Frysk

• Fries
• Middelbare school
• Basisschool
• vmbo b, k, mavo, havo, vwo
• Leerjaar 1,2

Frysk/Fries

Lesdoelen

• Je krijgt inzicht in de Friese taal.

• Je leert basisbegrippen en veelvoorkomende zinnen in het Fries.

• Do krigest ynsjoch yn de Fryske taal.

• Do leart basisbegrippen en in soad foarkommende sinnen yn it Frysk.

Wat gaan we vanmiddag doen?

Wat gean wy fannemiddei dwaan?

Introductie - Yntroduksje

Quiz - Kwis

Filmopdracht - Filmje

Linkk tijdschrift - Linkk tydskrift

Ons groot Fries gedicht - Us grut Frysk gedicht

Afronding - Ofsluting

Hou oud is de Friese taal? - 

Hoe âld is de Fryske taal?

- Van oorsprong West-Germaanse taal die rond de 5e eeuw ontstond. 

- Middelfries (ca. 1200–1550) was een belangrijke bestuurstaal, met veel officiële documenten in het Fries geschreven.

-  Maar daarna verdween het Fries steeds meer door het Nederlands, vooral in bestuur en onderwijs.

- Vanaf de 19e eeuw kwam er weer meer aandacht voor de Friese taal en cultuur, mede door het werk van de Friese Beweging.

-In 1956 kreeg het Fries erkenning als officiële taal naast het Nederlands. 

Friese Feitjes - Fryske Feiten

- Ongeveer 450.000 mensen in Friesland spreken Fries. 

50.000 mensen buiten Friesland spreken Fries.

- Er zijn drie hoofdvarianten van Fries: West-Fries (Nederland), Noord-Fries (Duitsland) en Oost-Fries (Duitsland).

- Fries is verplicht in het onderwijs in Friesland.

- Fries heeft woorden die op het Engels lijken, zoals "boat" (boot), sâlt (zout) en "butter" (boter).

- In Friesland hebben veel plaatsen een Friese én een Nederlandse naam, bijvoorbeeld Ljouwert (Leeuwarden).

Fries taalgebied 

Frysk taalgebiet

Waarom is Fries belangrijk? - Wêrom is Frysk wichtich?

- Fries leren versterkt de regionale identiteit en verbinding met de Friese cultuur en geschiedenis.

- Onderwijs in het Fries draagt bij aan het voortbestaan van de taal.

- Meertalig onderwijs heeft positieve effecten op taalvaardigheid.

Europese erkenning

- Het Fries is een erkende regionale taal en wordt beschermd door internationale verdragen, wat het belang van onderwijs in deze taal onderstreept.

Quiz

Kwis

Met deze quiz testen we de kennis die je al hebt over een aantal belangrijke Friese woorden. 

-

Mei dizze kwis testen wy de kennis dysto al hast oer in oantal wichtige Fryske wurden.

Maandag

1. manje
2. maandei
3. moandei
4. mandei

Dinsdag

1. tiisdei
2. tysdei
3. tiisdy
4. dinsdei

Woensdag

1. woensdei
2. woansdei
3. waansdei
4. woensdy

Donderdag

1. tongersdei
2. tonsdei
3. donderdei
4. tonsdy

Vrijdag

1. Vrijdei
2. Vrijdy
3. Freed
4. Freet

Zaterdag

1. Sneon
2. Snein
3. Saterje
4. Saterdei

Zondag

1. Sneon
2. Snein
3. Sinnedei
4. Sondei

Brood

1. Bolle
2. Brot
3. Bôle
4. Bread

School

1. Skoalle
2. Skool
3. Skûl
4. Skoal

Kinderen

1. Berne
2. Bearn
3. Bern
4. Bean

Zakgeld

1. Sekjild
2. Sekjilt
3. Bûsjild
4. Boesejilt

Gefeliciteerd

1. Lokwinske
2. Gelokwinske
3. Feliciteert
4. Gefeliciteert

Week - Wike:

Maandag = moandei

Dinsdag = tiisdei

Woensdag = woansdei

Donderdag = tongersdei

Vrijdag = freed

Zaterdag = sneon/saterdei

Zondag = snein

Dagen van de week - Dagen fan de wike

Brood = Bôle

School = Skoalle

Kinderen = Bern

Gefeliciteerd = Lokwinske

Ouders = Âlders

Vrienden = Freonen

Andere belangrijke woorden

Oare wichtige wurden

Miskien wol de meast brûkte en wichtichste tiidwurden (werkwoorden) yn it Frysk, en yn in protte oare talen, binne wêze en hawwe, yn it Nederlânsk zijn en hebben.

Bij werkwoorden geldt:

Notiid = tegenwoordige tijd

Doetiid = verleden tijd

Zijn en hebben - Wêze en hawwe

Filmopdracht - Filmje

- Vorm groepjes van +- 4 mensen

- Ieder groepje krijgt een situatie (een wie en een waar)

- Maak een kort filmpje (min. 1 minuut en max. 2 minuut) waarin jullie een dialoog (gesprek) in het Fries voeren, in deze situatie. 

- Bedenk eerst een kort script en zoek goede Friese woorden en zinnen.

- Film het daarna (zonder te veel te hoeven monteren)

- Stuur het naar de docent zodat we ze samen kunnen bekijken

Afronding - Ofsluting

- Waarom is het belangrijk dat we aandacht hebben voor de Friese taal?

- Blijft het Fries bestaan?

- Welk Fries woord ga je nooit weer vergeten?

Filmopdracht - Filmje

Situaties - Situaasjes:

Gebruik de app Praat Mar Frysk, de app Tsjill of oersethelp.nl om woorden en zinnen op te zoeken. 

Wie: Vriendengroep 

Waar: Supermarkt

Wie: Medewerkers

Waar: Fabriek

Wie: Reizigers

Waar: Trein

Wie: Dokters

Waar: Ziekenhuis

Wie: Familie

Waar: Kermis

Wie: Sporters

Waar: Kleedkamer

Wie: Bouwvakkers

Waar: Bouwplaats

Wie: Bakkers

Waar: Bakkerij