Stap 9: Leestekens

• Nederlands
• Middelbare school
• havo, vwo
• Leerjaar 3

Ik heb blok 1 (stap 9) af

1. Jazeker!
2. Nee, nog niet helemaal
3. Nog niks aan gedaan

Stap 9

Leestekens in woorden (blok 2)

Stap 9

Woordsoorten (blok 1)

Leestekens in woorden (blok 2)

Je kent en herkent de regels voor de leestekens in woorden: trema, koppelteken, apostrof. Daarnaast ken je de regels voor hoofdlettergebruik en samenstellingen.

Je kunt de regels uitleggen en zelf voorbeelden verzinnen.

Je kunt zelf regels opzoeken, analyseren en begrijpen.

Trema

Uitspraak: 

     Wel: kopiëren, beëindigen, Azië, ideeën

     Niet: gekopieerd, video, buiig

Leenwoorden: fröbelen, conciërge

Let op: in samenstellingen gebruik je geen trema, maar een koppelteken: radio-interview, mee-eten, opera-achtig, cd-speler.

Apostrof

Als weglatingsteken: ’s avonds, Lars’ scooter, ’s-Hertogenbosch;

Uitspraakproblemen: kiwi’s, baby’s, Hanna’s fiets

      Niet bij: cadeaus, cowboys, Annes fiets

Afleidingen en meervouden van afkortingen: cc’en, dvd’tje, pc’s;

Verkleinwoorden op -y voorafgegaan door een medeklinker: baby’tje (maar: displaytje).

Accenten

1. Accent aigu: logé, decolleté, soirée (geeft klemtoon aan)

      – Dat is volgens mij dé manier om de zaak aan te pakken. 

      – Jort heeft twéé auto’s en geen drie. 

2. Accent grave: barrière, crèche, fin de siècle

3. Accent circonflexe: crêpe, moment suprême

Let op: Bij een opeenvolging van drie beklemtoonde letters in dezelfde lettergreep krijgen alleen de eerste twee letters een klemtoonteken, bijvoorbeeld: móói, frááie, ééuw.

Cedille

De cedille onderaan de c (ç) zorgt ervoor dat een c als s klinkt, wanneer die voor een a, o of u staat: Curaçao, garçon, reçu. 

Normaal klinkt de c in die gevallen als k (caravan, cake, curieus).

1. Trema

Het trema gebruik je bij uitspraakproblemen in woorden die NIET samengesteld zijn: patiënt, cliënt, melodieën, geniën, egoïsme. 

Let op: je gebruikt alleen een trema als je ook daadwerkelijk problemen hebt met het op de juiste manier uitspreken van het woord. Heel veel klinkers kunnen namelijk gewoon zonder trema naast elkaar staan: geometrie, deodorant, beargumenteren, linoleum, verfraaien, ontplooiing (bij te i's naast elkaar nooit een trema). 

Als je een woord aan het einde van de zin afbreekt, vervalt het trema: ego-

isme. 

Met trema 

Zonder trema

efficient

coordinatie

elektricien

geijsbeerd

genitalien

geinfiltreerd

petroleum

gelinieerd

heroine

uitzaaiingen

naief

industrieel

Italie

industriele

reunie

financien

Apostrof

De apostrof gebruik je:

1. Op de plaats van weggelaten letters - 's morgens, d'r broer, 't Is al gebeurd, Beatrix' horloge

2. Om uitspraakproblemen in meervouden en bezitsaanduidingen te voorkomen - lama's, bikini's, dixi's - Tara's schooltas, Joeri's fiets, Timo's zus.

Let op: als de 's' er gewoon aan vastgeschreven kan worden zonder uitspraakprobleem dan doe je dat ook: groentes, bureaus, toffees - Simons boterham, Simones broer, Sebastiaans laptop

3. Bij verkleinwoorden van woorden met een 'y' aan het einde waar een medeklinker voor staat: baby'tje, jury'tje, hobby'tje (dus niet bij deejaytje, trolleytje, jockeytje, want daar staat een klinker voor de 'y').

Verder: in meervouds- en verkleinvormen en afleidingen van letter- en initiaalwoorden: cd'tje, sms'je, VVD'er, pabo'er, PSV'er

Accentteken en cedille

1. Accent aigu: naar rechts - wijst naar de 1 op de klok, dus klinkt als de 'e' van één). Deze gebruik      je ook om bepaalde klemtonen nadruk te geven. 

