deze les

• Planning It's Learning
• Leerdoelen
• Filmpje
• Uitleg
• Opdrachten maken 

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kun je:

• uitleggen waarom plantaardig voedsel moeilijk te verteren is.
  
• aan de hand van het gebit en/of de darmen benoemen welke soort eter het zoogdier is (planten-, vlees- of alleseter).
• uitleggen wat een energiebalans is en waar dieren de energie uit hun voedsel voor gebruiken.

Waarom zijn planten moeilijker te verteren?

Waarom zijn koeien dikker dan honden?

Welk dier heeft de langste darmen?

Verteren is het klein maken van voedsel. Dit gebeurt in het verteringsstelsel.

Planten verteren lukt alleen als het voedsel lang in het verteringsstelsel zit.
Planteneters hebben een extra lang verteringsstelsel. Daarom heeft een koe ook een dikke buik (meerdere magen en lange darmen).

Het verteringsstelsel van een mens in middellang, omdat wij alleseters zijn.

Planteneter

Voedsel gaat eerst naar de pens: bevat bacteriën die helpen met verteren van de celwand. Dan 'boert' hij het eten weer op om meerdere keren te herkauwen.

Dan gaat het naar de volgende magen, 

waar er verder verteerd wordt.

Hoe kauwen dieren?

Planteneters - bijv. koeien

Plooikiezen 

Kauwt 'dwars' op de richting van de plooien.

Vleeseters - bijv. honden

Grotere scherpe hoektanden en knipkiezen  

Alleseters - bijv. mensen en varkens

Snijtanden en hoektanden en knobbelkiezen 

https:

Plantaardig voedsel

Lees het volgende artikel:
https://scientias.nl/column-groente-versus-vlees/ 

Energiebalans

Dieren moeten genoeg energie uit hun voedsel binnenhalen om te kunnen overleven. 
In een energiebalans kan je zien hoeveel energie een dier binnenkrijgt en waarvoor hij die energie gebruikt.

Energiebalans

E: energie

B: beweging

T: temperatuur

P: produceren van nieuwe cellen

U: wat het lichaam uit gaat
      (poep, urine, zweet)

Wat kun je aan het gebit van dieren zien?

1. In welke omgeving het dier leeft.
2. Wat voor voedsel een dier eet
3. Wat een dier lekker vindt
4. Hoe groot een dier is.

Een dier heeft knipkiezen. Dit dier is een:

1. Planteneter
2. Alleseter
3. Vleeseter

In het gebit van een zeehond zitten snijtanden en scherpe kiezen. Ook heeft hij grote hoektanden. Bij welke groep dieren hoort een zeehond?

1. Alleseters
2. Vleeseters
3. Plantenetesr

Opdrachten van 13.1

Basis: 3 t/m 9, 13 t/m 15

Extra oefening: 1, 2, 10 t/m 12

VANAF NU ALTIJD B-BOEK MEE!

A-boek niet weggooien! Volgend jaar weer nodig.

Deze les - par. 13.1 deel 2

FOTOSYNTHESE

• Voorkennis
• Leerdoelen
• Uitleg
• Opdrachten maken 

Waarom is plantaardig voedsel moeilijk te verteren?

1. Planten hebben vaak doornen of zijn giftig
2. Plantencellen hebben een celwand
3. Er zit weinig energie in planten
4. Het verteringsstelsel is niet ingesteld op planten.

Wat eet dit dier?

1. Planten
2. Vlees
3. Zowel planten als vlees

Bekijk de afbeelding. Wat is dit voor dier?

1. Omnivoor
2. Carnivoor
3. Herbivoor

Een olifant is een herbivoor. Bekijk het gebit. Kauwt een olifant van links naar rechts of van voor naar achter?

1. links naar rechts
2. voor naar achter

13.1 (deel 2)

Aan het einde van deze les kun je:

• uitleggen wat fotosynthese is (welke stoffen nodig zijn en wat er ontstaat).
• opnoemen welke andere stoffen er met behulp van glucose gemaakt worden en uitleggen waar ze voor gebruikt worden.
• beschrijven hoe eencellige organismen stoffen kunnen op- en afnemen (endocytose, exocytose).
• uitleggen wat actief en passief transport is.
• de processen osmose en diffusie beschrijven.
• de onderdelen van een plantencel benoemen.

Hoe krijgen planten energie?

Hoe 'eten' planten

Groene planten maken zelf glucose tijdens 

fotosynthese:

• koolstofdioxide en water nodig
• glucose en zuurstof ontstaan

De energie die nodig is om glucose te maken 

haalt de plant uit zonlicht. 

Waar haalt de plant koolstofdioxide (CO2) en water vandaan?