    Bijv: café, Hé joh, niet doen!, protegé, Gátver, dat lust ik écht niet!'; 

2. Accent grave: naar links - wijst naar de 11 op de klok, dus klinkt als de 'e' van elf)

    Bijv. Genève, Blèren, carrière, etagère; 

3. Accent circonflexe (uitspraak: sierkonfleks): ook wel 'het dakje' genoemd. Dit gebruiken we             maar zelden. Het geeft een korte klank, harde klank aan.

     Bijv: maître, enquête, fêteren, crêpe.

De cedille is het flubbeltje onder de c (ç), dat ervoor zorgt dat je de 'c' als een 's' uitspreekt: reçu, Curaçao.  Je typt de ç door  ' + c te typen. 

koppelteken -

Basisregel in het Nederlands:

Je schrijft samenstellingen aan elkaar

Voet+bal = voetbal

Voet+bal+schoenen = voetbalschoenen

(Engels: soccer shoes)

Wanneer een koppelteken?

Bij cijfers, letters en andere tekens

50-plusser, T-shirt, $-teken, 112-melding

Bij dubbele achternamen

Mevrouw Van der Wal-De Vries

Bij een functie, rang of titel

minister-president Rutte, assistent-trainer

Bij een combinatie met niet-, ex-, non-, oud (voorbepaling)

Non-alcohol, ex-vriendin, niet-roken

Bij afkortingen en klinkerbotsingen

cd-speler, EU-landen, gala-avond, diploma-uitreiking

met koppelteken

zonder koppelteken

(aan elkaar)

NAVO landen

aids vaccin

Amsterdam West

X benen

Frans man

oud voetballer

vwo diploma

amateur speler

non stop

niet roker

© teken

Zuid Afrikaans

pvda politicus

semi prof

mee eten

maandag ochtend

stage uren

stage plaats

niet officieel

CL loting

Hoofdletters

Hierbij volgen de belangrijkste regels betreffende het gebruik van hoofdletters.

1. Het eerste woord van de begint met een hoofdletter.

Hij was gisteren jarig.

's Avonds werkt de schrijver aan een roman.

2. Wanneer je de directe rede gebruikt, begint dat deel van de zin met een hoofdletter.

Bastiaan riep luid: 'Dat is niet normaal!'

3. Familienamen, voornamen, talen, kerkelijke feestdagen, aardrijkskundige namen, kranten, tijdschriften, merknamen.

de familie Kruijs, Joost, Duits, Kerstmis, de Volkskrant, Pasen, Peugeot, Pepsi, Moederdag, Frankrijk, Voetbal International

4. Bevolkingsgroepen en woorden die afgeleid zijn van woorden die je met een hoofdletter schrijft

Brabander, Palestijn, Oost-Groningers, Engelstalig

Let op: in deze situaties gebruik je géén hoofdletter (maar doen mensen dat wel)

1. Meestal niet na een dubbele punt

Het volgende staat op het menu: pasta, rijst en brood

(wél als er een citaat volgt: Jan zei blij verrast: 'Natuurlijk wil ik mee!')

2. Historische perioden, maanden, seizoenen

middeleeuwen, steentijd, januari, lente

3. Opleidingen en vakken

havo, vwo, hbo, geschiedenis, biologie

goed

geschreven

fout

geschreven

zuid-Hollander

Spaanssprekend

MBO-opleiding

Pinksteren

Jan de Vries

'S morgens

kabinet-Rutte

renaissance

bevrijdingsdag

vwo-diploma

god

Islam

Indiaan

Noord-Spaanse

Aardijkskunde

oktober

Ik kon de sleepvragen over het onderdeel dat ik heb uitgezocht goed beantwoorden.

Ik kon alle sleepvragen goed beantwoorden.

Ik kon geen van de sleepvragen goed beantwoorden.

Stap 9

Je hebt uitleg gekregen over:

Betrekkelijk voornaamwoord

Wederkerend voornaamwoord

Bijvoeglijke bijzin (uitbreidend en beperkend)

Leestekens in woorden

Stap 9 Maak deze week af:

Woordsoorten (blok 1)

Leestekens in woorden (blok 2)