Hoe 'eten' planten

Van glucose maakt de plant andere 

voedingstoffen zoals: 

zetmeel, vetten, eiwitten en vitaminen.

Daarvoor zijn mineralen nodig, die zuigt de 

plant op met de wortels. 

De plant haalt dus mineralen en water uit de grond en maakt zelf glucose (een koolhydraat). 

Welke vier andere voedingsstoffen heeft hij dan nog niet?

Zetmeel, vetten, eiwitten en vitaminen.

Andere voedingsstoffen

Reservestoffen

• Zetmeel: opslag in wortels/knollen/zaden/bollen.
• Vetten: opslag in zaden (bv. pinda's)

Bouwstoffen

• Eiwitten: nodig voor groei.

Beschermende stoffen

• Vitaminen

Snelheid 1,25 zetten

Onderdelen plantencel

Fotosynthese

Glucose

Koolstofdioxide

Zuurstof

Water

Zonlicht

Eencellige organismen

Bijv. pantoffeldiertje of amoebe. Eten algen (o.a.).

Eet door celmembraan om alg te doen en het op te nemen. Dan wordt de alg verteerd in de cel.

Hoe 'eten' eencellige organismen?

Proces = endocytose

Deel van het celmembraan vouwt om het te eten eencellige plantje (=alg) en wordt zo opgenomen.

Proces = exocytose

Onverteerde resten of andere grote stoffen worden verpakt in blaasjes en deze vloeien samen met het celmembraan. Inhoud wordt zo naar buiten afgegeven.

Actief en passief transport

Andere stoffen kunnen ook uitgewisseld worden met omgeving. Dit kan op twee manieren:

• het gaat 'vanzelf': passief transport

• het kost de cel energie: actief transport

• diffusie
• osmose 

Diffusie

Zuurstof en koolstofdioxide passeren het celmembraan vanzelf, dit kost geen energie. Dit heet diffusie. 

• bij verschil in concentratie (binnen/buiten de cel)
• stof gaat door het membraan
• stof gaat van hoge concentratie naar lage concentratie (gelijke verdeling)

Osmose - 'diffusie' van water

Water gaat via osmose de cel in of uit, dit kost de cel geen energie.

• deeltjes kunnen niet door membraan, dus water gaat door membraan
• water gaat van kant met lage concentratie naar kant met hoge concentratie (gelijke verdeling van stoffen)

Wat moet je kunnen?

• uitleggen wat actief en passief transport is.
• de processen osmose en diffusie beschrijven.

Aan de slag... 

Opdrachten van 13.1 huiswerk voor volgende les

Basis: (3 t/m 9, 13, 16) 17, 20, 21

Extra oefening: (1, 2, 10 t/m 12) 18 en 19

Lees als je klaar bent blz. 162 en maak opdrachten 22 en 24.

Deze les 

• Wat weten we nog?
• Opdrachten bespreken / nakijken (10 minuten)
• Uitleg over 13.1 deel 3
• Opdrachten maken
• Uitleg over 13.2 deel 1

Leerdoelen

Aan het einde van deze les kun je:

• een aantal verschillende manieren noemen waarop prooidieren zichzelf beschermen.
• een aantal verschillende manieren noemen waarop planten zichzelf beschermen.
• de onderdelen herkennen en benoemen van een plantencel.

Waardoor worden organismen niet gegeten

Hoe voorkomen organismen dat ze worden opgegeten?
1. Planteneters grote oren en ogen aan zijkant
-> snellere waarneming en snel vluchten

2. Camouflage --> door niet op te vallen in hun omgeving

3. Mimicry --> lijken op een ander gevaarlijk dier (bijvoorbeeld

 zweefvliegen die op wespen lijken)

Planten: doorns, maken van bittere stoffen (soms giftig!), 

brandharen... 

Waardoor worden organismen niet gegeten?

Camouflage: niet opvallen in de omgeving

Waardoor worden organismen niet gegeten?

Mimicry: lijken op een ander (giftig) dier

Waardoor worden organismen niet gegeten?

Dit is een voorbeeld van

1. Camouflage
2. Mimicry
3. Beide
4. Geen van beide

Dit is een voorbeeld van

1. Camouflage
2. Mimicry
3. Beide
4. Geen van beide

Aan de slag... 

Basis: (3 t/m 9, 13, 16) 17, 20, 21, 22 en 24

Extra oefening: (1, 2, 10 t/m 12) 18 en 19

Toets evalueren

Open de enquête op It's Learning in de planner.

Bekijk de toets en controleer wat er goed/fout is gegaan.

Bedenk wat je de komende periode hetzelfde wil doen of wat je op een andere manier gaat aanpakken!